Όσο η Ράνια Οικονομίδου κάνει πρόβα στο ασημένιο της κοστούμι με τα αέρινα φτερά για τον ρόλο της δεσποινίδας Φλόρα Βαν Χόιζεν στην «Προξενήτρα» του Θόρντον Ουάιλντερ, μια απολαυστική φάρσα για το χρήμα και τον έρωτα, ένα έργο που ανεβαίνει για πρώτη φορά στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου, τηλεφωνώ στον σκηνοθέτη ο οποίος μου εξηγεί ότι είναι ευτυχής που συνεργάζονται για πρώτη φορά, πως δεν θα μπορούσε να έχει βρει έναν πιο κατάλληλο «από μηχανής θεό» για αυτό το έργο, ένα πνεύμα τόσο ανάλαφρο που φτάνει στην πρόβα χωρίς κανένα βάρος της προσωπικής του μυθολογίας και με τρόπο αφοπλιστικό μεταμορφώνεται σε αυτή την αβαρή, χωρίς ηλικία ύπαρξη που παίζει ρόλο στην περιπετειώδη κατάκτηση της ευτυχίας την οποία όλοι οι ήρωες του έργου ποθούν.
— Σκέφτομαι, Ράνια, ότι σε έχουμε συνδέσει λιγότερο με ανάλαφρα, κωμικά πράγματα, με μια φάρσα, όπως είναι η «Προξενήτρα», σαν να φοβούνται να σου το προτείνουν ή να σε έχουν στο μυαλό τους για «σοβαρούς ρόλους».
Πολύ δύσκολα μου δίνουν ρόλους όπως αυτός στην «Προξενήτρα». Δεν έχουν όλοι φαντασία και όσο περνάνε τα χρόνια και μεγαλώνεις θα σε σκεφτούν και θα σου δώσουν ένα συγκεκριμένο πράγμα. Με αυτή την προσέγγιση αρνούμαι να συμφιλιωθώ, δεν νιώθω ότι μόνο τέτοιους ρόλους μπορώ να παίξω, και τους αρνούμαι, γιατί δεν τους αισθάνομαι. Εδώ κάνω τη Φλόρα Βαν Χόιζεν, ένα ιδιαίτερο πλάσμα που είναι στον κόσμο του, γι’ αυτό μου αρέσει ο ρόλος. Μου αρέσει επίσης ότι πιστεύει στον έρωτα και προσπαθεί με όλες της τις δυνάμεις να βοηθήσει ερωτευμένους ανθρώπους. Είμαι πολύ χαρούμενη που θα παίξω αυτόν το ρόλο. Όσο γι’ αυτό που ρωτάς, είναι αλήθεια, δεν με έχουν εκμεταλλευτεί. Το μπουλβάρ το λατρεύω, θέλει ηθοποιούς με χιούμορ, με λάμψη, με φινέτσα. Στην Αγγλία, όταν ανεβάζουν Κάουαρντ, Έικμπορν, βλέπεις έναν αφρό, εδώ δεν ξέρω τι συμβαίνει, το αδικούν ή δεν το έχουν και τόσο σε υπόληψη.
Στο θέατρο δεν κρύβεσαι από πουθενά. Πρέπει να είναι καλλιεργημένα και δουλεμένα η φωνή και το σώμα σου, τα όργανά σου. Αυτή είναι η προσπάθεια που πρέπει να κάνει ένας ηθοποιός.
— Ενώ βρίσκεστε στην τελική ευθεία για την πρεμιέρα, κάνεις πρόβες και για μια νέα σειρά, στον ALPHA, τον «Σκαραβαίο», μια αστυνομική σειρά μυστηρίου. Αναρωτιέμαι αν προβληματίζεσαι ποτέ για το τι σημαίνει να τα κάνεις παράλληλα. Σε απασχολεί ο διαχωρισμός τους;
Κάνω τηλεόραση ανέκαθεν, από τη «Γυφτοπούλα» και τα έργα του Ξενόπουλου, ωστόσο η κύρια απασχόλησή μου ήταν το θέατρο. Στο Εθνικό ήμουν 14 χρόνια. Μετά διέκοψα για να φτιάξουμε τη Σκηνή, το Εμπρός, ήμουν στο Απλό και μετά πάλι στο Εθνικό. Έχω την άποψη ότι οι άνθρωποι που έχουν πολλές ώρες πτήσης στο θέατρο μπορούν να αντεπεξέλθουν πολύ καλά στην τηλεόραση.
Η τηλεόραση κάνει ένα κακό, να το πω έτσι, σε ανθρώπους που δεν έχουν δουλέψει πολύ στο θέατρο. Στην τηλεόραση δεν έχεις χρόνο να εμβαθύνεις στα πράγματα.
Στις αρχές της τηλεόρασης κάναμε δυο μήνες πρόβες, θεατρικές πρόβες, ενώ τώρα το πρωί διαβάζεις και σε λίγο παίζεις. Βέβαια, όσο πιο καλός ηθοποιός είσαι τόσο πιο πολύ παίζεις με τα κλισέ σου, και είναι καλά και τα κλισέ σου. Αλλά δεν μπορείς να κάνεις ουσιαστικές ερμηνείες. Έπειτα, δεν χρησιμοποιείς τη φωνή σου, υπάρχει το μικρόφωνο, ψιθυρίζεις, και επίσης δεν χρησιμοποιείς και το σώμα σου. Όταν σε παίρνει η κάμερα γκρο πλαν ή από τη μέση και πάνω, μπορεί να είσαι η βασίλισσα Βικτωρία και από κάτω να φοράς το νυχτικό σου και τις πιτζάμες σου.
Στο θέατρο δεν κρύβεσαι από πουθενά. Πρέπει να είναι καλλιεργημένα και δουλεμένα η φωνή και το σώμα σου, τα όργανά σου. Αυτή είναι η προσπάθεια που πρέπει να κάνει ένας ηθοποιός. Όλες οι άλλες ασκήσεις, αυτοσχεδιασμοί, δεν πιστεύω σε αυτά, ποτέ δεν μου άρεσαν, με αποδιοργανώνουν. Το σώμα και η φωνή πρέπει να είναι έτοιμα να αντεπεξέλθουν σε κάθε απαίτηση του ρόλου. Πρέπει να έχεις αίσθηση της φωνής σου, να μιλάς εδώ και να μπορεί να σε ακούσει και ο θεατής που είναι στην τελευταία σειρά. Το σώμα σου να μπορεί να καλύψει ενεργειακά έναν πελώριο χώρο. Αυτά δεν τα έχεις στην τηλεόραση. Και δεν τα συνειδητοποιείς αν δεν έχεις δουλέψει ώρες στο θέατρο. Δεν πατάς ένα κουμπί και μόλις βγεις στο θέατρο αποκτάς την αίσθηση.
— Αυτά ένα νέο παιδί, που δεν έχει δουλέψει στο θέατρο, ή έχει δουλέψει σε μικρά θεατράκια που είναι οι θεατές πολύ κοντά του, ή δουλεύει δυο φορές την εβδομάδα, είναι εφόδια που δεν έχει, δεν έχει την εμπειρία της δουλειάς, την τριβή.
Ακριβώς, η πείρα έχει σημασία και πιστεύω πως δεν πρέπει ένα παιδί που βγαίνει από τη σχολή να παίρνει μεγάλους ρόλους αμέσως. Κυρίως στο Εθνικό Θέατρο που παίζεις κλασικά έργα. Χρειάζεται μια πείρα αυτή η δουλειά, πώς να το κάνουμε, να ξέρεις, να καταλάβεις πού πατάς και πού βρίσκεσαι, τι σημαίνει είμαι στη σκηνή, όπου είσαι πια κύριος απόλυτος, είσαι καπετάνιος. Δεν έχεις τίποτα να σε βοηθήσει, πρέπει να δημιουργήσεις έναν κόσμο.
— Σήμερα η ζωή ενός ηθοποιού έχει γίνει πολύ σκληρή, όλοι εργάζονται περισσότερο, και αναρωτιέμαι αν προλαβαίνει κανείς να χαρεί αυτό που κάνει, για να μιλήσουμε για τα βασικά.
Μιλώντας για την τηλεόραση, οι συνθήκες είναι δύσκολες σήμερα. Παλιά, ας πούμε, όταν έκανες τηλεόραση, αυτό συνέβαινε σε άλλους χρόνους, μπορούσες και να ξεκουραστείς. Υπάρχουν άνθρωποι που γυρίζουν δεκαπέντε σκηνές την ημέρα, με σκηνές δυνατές, με λόγια που δεν έχουν προλάβει να μάθουν, και εξοντώνονται, και κάνουν και παράσταση μετά. Οι συνθήκες φυσικά έχουν αλλάξει, γι’ αυτό μας λένε ψώνια, γιατί −κακά τα ψέματα− όλο αυτό είναι κάτι που θρέφει τον ηθοποιό, κάτι πολύ ακατανόητο, κάτι πολύ παιδικό, αν θέλεις, γιατί έχει σχέση με το «παίζω», οπότε ανάγεται στη σφαίρα της ψυχανάλυσης. Αλλά αυτό μας θρέφει εμάς τους ηθοποιούς.
— Εσύ ανήκεις σε αυτούς που έχουν κάνει μεγάλη καριέρα, σε μια ευτυχή, θα την έλεγα, περίοδο. Στο Εθνικό, σε δυο ομάδες που έπαιξαν μεγάλο ρόλο στο πώς γνωρίζουμε το θέατρο σήμερα, μια καριέρα που δεν μπορεί να την κάνει κανείς σήμερα.
Είμαι ευγνώμων, δεν το συζητώ. Και είχα την τύχη μετά τη Σκηνή και το Εμπρός να είμαι στο Απλό Θέατρο με τον Αντύπα. Δουλεύαμε σε εξαιρετικές συνθήκες, ήταν επτά χρόνια, δεν ήταν μικρή περίοδος, και ενδιάμεσα ήταν και πάλι το Εθνικό. Έχω δουλέψει ελάχιστα στο λεγόμενο «ελεύθερο θέατρο». Γι’ αυτό και έχω δει ελάχιστες παραστάσεις, ήμουν πάντα κλεισμένη σε ένα θέατρο από τις δέκα το πρωί μέχρι τις τρεις τη νύχτα την περίοδο που φτιάχναμε τα θέατρα αυτά.
— Έχω την απορία αν αυτές οι επιλογές ήταν συνειδητές ή αν έπαιξε ρόλο σε όλη αυτήν τη διαδρομή και η τύχη ή το ένστικτο.
Μια στιγμιαία συνάντηση με τον Χατζιδάκι άλλαξε τη ζωή μου. Τον ρόλο που έπαιξε στη ζωή μου δεν τον έμαθε ποτέ και το είχα καημό ότι εξαιτίας της δειλίας μου δεν πήγα ποτέ να του το πω. Έχω τύψεις στη συνείδησή μου, λέω, είναι δυνατόν να μην πάω να βρω αυτό τον άνθρωπο να του πω «ευχαριστώ που μου αλλάξατε τη ζωή»;
— Αυτό πώς συνέβη;
Εγώ ήθελα να γίνω αρχιτέκτονας, έκανα φροντιστήριο για να δώσω στο Πολυτεχνείο. Ήμουν δεκαοχτώ χρονών και μια φίλη μου αδελφική ήθελε να γίνει ηθοποιός. Κάθε δυο χρόνια γίνονταν κάτι εξετάσεις για εξαιρετικά ταλέντα και πήγε να πάρει μέρος. Πήγα και εγώ, νομίζω στο θέατρο Μουσούρη, για να τη δω.
Εγώ τότε με το περιβάλλον αυτό δεν είχα επαφή. Αλλά μου γνώρισε εκεί μια παρέα, φοιτηταριό, ερασιτέχνες, που έκαναν μια παράσταση και λένε «να μας κάνεις εσύ τα σκηνικά που ζωγραφίζεις ωραία».
Ήταν ένα τσούρμο παιδιά που δεν ήξερα, αλλά μου άρεσε η ιδέα. Άρχισα να παρακολουθώ τις πρόβες και ήταν και ένας Θανάσης που ηγείτο της ιστορίας και είχε γράψει έναν μονόλογο που τον έλεγε η φίλη μου. Προσπαθούσε να βρει τον Χατζιδάκι να έρθει να δει την όλη προσπάθεια για να μας βοηθήσει. Μετά από δυο μήνες που τον κυνηγούσε, βρέθηκε ο Χατζιδάκις για να έρθει να παρακολουθήσει μια πρόβα. Δυο μέρες πριν έρθει, η φίλη μου τα χαλάει με τον Θανάση και σηκώνεται και φεύγει. Τρελάθηκε αυτός και μου λέει «θα τα πεις εσύ, ξέρεις τα λόγια». Κι εγώ είπα «εντάξει», χωρίς φόβο, χωρίς πάθος.
Τον Χατζιδάκι τον ήξερα, είχα μια αχνή εικόνα στο κεφάλι μου, κανέναν ιδιαίτερο σεβασμό, δεν είχα είδωλα, ήμουν σε μια άλλη κατάσταση, πολύ κλεισμένη στον εαυτό μου. Έρχεται ο Χατζιδάκις, στο δωματιάκι αυτό του Θανάση στα Πατήσια, ένα φοιτητικό δωμάτιο, και λέω τον μονόλογο. Όταν τέλειωσα, είπε ο Χατζιδάκις «τι σχολές έχετε τελειώσει;». Λέμε «δεν έχουμε τελειώσει σχολές, είμαστε ερασιτέχνες». Και είπε «ακούστε, εγώ δεν βοηθάω ερασιτέχνες, αν αγαπάτε το θέατρο, να το δείχνετε έμπρακτα. Θα πάτε να φοιτήσετε σε μια σχολή και τα ξαναλέμε». «Ιδίως», είπε, «η κοπέλα», και με έδειξε με το χέρι του, «δεν θα χάσει τον χρόνο της αν γίνει ηθοποιός». Εγώ χωρίς επιλογή, χωρίς σκέψη, χωρίς να έχω σκεφτεί ποτέ να γίνω ηθοποιός, λέω στη μαμά μου την επομένη: «Θα γίνω ηθοποιός». Η μαμά μου ήταν πολύ διακριτικός άνθρωπος, μου είπε «παιδί μου, σκέψου το, είσαι ένα παιδί πολύ κλεισμένο στον εαυτό του, αυτή η δουλειά είναι σκληρή, έχει νυχτερινά, έχει ανταγωνισμούς»…
— Φοβόταν αν θα αντέξεις…
Ακριβώς αυτό μου είπε, «θα τα αντέξεις όλα αυτά;». Εγώ δεν άκουγα τίποτα, έψαξα και βρήκα τον Νίκο Βασταρδή. Αυτός μου έκανε τα πρώτα μαθήματα για να δώσω εξετάσεις στο Εθνικό και από εκεί αρχίζει μια άλλη ιστορία.
— Πριν μου πεις την καταπληκτική ιστορία με τις εξετάσεις στο Εθνικό, αρπάζω την ευκαιρία να σου πω ότι ήμουν έφηβη όταν σε είδα στον «Γυάλινο Κόσμο», στο Εθνικό, με μητέρα τη Βάσω Μανωλίδου, και αυτό άλλαξε τη ζωή μου. Ήταν ο τρόπος που καθόσουν στο πάτωμα και κοίταζες, δεν ξέρω, αλλά κατάλαβα ότι αυτό είναι το θέατρο, όχι μόνο τα λόγια, αλλά ένα σύνολο αισθήσεων, το αγάπησα μέσα από μια ηθοποιό που δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα συναντούσα στη ζωή. Φαντάζομαι ότι και άλλοι άνθρωποι στο έχουν πει αυτό, ότι έχεις παίξει έναν ρόλο στη ζωή τους…
Εγώ πάντα πίστευα ότι δεν άξιζα τίποτα. Οφείλεται πιστεύω στον πρώτο χρόνο της γέννησής μου αυτή η έλλειψη αυτοεκτίμησης. Αυτό το τραύμα, ακόμα και τώρα που έχω αλλάξει πάρα πολύ, δεν λέει να κλείσει, έρχονται κάποιες στιγμές που, τσουπ!, παρουσιάζεται, σαν ένα χάσμα.
— Σήμερα δεν αποδέχεσαι πιο ανοιχτά τον θαυμασμό, την εκτίμηση;
Τα τελευταία χρόνια αρχίζω κάπως να το χωνεύω και να το χαίρομαι. Τον θαυμασμό του κόσμου, για παράδειγμα, στον οποίο δεν μπορούσα να πιστέψω. Όταν με σταματούσαν στο μετρό, όταν άκουγα κάποιον να λέει «έχετε παίξει έναν τέτοιο ρόλο στη ζωή μου, τι συγκινήσεις μας έχετε βοηθήσει να ζήσουμε», παλιότερα έλεγα μέσα μου «τι λένε οι άνθρωποι». Και την εκτίμηση των δημοσιογράφων, των συναδέλφων μου, των σκηνοθετών, τη χαίρομαι πια.
— Ας πάμε στο ξεκίνημα της θεατρικής σου ζωής, εξετάσεις στο Εθνικό. Μπήκες αμέσως;
Όχι, γιατί η φωνή μου ήταν σαν νιαούρισμα. Όταν πήγα να δώσω ήταν όλοι οι καθηγητές του Εθνικού, Μινωτής, Παξινού, Φιλιππίδης, Χορς, Σιδέρης, Βόκοβιτς, Χαλκούση, σαν ιερά εξέταση, τα πρόσωπα δεν τα βλέπαμε. Άρχισα να λέω τον μονόλογο της Ιουλιέτας, μου λένε: «Λίγο πιο δυνατά, κάντε μια προσπάθεια, δεν σας ακούμε». Ξαναρχίζω, κάνω μια προσπάθεια, με διακόπτουν, «κυρία Οικονομίδου, δεν σας ακούμε, λίγο πιο δυνατά». Βάζω τα κλάματα. Μου λένε «πηγαίνετε έξω και μόλις συνέλθετε, ξαναμπαίνετε να συνεχίσουμε». Έρχεται η ώρα μου να ξαναμπώ, έτρεμαν τα γόνατά μου, ζήτησα μια καρέκλα να καθίσω, ξαναρχίζει η διαδικασία, δεν με άκουγαν. Μου λένε «πηγαίνετε και κάποια άλλη στιγμή…». Και έφυγα. Πήγα στον Κουν, με τον «Γλάρο», ήταν κομμάτια που μου πήγαιναν πάρα πολύ. Άλλη ατμόσφαιρα, σκοτεινή αίθουσα, δεν ξέρω ποιοι ήταν μέσα, σε πολύ μικρή απόσταση ο Κουν να με κοιτάει και να μου λέει «πες το λίγο έτσι, λίγο αλλιώς». Το λέω, βγαίνω, ήταν μια άλλη κοπελίτσα που είχε δώσει και ήταν πολύ συγκινημένη, ήταν σίγουρη ότι θα περάσει, εγώ έλεγα «αποκλείεται να περάσω», καμία συγκίνηση δεν ένιωθα. Τελικά πέρασα, αλλά δεν συνέχισα. Πήγα στη σχολή του Γρηγόρη Βαφιά, να ανοίξει η φωνή μου, έμεινα έναν χρόνο και μετά ξανάδωσα στο Εθνικό και πέρασα. Στις εξετάσεις μου τις πτυχιακές είχε έρθει ο Σωκράτης Καραντινός από το ΚΘΒΕ και μου έδωσε τον πρώτο μου ρόλο, τη Μαριάννα στον «Ταρτούφο», και έτσι ξεκίνησε η καριέρα μου.
— Έμεινες πολλά χρόνια στο Εθνικό και μετά αποφασίσατε να κάνετε τη Σκηνή. Και μετά το Εμπρός. Όταν φτιάχνατε αυτά τα θέατρα, ήσασταν ισότιμοι άντρες και γυναίκες; Ή είχαν οι άντρες τον πρώτο λόγο, ως σκηνοθέτες, για παράδειγμα;
Είναι θέμα χαρακτήρα αυτό. Τα δυο πρώτα χρόνια που βάζαμε τις βάσεις για τη Σκηνή ήμασταν όλοι μαζί. Έγινε η ομάδα και επί δυο χρόνια δουλεύαμε κάθε μέρα για να αποφασίσουμε τι θέλαμε. Υπήρχαν και άνθρωποι που μπήκαν και έφυγαν και τελικά μείναμε επτά άτομα. Αυτή η εποχή ήταν πάρα πολύ γόνιμη για τη Σκηνή γιατί όλοι μαζί κάναμε όλα τα πράγματα. Είχαμε αποφασίσει ποια έργα θα ανεβούν, έργα άπαιχτα στην Ελλάδα με μεταφράσεις καινούργιες, είχαμε αποφασίσει ότι θέλαμε έναν χώρο καινούργιο για να τον διαμορφώσουμε, τρέχαμε και ψάχναμε περιοχές διάφορες για να βρούμε χώρο κατάλληλο, ψάχναμε χρήματα γιατί κανείς μας δεν είχε μια δραχμή για να βάλει. Υπήρχε μια μεγάλη σύμπνοια, δεν υπήρχαν ρόλοι εκεί. Ήταν μια ομάδα που επί ίσοις όροις μοχθούσε να φτιάξει ένα λίκνο για τη δημιουργικότητά της. Εγώ σε αυτό το λίκνο είχα πιστέψει πάρα πολύ, κυριολεκτικά, ως αιθεροβάμων που είμαι πάντα.
— Δεν γίνεται και αλλιώς, εννοώ, αν δεν ονειρεύεσαι, πώς μπορείς να μπεις σε μια τέτοια ιστορία;
Δεν ξέρω τι έκρυβε ο καθένας στο κεφάλι του, γιατί μετά αποδείχτηκε ότι υπάρχει και η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού. Όσο δεν την είχα αντιληφθεί, πήγαιναν όλα μια χαρά. Αισθανόμουν ότι κάναμε την ομάδα για να μπορεί ο καθένας να εκφράσει τη δημιουργικότητά του. Για μένα όλα τα μέλη της ομάδας ήταν ίδια, δεν ξεχώριζα κανέναν και θεωρούσα απαραίτητο συστατικό τον σεβασμό. Αν αρχίσεις και νιώθεις ότι αυτή ή αυτός ο συνάδελφος είναι θεός, γιατί από ό,τι κατάλαβα η ομάδα διαμορφωνόταν από τέτοιες ποιότητες, σιγά-σιγά αρχίζει η αποκαθήλωση. Και αυτό συνέβη όταν βρήκαμε τον χώρο, βρήκαμε τα πρώτα χρήματα −που μας τα έδωσε ο Χορν, ένα εκατομμύριο δραχμές− και κάναμε την πρώτη επιτυχία, τη «Σπασμένη Στάμνα».
Είχαν εκδηλώσει τρεις άνθρωποι την επιθυμία να σκηνοθετήσουν, ο Παπαβασιλείου, ο Βογιατζής και ο Μπαντής. Και το δεχτήκαμε. Εγώ πίστευα τότε πως όταν θέλει κάποιος να ανεβάσει ένα έργο και το προτείνει στην ομάδα πρέπει να τον βοηθήσουμε να το ανεβάσει, ή αν ήθελε να σκηνογραφήσει, να πειραματιστεί, να δοκιμαστεί. Εγώ τότε ήθελα να βοηθάω όλο τον κόσμο, έτσι σκεφτόμουν.
Ο Παπαβασιλείου συνσκηνοθέτησε τη «Σπασμένη Στάμνα». Όταν ήρθε η σειρά του να σκηνοθετήσει τους «Αγροίκους» –γιατί δική του πρόταση ήταν οι «Αγροίκοι», το είχε πάει για μετάφραση το έργο στη Τζούλια Τσιακίρη–, αυτό δεν συνέβη και έφυγε, όχι χωρίς λόγο. Αυτή είναι μια μεγάλη ιστορία, αλλά έκανα λάθος τότε που δεν πήγα να βρω τον Βασίλη να τον ρωτήσω τι συνέβη, σεβάστηκα ότι δεν ήθελε…
Έγιναν οι «Αγροίκοι» και όταν ήρθε η σειρά του Τάσου να σκηνοθετήσει τον «Σωσμένο» –που τον κάναμε μετά στο Εμπρός–, ο Λευτέρης δεν συμφώνησε, δεν ήθελε να τον αφήσει, έλεγε «τώρα που πάμε τόσο καλά να κάνουμε πειράματα;», και έτσι άρχισε να ξηλώνεται η ιστορία. Εγώ θα σου πω ότι τον Λευτέρη, που σε εμάς πρωτοσκηνοθέτησε, στη Σκηνή, δεν τον θαύμαζα σαν θεό, τον εκτιμούσα ως συνάδελφο, δεν έβλεπα τον εαυτό μου ούτε ως ανώτερο ούτε ως κατώτερο.
— Αλλά δεν το βάλατε κάτω και κάνατε ένα καταπληκτικό θέατρο και μια καταπληκτική σχολή.
Πρέπει να πω κάτι εδώ, γιατί μέχρι τώρα δεν τα σκεφτόμουν αυτά, αλλά πρέπει κάποια στιγμή να δώσω και στον εαυτό μου ένα εύσημο. Όταν διαλύθηκε η Σκηνή, ο Τάσος γύρισε σπίτι του απογοητευμένος με την έκβαση και ήθελε να πάει στην παλιά του δουλειά στην ΕΡΤ. Ο Καταλειφός έκανε τη θητεία του κάπου στα Γιαννιτσά.
Γι’ αυτόν το λόγο θα σου πω τώρα και για το Εμπρός ότι το θεωρώ δημιούργημα δικό μου. Εγώ ήμουν αυτή που δεν ήθελε να το βάλει κάτω. Πήγα και βρήκα τον Τάσο, του είπα «πρέπει να συνεχίσουμε τη δουλειά μας». Δεν μπορούσα να κάτσω έτσι, άπραγη, έπρεπε να συνεχίσουμε. Είχα μια φίλη που η αδελφή της δούλευε στην Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου και πήγα και της εξομολογήθηκα όσα είχαν συμβεί και ότι ψάχνουμε χώρο. Και πραγματικά, κοίταξαν τα αρχεία και με πήρε να μου πει να δω έναν χώρο στου Ψυρρή, το Εμπρός, που το είδα και ξετρελάθηκα. Και κάλεσα και τους άλλους. Έτσι ξεκίνησε η ιστορία στην οποία μέχρι σήμερα δεν είχα καταλάβει τη συμβολή μου. Αν καθόμουν σπίτι μου και έκλαιγα ή πήγαινα σε έναν άλλο θίασο να τα βρω όλα έτοιμα, δεν θα υπήρχε το Εμπρός. Νιώθω περήφανη γιατί έχω φτιάξει δυο θέατρα με τα χεράκια μου, πολύ περισσότερο το Εμπρός. Και η Σκηνή δούλεψε μέσα από την ουσιαστική δουλειά που κάναμε τα δυο χρόνια πριν ξεκινήσει. Έγινε η μαγιά, ο μύθος της. Και στη συνέχεια ήταν και οι σκηνοθεσίες του Λευτέρη.
— Όταν διαλύθηκε το Εμπρός, ο δεύτερος αποχωρισμός πώς ήταν; Πιο βαρύς;
Ναι, γιατί δεν είχα τη διάθεση για μια τρίτη ομάδα, δεν είχα ούτε το κουράγιο ούτε την επιθυμία, γιατί και τα χρόνια είχαν περάσει και είχαν αλλάξει πάρα πολύ οι συνθήκες, δεν μπορούσες να βρεις εύκολα χώρο και χρήματα.
— Ήταν άδοξο αυτό το τέλος, αλλά κάνατε μια σπουδαία σχολή. Και εσύ, όπως λένε οι μαθητές σου, ήσουν μια σπουδαία δασκάλα.
Εγώ ήθελα να είναι ελεύθεροι οι μαθητές, δεν ήθελα να επηρεαστούν από τίποτα. Ποτέ δεν ξεχώρισα μαθητή μου, είτε μου άρεσε είτε δεν μου άρεσε ένα παιδί, είχα την ίδια συμπεριφορά. Εκτιμούσα κάποια παιδιά για το ταλέντο τους, κάποια άλλα ήξερα ότι δεν θα γίνουν τίποτα, παρ’ όλα αυτά δεν άφησα αυτό το πράγμα να φανεί. Επίσης προσπάθησα να είναι ο εαυτός τους, δεν τους επέβαλα τίποτα, ήθελα απλώς να τους δώσω να καταλάβουν πόσο σημαντικό είναι αυτό που λένε επάνω στη σκηνή να το καταλαβαίνουν με όλο τους το είναι, να μη λένε μόνο λόγια, να χρησιμοποιούν τη φωνή και την ενέργειά τους σε επικοινωνία με τον εσωτερικό τους κόσμο, να φέρουν το ανθρώπινο στοιχείο με τη μεγέθυνση που χρειάζεται το θέατρο για να αγγίζει τον θεατή.
— Αλλάζει ραγδαία όχι μόνο το θέατρο, αλλά και ο κόσμος, πώς αισθάνεσαι μέσα σε αυτές τις αλλαγές;
Χωρίς να έχω πάθει καμία κατάθλιψη, δεν μπορώ να μην είμαι παρούσα σε αυτό που συντελείται γύρω μου. Είμαι ευγνώμων που ποτέ δεν χρειάστηκε να ψάξω για δουλειά. Σε αυτή την πορεία δεν σταμάτησα ποτέ να εργάζομαι, ούτε μία σεζόν εδώ και πενήντα πέντε χρόνια, έχω την υγειά μου, το σπίτι μου. Όμως δεν μπορώ να μη σκέφτομαι τι γίνεται γύρω μου, δεν μπορώ. Δεν γίνεται να είσαι χαρούμενος επειδή θα πας να πιεις το ποτάκι σου μετά την παράσταση ή οτιδήποτε. Νομίζω ότι ο περισσότερος κόσμος δεν συνειδητοποιεί τι συμβαίνει, τις ραγδαίες αλλαγές, απλώς νιώθει άγχος, νιώθει ταλαιπωρημένος, νιώθει, νιώθει, αλλά δεν κάθεται να σκεφτεί γιατί τα νιώθει όλα αυτά. Γιατί δεν υπάρχει ανθρώπινη ζωή πια, έχει ερημώσει η υπέροχη χώρα που έχουμε. Παρακολουθώ τη LiFO κάθε μέρα, από εκεί ενημερώνομαι και μαθαίνω τι γίνεται στον κόσμο, και από κάποια ντοκιμαντέρ. Βλέπω αυτά τα κομμάτια που μιλούν για ανθρώπους που ξαναγυρίζουν στις πατρίδες τους. Δείχνουν μια ερημωμένη Ελλάδα, έτσι είναι αυτή η πανέμορφη χώρα, και λέω ότι έχουμε μαζευτεί όλοι στα τέρατα που αποκαλούμε πόλεις. Η πόλη δεν μπορεί να σου προσφέρει καμία χαρά, είσαι από το πρωί μέχρι το βράδυ αγανακτισμένος, θυμωμένος, δεν έχεις καθόλου χρόνο για τον εαυτό σου. Τα παιδιά πώς μεγαλώνουν; Οι γονείς είναι εξοντωμένοι, ποιος θα κάτσει να τα νουθετήσει, να τους μιλήσει, να τους προσφέρει κάτι; Αυτό νιώθω, ότι ζούμε σε έναν κόσμο ακατοίκητο.
