Καισαριανή
79 χρόνια από τα Δεκεμβριανά
Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944: "η Ματωμένη Κυριακή"
"Η διαδήλωση στην οποία καλούσε το ΕΑΜ, αν και είχε αρχικά επιτραπεί, απαγορεύτηκε ξαφνικά από τον Παπανδρέου το βράδυ του Σαββάτου. Αυτό οδήγησε σε νέες διαφωνίες στην ηγεσία του ΕΑΜ, με τον Τσιριμώκο να φοβάται προβοκάτσια και τους Σιάντο και Μπαρτζιώτα να υποστηρίζουν ότι πρόκειται για πορεία διαμαρτυρίας άοπλων πολιτών, με συνδικαλιστικά και πολιτικά συνθήματα. Τελικά, η απόφαση διατηρήθηκε και ο Ριζοσπάστης κυκλοφόρησε ήδη από τα ξημερώματα, καλώντας σε συγκέντρωση στις 11 το πρωί. Μέχρι τις 10 π.μ., ένα τεράστιο πλήθος από όλα τα μέρη της πρωτεύουσας και του Πειραιά, κρατώντας πλακάτ και προκηρύξεις, πανό και ελληνικές και συμμαχικές σημαίες, συγκλίνει στην πλατεία Συντάγματος. Όλες οι γωνίες των δρόμων που οδηγούσαν στην πλατεία καταλήφθηκαν από αστυνομικούς, ενώ μεγάλη δύναμη είχε εγκατασταθεί στα κτίρια του Αρχηγείου της Αστυνομίας στη γωνία των λεωφόρων Πανεπιστημίου και Βασιλίσσης Σοφίας, απέναντι από το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Άλλη μια μονάδα είχε οχυρωθεί πίσω από έναν τοίχο στην άλλη πλευρά της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, παραπλεύρως της Βουλής. Από διάφορα σημεία της πλατείας ή από τα γύρω μπαλκόνια, ξένοι δημοσιογράφοι παρακολουθούν τα τεκταινόμενα. Αυτό που είδαν να έρχεται, όπως θα διηγηθούν όλοι στις ανταποκρίσεις τους, ήταν ένα πλήθος άοπλων ανδρών και γυναικών, νέων και ηλικιωμένων, με παιδιά στην αγκαλιά, ανάπηρους με πατερίτσες, ένα ειρηνικό αλλά αποφασισμένο και μαχητικό πλήθος, που τραγουδούσε και φώναζε: "Παπανδρέου, παραιτήσου", "Θάνατος στους δοσίλογους", "Κάτω ο Γκλύξμπουργκ!"
Αλλά λίγο πριν από τις 11 π.μ., καθώς τα στελέχη της Αντίστασης ετοιμάζονται να καταθέσουν στεφάνια μπροστά στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, η αστυνομία πυροβολεί εναντίον του πλήθους και ακολουθεί τότε πραγματική σφαγή. Ο Βρετανός αντισυνταγματάρχης Byford-Jones, ο οποίος βρισκόταν στη γωνία της πλατείας Συντάγματος μπροστά από ένα μπαρ που καταλάμβανε το ισόγειο του κτιρίου του Αρχηγείου της Αστυνομίας, έδωσε λεπτομερή περιγραφή των γεγονότων:
"Η κεφαλή της διαδήλωσης είχε φτάσει έξω από το Κοινοβούλιο, όταν πρόσεξα τη συνομιλία μιας ομάδας αστυνομικών στον δεύτερο όροφο του κτιρίου, πάνω από το μπαρ. Με έκπληξη είδα ότι είχαν όπλα στα χέρια τους, έτοιμα για χρήση. Κάποιοι ήταν όρθιοι, άλλοι γονατιστοί, και το μόνο που έβλεπες ήταν τα κεφάλια τους. Ένας ή δύο στόχευαν την κεφαλή της διαδήλωσης. Υπέθεσα ότι αυτό ήταν ένα προληπτικό μέτρο, για να αντιμετωπιστεί μια πιθανή επίθεση από τους διαδηλωτές [...] Ενώ η κεφαλή της διαδήλωσης ήταν ακόμα περίπου 25 μέτρα μακριά, αντιλήφθηκα κάτι που ακούστηκε σαν διαταγή, στα ελληνικά, και που ερχόταν από το ίδιο μπαλκόνι πάνω από μένα. Ο S. Barber από το πρακτορείο United Press μου είπε αργότερα ότι επρόκειτο για διαταγή να ανοίξουν πυρ. Και αμέσως μετά οι αστυνομικοί άρχισαν να γεμίζουν τα όπλα τους, όχι με μια ενιαία κίνηση σαν πειθαρχημένο σώμα, αλλά διστακτικά, ο ένας μετά τον άλλο, σαν κάποιοι από αυτούς να μην ήταν πραγματικά αποφασισμένοι να υπακούσουν. Συνέχισα να πιστεύω ότι αυτό ήταν ένα προληπτικό μέτρο και κοίταξα ξανά το πλήθος που πλησίαζε.
Αυτό που ακολούθησε ήταν τόσο εξωπραγματικό, τόσο απίστευτο που θα μπορούσε να έχει συμβεί μόνο στον κινηματογράφο. Το απόσπασμα της αστυνομίας που βρισκόταν πάνω από μένα πυροβόλησε κατευθείαν στους διαδηλωτές [...] Είχα δει άνδρες που ήξερα και αγαπούσα να πεθαίνουν δίπλα μου στη μάχη, αλλά αυτό δεν με είχε προετοιμάσει για αυτό που είδα σε εκείνη την πλατιά λεωφόρο λουσμένη στο φως του ήλιου, τη συμφορά που βρήκε τους ανθρώπους που αστειεύονταν και γελούσαν, ενώ οι ειρηνικοί ήχοι των καμπανών αντηχούσαν ακόμα στον αέρα της Κυριακής. Στην αρχή νόμιζα ότι η αστυνομία πυροβολούσε με άσφαιρα ή στον αέρα [...] αλλά το κακό είχε γίνει. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, που λίγο πριν φώναζαν, γεμάτοι ζωή, περπατούσαν με αποφασιστικό βήμα, γελούσαν καθώς κουνούσαν τις σημαίες τους και τις δικές μας, τώρα ήταν πεσμένοι στο έδαφος [...] Οι πυροβολισμοί όμως συνεχίστηκαν, οι σφαίρες σφύριζαν ανάμεσα στα ψηλά κτίρια [...] Υπήρξε πανικός, μετά φυγή. Καθώς έτρεχαν, οι άνθρωποι σκόνταφταν πάνω στα ματωμένα σώματα [...].
Όλα αυτά πλήγωναν βαθιά την τιμή των Άγγλων που ήταν παρόντες. Στην αρχή μείναμε άφωνοι [...] αλλά αμέσως αρχίσαμε να φωνάζουμε στην αστυνομία [...] Οι πυροβολισμοί σταμάτησαν. Οι άνδρες άρχισαν να σηκώνονται και να κοιτάζονται μεταξύ τους με απόγνωση [...] Περισσότεροι από εκατό διαδηλωτές, άνδρες και γυναίκες, κείτονταν νεκροί ή τραυματισμένοι στην άσφαλτο. Τότε το πλήθος εξαγριώθηκε. Χιλιάδες στόματα ούρλιαζαν απειλές και προκλήσεις προς την αστυνομία [...] Εν τω μεταξύ είχαν φτάσει τα βρετανικά τανκς και είχαν πάρει θέσεις γύρω από το κτίριο, σχηματίζοντας ένα ατσάλινο οδόφραγμα για να προστατεύσουν και τις δύο πλευρές του Αστυνομικού Μεγάρου. Οι διαδηλωτές στέκονταν εκεί ουρλιάζοντας και κλαίγοντας, σκίζοντας τα πουκάμισά τους και φωνάζοντας: "Πυροβολήστε, δειλοί, μισθοφόροι του Παπανδρέου!" [...] Η οργή του πλήθους ήταν τέτοια που, αν εξαρτιόταν από εκείνο, θα είχε ξεκινήσει αμέσως εμφύλιος πόλεμος..."
Νωρίς το απόγευμα, ο γραμματέας του ΕΑΜ, Παρτσαλίδης, πήρε το λόγο για να καλέσει τους διαδηλωτές να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και να συμμετάσχουν μαζικά στην κηδεία των θυμάτων την επόμενη μέρα. Οι επόμενοι ομιλητές επιβεβαίωσαν το κάλεσμα για γενική απεργία της προηγούμενης ημέρας και ζήτησαν από τους διαδηλωτές να διαλυθούν με τάξη. Ωστόσο, υπήρξαν συγκρούσεις με αντιδραστικές ομάδες που προκαλούσαν τους διαδηλωτές. Αστυνομικά τμήματα δέχτηκαν επιθέσεις από έναν εξοργισμένο πληθυσμό, με τους αστυνομικούς να καταφεύγουν στο κτίριο του Αρχηγείου της Αστυνομίας, το οποίο εξακολουθούσαν να προστατεύουν τα βρετανικά τανκς. Τη μέρα αυτή ξεκίνησαν οι τραγικές συγκρούσεις του Δεκεμβρίου: η έκρηξη της οργής του πληθυσμού και των τοπικών οργανώσεων της Αντίστασης ξεπέρασε κατά πολύ τους στόχους της ηγεσίας του κινήματος, οι οποίοι περιορίζονταν στο σχηματισμό μιας πραγματικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας.
Οι ξένοι ανταποκριτές που ήταν παρόντες στην πλατεία Συντάγματος, καθώς και αρκετοί Βρετανοί αξιωματικοί, εξέφρασαν ομόφωνα τον αποτροπιασμό τους για τη σφαγή. Καταδίκασαν τη δειλία της πράξης και κατηγόρησαν, εκτός από την ελληνική αστυνομία, και τον ίδιο τον Τσώρτσιλ."
Joëlle Fontaine, De la résistance à la guerre civile en Grèce; 1941-1946, Éd. La Fabrique, 2012
