Παναγία των Παρισίων:
σημαδεμένη, πληγωμένη, μεταμορφωμένη
Η μέρα της επαναλειτουργίας θα ξεκινήσει με την τελετή του ανοίγματος των θυρών: ο αρχιεπίσκοπος θα χτυπήσει την κλειστή πόρτα της Παναγίας των Παρισίων με την ράβδο του. Ο καθεδρικός ναός θα του "απαντήσει" τρεις φορές με τον Ψαλμό 121. Ο καθεδρικός ναός, ο οποίος είχε σιωπήσει, θα ηχήσει και πάλι με το τραγούδι της δοξολογίας και, την τρίτη φορά, οι πόρτες θα ανοίξουν. Η ομιλία του Εμανουέλ Μακρόν θα γίνει έξω μπροστά σε πολυάριθμους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων, όπως προστάζει ο διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας.
Libération - 03.12.2024
"Κανένας μεγαλύτερος αιώνας από τον δέκατο τρίτο αιώνα, ο αιώνας του Αγίου Λουδοβίκου και του Θωμά του Ακινάτη, δεν συνέλαβε μια πιο γενναιόδωρη ιδέα για τον άνθρωπο. Ποτέ δεν πίστεψε ότι η αξία του εξαρτιόταν από την καταγωγή του, αλλά μόνο από την τελειότητά του".
Ο Μακρόν χάνει τη στέψη του στην Παναγία των Παρισιών
Διακόσια είκοσι χρόνια μετά το γεγονός που απαθανάτισε ο ζωγράφος Δαυίδ, ο Μακρόν, που δεν είναι Βοναπάρτης, δεν είχε το προνόμιο να απαγάγει έναν Πάπα για τη στέψη του. Γιατί η Παναγία των Παρισίων μπόρεσε να αντέξει την επίθεση ενός προέδρου που ήθελε να στεφανώσει την προεδρία του την ίδια στιγμή που αυτή κλονίζεται;
Gilles Fumey
Géographies en mouvement - Mediapart - 03.12.2024
Η επίσημη επαναλειτουργία της Παναγίας των Παρισίων έρχεται σε κατάλληλη ώρα για να μας υπενθυμίσει ότι το 2024 οι μονάρχες δεν είναι αυτό που ήταν. Το Διαδίκτυο θα μεταδώσει ασφαλώς πιο γρήγορα από τον τεράστιο πίνακα του Δαυίδ τα γλωσσικά στοιχεία αυτής της ψεύτικης στέψης, αλλά το αστείο της υπόθεσης είναι ότι ο κύριος παπικός πρωταγωνιστής [ο Πάπας Φραγκίσκος αρκέστηκε σε ένα μήνυμα - σ.σ.] προτίμησε να πάει στο... Ajaccio, τη γενέτειρα του αυτοκράτορα.
Ο καθεδρικός ναός αξίζει περισσότερο από αυτές τις κοσμικότητες. Ο αριθμός των αρχηγών κρατών που θα είναι παρόντες το 2024 δεν μπορεί να αντιπαραβληθεί με καμία στέψη όσο κι αν την έχουν οραματιστεί σύμφωνα με τους κανόνες της πολιτικής τέχνης της μοναρχικής Γαλλίας. Εξάλλου, η Παναγία των Παρισίων είναι ένα μέρος, και μόνο ένα μικρό μέρος της γαλλικής σκέψης. Γιατί χρειάστηκε η ρωμαϊκή pila, ο περσικός θόλος, η αραβική αψίδα, το σμάλτο των Σασσανιδών, η κοπτική ζωγραφική, η βυζαντινή μικρογραφία, οι παραδόσεις του Ευκλείδη και του Αριστοτέλη, η επιστήμη του Πλίνιου, η Βίβλος που ήρθε από τη Βηθλεέμ και το Σινά, η θεολογία των πατέρων της ερήμου για να αναδυθεί αυτή η παραληρηματική αρχιτεκτονική στον ουρανό του Παρισιού. Κανένας λαός, κανένα ανθρώπινο ον δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι την κατέχει.
Τα εγκώμια που απευθύνθηκαν σε έναν πρόεδρο ο οποίος, την ημέρα της πυρκαγιάς, ανακήρυξε τον εαυτό του επικεφαλής του εργοτάξιου ανοικοδόμησης είναι κάπως αισχρά. Κι αυτό επειδή η αποκατάσταση του κτιρίου οφείλεται πρωτίστως στους δωρητές που επέτρεψαν την κινητοποίηση πάνω από εκατό εταιρειών και χιλιάδων εργατών, τεχνιτών, καλλιτεχνών και μηχανικών. Το γεγονός ότι ο ρυθμός καθορίστηκε από μια ημερομηνία ("θέλω να ολοκληρωθεί μέσα σε πέντε χρόνια") που τρόμαξε τους εργολάβους δεν μειώνει σε καμία περίπτωση το γεγονός ότι έπρεπε να υπάρξουν αποφάσεις, συγκρούσεις και συμβιβασμοί χωρίς να χρειάζεται να αποφασίζει μια φωνή από ψηλά.
Η πολιτική ζημιά που προκλήθηκε από την ακατανόητη απόφαση να διαλυθεί η Βουλή είναι τέτοια που υπάρχει κάτι το κωμικοτραγικό να συμπίπτει με την επαναλειτουργία ενός μνημείου που άντεξε στο χρόνο. Το γεγονός ότι το σημερινό κυβερνητικό χάος και οι εκκλήσεις για παραίτηση του Προέδρου ηχούν πιο δυνατά από τη μεγάλη καμπάνα της Παναγίας των Παρισίων λέει πολλά για την αδυναμία ενός ανθρώπου που ήθελε να είναι maître des horloges [κύριος των ρολογιών, δηλαδή κύριος της αποκλειστικής ευθύνης των πολιτικών εξελίξεων -σ.σ.].
Μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν θα μπορούσε να εξηγήσει το σοκ που προκάλεσε η πυρκαγιά το 2019, σε μια εποχή που ο κλήρος αντιμετώπιζε σκάνδαλα. Το αρχιτεκτονικό αριστούργημα μπροστά από το οποίο εκστασιάζονται οι επισκέπτες προέρχεται από μια εποχή όπου ο κόσμος μόλις συνερχόταν από την ψύχωση του έτους 1000, εκείνης της τρομερής περιόδου που νομίζαν ότι θα έβλεπαν το τέλος του κόσμου, όπως περιγράφεται στην Αποκάλυψη. Ο χριστιανισμός είχε μόλις υποστεί τις επιδρομές των Ούγγρων, των Σαρακηνών και των λαών του Βορρά και ζούσε με τον φόβο της εισβολής. 'Εναν φόβο που ευνοούσε την ανάπτυξη του μυστικισμού.
Για τον ιστορικό Georges Duby, ο άνθρωπος του έτους 1000 αναζητούσε απαντήσεις στον ουρανό. Αλλά τον 11ο αιώνα, μέσα στη χαρά τους που πέρασε το έτος 1000, οι άνθρωποι έγιναν αισιόδοξοι και ξεκίνησαν να κατακτήσουν τον κόσμο. Μέχρι τον 14ο αιώνα, ήταν μια ανθηρή περίοδος στη Δύση, με ευημερούσες πόλεις και με πλήθος γιορτές μπροστά στις πύλες των εκκλησιών. Στη Γαλλία, μετράμε τότε εκατόν εβδομήντα γιορτές το χρόνο, πολλές από τις οποίες συνδέονται με το αγροτικό και το εκκλησιαστικό ημερολόγιο.
Περνάμε από τη λιτότητα και το σκοτάδι των εκκλησιών των χωριών στο φως των γυάλινων ανοιγμάτων του καθεδρικού ναού, όπως και στους δρόμους όπου οι προσόψεις βάφονται με έντονα χρώματα. Σύμφωνα με τον Μαρτύριο, έναν Αρμένιο επίσκοπο και περιηγητή του 15ου αιώνα, η πύλη της Παναγίας των Παρισίων "έλαμπε σαν την είσοδο του παραδείσου, έβλεπες το μοβ, το ροζ, το γαλάζιο, το ασημένιο και το χρυσό".
Οι καθεδρικοί ναοί έγιναν μνημεία τον 17ο αιώνα, με τη σημασία που έχει η λέξη μνήμα. 'Εγιναν έργα αρχιτεκτονικής ή γλυπτικής που μετέφεραν μια μνήμη στις επόμενες γενιές. Εκλαμβάνονται τότε ως αντικείμενα που επέτρεπαν να διατηρηθούν ισχυρά πολιτιστικά χαρακτηριστικά: ήταν μοντέλα του σύμπαντος και, ταυτόχρονα, εικόνες της ουράνιας πόλης. Οι επίσκοποι που ήταν υπεύθυνοι γι' αυτά είχαν ως μέλημά τους τη διάδοση της γνώσης του Θεού στους λαϊκούς, εκπαιδεύοντας ιεροκήρυκες, και με την ιδιότητά τους αυτή αποτέλεσαν έναν από τους κρίκους που θα διαμόρφωναν το πανεπιστήμιο και τα κολέγια με βάση τις πλατωνικές παραδόσεις, και με επίκεντρο τα μαθηματικά και τη μουσική.
Ο επίσκοπος της Σαρτρ, Fulbert (960-1028), συγκρίθηκε από τους μαθητές του με τον Σωκράτη και τον Πυθαγόρα. Η πλατωνική σχολή της Σαρτρ αποτέλεσε ένα πραγματικό αναγεννησιακό κίνημα, αναπτύσσοντας ένα πνεύμα ανεκτικότητας και σεβασμού απέναντι στην αρχαία σκέψη. Δημιούργησε ένα τολμηρό και θαυμάσιο εννοιολογικό σύστημα. Οι δάσκαλοι της Σαρτρ θεωρούσαν τα μαθηματικά ως ένα μαγικό εργαλείο που αποκάλυπτε τα μυστικά του Θεού στον κόσμο. Ο θεολόγος Thierry de Chartres έγινε επίσης γεωμέτρης και μαθηματικός, στην υπηρεσία της μουσικής, εφόσον καθόριζε τις διαστάσεις του καθεδρικού ναού σύμφωνα με τις μουσικές αναλογίες.
Εκείνη την εποχή, το σύμπαν εκλαμβανόταν ως ένα αρχιτεκτονικό έργο του οποίου ο Θεός ήταν ο αρχιτέκτονας. Αυτό συνεπαγόταν μια διπλή δημιουργική πράξη: τη δημιουργία της χαοτικής ύλης, η οποία θεωρούνταν "παρθένα και αμόλυντη", διαποτισμένη με τη νοημοσύνη του Πνεύματος. Ο Θεός παριστάνεται στην τέχνη με έναν διαβήτη ως δημιουργός που συνθέτει το σύμπαν σύμφωνα με τους νόμους της γεωμετρίας.
Το μεσαιωνικό άτομο αντιλαμβάνεται μεγάλο αριθμό μυστικιστικών αντιστοιχιών. Η μουσική αρμονία που ανακάλυψαν στο σύμπαν οι πλατωνιστές των καθεδρικών ναών ήταν κατά βάση μια μεταφυσική παρά μια φυσική αρχή. Η γοτθική αρχιτεκτονική επιβάλει μια συγκεκριμένη γεωμετρική δομή στη ζωγραφική τέχνη και τις τοιχογραφίες των μοναστηριών, που εκφράζει στη γη τους μεταφυσικούς νόμους που διέπουν τον κόσμο.
Η Παναγία των Παρισίων και όλοι οι καθεδρικοί ναοί είναι το πρότυπο του σύμπαντος και η εικόνα της ουράνιας πόλης, του κόσμου που έρχεται. Ο Le Corbusier έγραφε: "Στην τεράστια οχλοβοή του Μεσαίωνα, που μας φαίνεται εσφαλμένα σαν ένα ατελείωτο αιμοτοκύλισμα, εφαρμόζονταν οι ερμητικοί κανόνες του Πυθαγόρα· παντού αντιλαμβάνεται κανείς τη φλογερή αναζήτηση των νόμων της αρμονίας. Είχαν συνειδητά γυρίσει την πλάτη στα στερεοτυπικά πρότυπα του Βυζαντίου· και τώρα εφορμούν με πάθος να ανακατακτήσουν τον μοιραίο άξονα του ανθρώπινου πεπρωμένου: την αρμονία. Νόμος των αριθμών - μεταδίδεται από στόμα σε στόμα, μεταξύ μυημένων, κατόπιν ανταλλαγής μυστικών σημείων" [1].
Πρέπει να επισημανθεί ότι εκείνη την εποχή το βιβλίο δεν υπάρχει και ότι οι κανόνες της αρμονίας είναι περίπλοκοι και λεπτοί. Και για να γίνουν κατανοητοί, πρέπει να συζητιούνται. Εξ ου και ο κίνδυνος λαθών. Εξ ου και η ανάγκη να χαραχθούν πάνω σε πέτρα και ξύλο. 'Υστερα, με το που εφευρέθηκε το βιβλίο, το μυστικό των κανόνων της αρμονίας δεν είχε πλέον λόγο ύπαρξης.
Οι καθεδρικοί ναοί θα απασχολούσαν ένα πολύ σημαντικό αριθμό επιστημόνων, τεχνικών, των αποκαλούμενων καλλιτεχνών. Όλη αυτή η τέχνη μεταδίδει γνώσεις που θα επαναχρησιμοποιηθούν στην κακώς ονομαζόμενη περίοδο της Αναγέννησης. Επειδή προκύπτει ήδη η Αναγέννηση όταν ξεπροβάλει η Παναγία των Παρισίων στην Île de la Cité. Εκτός αν νομίζουμε ότι ο κόσμος πηγαίνει από "αναγέννηση" σε "αναγέννηση".
Αυτά τα κτίρια μαρτυρούν μια εξαιρετικά επιδέξια οργάνωση των επαγγελμάτων στην Ευρώπη. Τα οποία οδηγούν λόγω των ολοκαίνουργιων, θαυμαστών, τρελά ριψοκίνδυνων τεχνικών (έλεγε ο Le Corbusier) σε συστήματα απροσδόκητων μορφών.
Για την ακρίβεια, μορφές που περιφρονούσαν τα παρελθόντα χίλια χρόνια του πολιτισμού και προχώρησαν προς μια άγνωστη περιπέτεια. Ένα είδος διεθνούς μηνύματος, που ενθάρρυνε την ανταλλαγή ιδεών και τη μεταφορά του πολιτισμού. Ένα διεθνές ύφος που εξαπλώθηκε από τη Δύση στην Ανατολή, από τον Βορρά στον Νότο, ένα ύφος που "παρασέρνει μαζί του τον παθιασμένο χείμαρρο των πνευματικών απολαύσεων: την αγάπη για την τέχνη, την ανιδιοτέλεια, τη χαρά της ζωής μέσα στη δημιουργία" (Le Corbusier).
Υποτιμημένοι στη μοντέρνα εποχή που προτιμούσε μία όψη του κόσμου πιο ανήσυχη (μπαρόκ), πιο θεατρική, οι καθεδρικοί ναοί του Μεσαίωνα ανακαλύφθηκαν ξανά τον 19ο αιώνα από συγγραφείς (Hugo), αρχιτέκτονες (Viollet-le-Duc) και ανθρώπους που έγιναν ιστορικοί (Michelet), "συντηρητές" αυτού που τώρα αποκαλείται "κληρονομιά". Ενέπνευσαν τους σιδηροδρομικούς σταθμούς, τους νέους αυτούς, καθώς λένε, "καθεδρικούς ναούς" από γυαλί και σίδηρο.
Στον εικοστό αιώνα, χάνουν την αίγλη τους σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου οι απομιμήσεις συνθλίβονται από πολύ ψηλότερα κτίρια. Εγκαταλείπονται σταδιακά από τους πιστούς, αλλά τους επισκέπτονται άλλοι πιστοί που έρχονται να αναζητήσουν μια άλλη απάντηση στο ποιοι είναι: οι τουρίστες. Πριν από την πυρκαγιά, 13 εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονταν την Παναγία των Παρισίων κάθε χρόνο.
Τι κάνουν εκεί; Τι ψάχνουν, οπλισμένοι με τις μηχανές παραγωγής εικόνων τους; Τι λένε κάτω από τα μεγάλα κυκλικά βιτρό; Στα εγκάρσια κλίτη; Τίποτα, απλά εκπλήσσονται. Δεν θα πάνε παραπέρα, αλλά θα αγοράσουν ένα ίχνος, ένα μετάλλιο ή έναν χάρτη, ένα δίσκο ή ένα βιβλίο που με τη σειρά τους θα μεταδίδουν αυτό το ερώτημα που παραμένει σε μεγάλο βαθμό αναπάντητο. Εκτός κι αν υποθέσουμε ότι οι πολιτισμοί του παρελθόντος εκφράζουν κάτι ανείπωτο για το νόημα της ζωής, για το θάνατο και την ομορφιά. Μεταδίδεται εδώ, στα πρόχειρα.
Σήμερα, οι γοτθικοί καθεδρικοί ναοί παραμένουν μία γαλλική εφεύρεση. Αυτό δεν έχει να κάνει με τον εθνικισμό, απλώς ξαναθέτει τα πράγματα σε μια προοπτική. Οι καθεδρικοί ναοί λένε το εξής: είμαστε τα τέκνα της σταυροφορίας που συσπείρωσε όλη τη Δύση για να οδηγήσει ένα συνονθύλευμα από Γερμανούς, Άγγλους, Φλαμανδούς, Λατίνους, βασιλιάδες και αυτοκράτορες κάτω από το όνομα και τη σημαία των Φράγκων, μέχρι την Ιερουσαλήμ.
Είμαστε τα αδέλφια των μεγάλων πανεπιστημίων, το δόγμα των οποίων εκπροσωπούμε με τις χιλιάδες μορφές του, τη διδασκαλία του με τα βιτρό και τις πέτρες του. Είμαστε τα αδέλφια των μεγάλων σχολών όπου δημιουργήθηκε το σύνολο των επιστημών, όπου αναπτύχθηκε η έννοια του οικουμενικού. Κανένας μεγαλύτερος αιώνας από τον δέκατο τρίτο αιώνα, ο αιώνας του Αγίου Λουδοβίκου και του Θωμά του Ακινάτη, δεν συνέλαβε μια πιο γενναιόδωρη ιδέα για τον άνθρωπο. Ποτέ δεν πίστεψε ότι η αξία του εξαρτιόταν από την καταγωγή του, αλλά μόνο από την τελειότητά του.
Αλλά αυτό που συμβαίνει στις 7 και 8 Δεκεμβρίου επιβεβαιώνει αυτό που πίστευε ο Péguy: "Όλα αρχίζουν με τον μυστικισμό και όλα τελειώνουν στην πολιτική". [2]
[1] Le Corbusier, Quand les cathédrales étaient blanches ('Οταν οι καθεδρικοί ναοί ήταν λευκοί), 1937.
[2] Charles Péguy, Notre jeunesse (Τα νεανικά μας χρόνια), 1910.
