Είδα το Inland Empire στην παγκόσμια πρεμιέρα του στο Φεστιβάλ Βενετίας. Οι θεατές, δημοσιογράφοι στο σύνολό τους, βουβάθηκαν από την αμηχανία μπροστά σε έναν σύγχρονο μάστερ που δεν τους πήγαινε καρδιά να αποδοκιμάσουν – δεν άρεσε. Αντίθετα, εγώ βγήκα αποσβολωμένος στην υγρή λιακάδα της Γαληνοτάτης, και απολύτως μαγεμένος.
«Θα είναι το τελευταίο του», σκέφτηκα με τη θλίψη ενός αδιόρατου αποχαιρετισμού, όσο η βελόνα έσκαβε ακόμη το αυλάκι. Έμοιαζε με ανθολογία του έργου του, μια συλλογή των θεμάτων του, με επωδό τον δικό του μύθο του «χαμένου κοριτσιού» φόντο το αγαπημένο του Χόλιγουντ, σκηνικό το Λος Άντζελες, γυρισμένο με μια βιντεοκάμερα Sony σε χαμηλή ανάλυση, με πενιχρή οικονομική ενίσχυση, μονταρισμένο και φωτογραφημένο από τον ίδιο, σε μια πυρετώδη απόπειρα να ανακεφαλαιώσει· αλλά με ένα ψηφιακό δέρμα ανοίκειο στη συνήθη εικόνα των ταινιών, με ένα φρεσκότερο look, αν και πάντα ζοφερό, σπηλαιώδες, σαν λαβύρινθος του μυαλού με σουρεαλιστικές παγίδες και αυτό το drilling της μουσικής που σκεπάζει σαν λούπα το συναίσθημα.
Ταυτόχρονα ήταν το γλυκόπικρο κλείσιμο του ματιού ενός δημιουργού που τα έκανε όλα μόνος του γιατί ελάχιστοι συμμερίζονταν το όραμά του αρκετά ώστε να το στηρίξουν έμπρακτα. Το σινεμά του έμοιαζε να τα έχει δώσει όλα. Και αποδείχθηκε το κύκνειο άσμα του στις αίθουσες. Πικρό, αλλά τόσο μεστό. Μυστηριώδες, όσο αξίζει σε έναν Λιντς. Πειραματικό, στην πιο αγνή του μορφή. Ο βιβλιοστάτης του Eraserhead. Τέλος εποχής. Αν ήταν κάπου να χαθώ, μακάρι να με εξαφάνιζε το συναρπαστικό μυαλό του, να γλιστρούσα μέσα στην τρύπα του καμένου μεταξιού για να βρεθώ ποιος ξέρει σε τι σκοτεινιασμένο δωμάτιο, ανυπομονώντας για το επόμενο shift.
Το να βλέπεις και να σε βλέπουν: το Inland Empire μας γυρίζει στα έγκατα της κινηματογραφικής εμπειρίας, επισκέπτεται βιώματα που αναστατώνουν σαν καταραμένα μυστικά που δεν τολμά κανείς να ξεστομίσει.
Συνοδευτικό φιλμ του Mulholland Drive, το Inland Empire είναι μια απαράμιλλη εμπειρία σημείων και θαυμάτων και παράλληλα, όχι εντελώς συγκεκριμένα, ένα ταξίδι στο υποσυνείδητο μιας ηθοποιού, η οποία αναλαμβάνει τον ρόλο της ζωής της και μεταφέρεται στην Πολωνία, στις σεξουαλικές της φοβίες, σε ένα δωμάτιο με κουνελανθρώπους και όπου αλλού νομίζει ο Λιντς.
Από πού να αρχίσει και πού να τελειώσει κανείς προσπαθώντας να δώσει το στίγμα του Inland Empire που ο Ντέιβιντ Λιντς, πιστός στην επεξηγηματική του απροθυμία, περιγράφει ως την ιστορία μιας γυναίκας με πρόβλημα. Να μια καλή άσκηση για την ειλικρινή αμηχανία αναπαράστασης ενός (ακόμη) έργου με δική του λογική, που αντιβαίνει στους κανόνες της γραμμικής αφήγησης, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η κατάτμηση των ιστοριών του σε ένα σενάριο που κινηματογραφήθηκε χωρίς να έχει ολοκληρωθεί δεν υπακούει στην κίνηση ενός σύμπαντος τόσο καλά φτιαγμένου που τελικά αιωρείται με αναπάντεχη και καθηλωτική κανονικότητα.
Η πρωταγωνίστρια (Νίκι Γκρέις) είναι σοβαρή ηθοποιός και μαθαίνει από μια κουτσομπόλα γειτόνισσα με ανατολικοευρωπαϊκή προφορά μέσα στη σχεδόν παραμορφωμένη έπαυλή της πως πρόκειται επιτέλους να πάρει τον ρόλο της ζωής της, αυτόν που κυνηγάει εδώ και καιρό και που θα την ξαναφέρει στο προσκήνιο μετά από πολύχρονη απουσία. (Στην πραγματικότητα, ο Λιντς ανακάλυψε τυχαία πως η Ντερν είναι η νέα του γειτόνισσα και της πρότεινε τον ρόλο στην ταινία στο κατώφλι του σπιτιού της!)
Θα δουλέψει με τον Κίνγκσλεϊ Στιούαρτ, έναν ψωνισμένο σκηνοθέτη γεμάτο πάθος και ένταση (Τζέρεμι Άιρονς), και τον γλοιωδώς κομψευόμενο ηθοποιό Ντέβον (Τζάστιν Θερού), ένα κλασικό δείγμα χολιγουντιανού ανερχόμενου σταρ που δεν χάνει ευκαιρία να τα ρίξει στις συμπρωταγωνίστριές του. Το αισθηματικό μελόδραμα που προβάρουν έχει τον εξεζητημένα αστείο τίτλο «On high in blue tomorrows» και ατύχησε σε μια προηγούμενη, ημιτελή μεταφορά του, έχοντας πλέον αποκτήσει τη ρετσινιά του στοιχειωμένου σεναρίου. Όπως λένε και στην ταινία, το σχέδιο εγκαταλείφθηκε γιατί ανακάλυψαν κάτι παράξενο μέσα στο στόρι: οι δυο πρωταγωνιστές δολοφονήθηκαν.
Η Νίκι και ο Ντέβον νομοτελειακά συνάπτουν μια παράνομη και βεβιασμένη ερωτική σχέση. Αγχωμένη και μονίμως φοβισμένη, η Νίκι πιστεύει πως κάτι ή κάποιος την παρακολουθεί μέσα στο πλατό και από την άλλη μεριά του καθρέφτη ανακαλύπτει πως ο διώκτης της είναι... η ίδια. Βλέπουμε πολλές σκηνές με τη Νίκι να προχωράει σε διαδρόμους, να ακολουθεί έναν προβολέα, να σκαρφαλώνει μια σκάλα και να βρίσκεται στην Πολωνία. Μαζί με γυναίκες από την Ανατολική Ευρώπη βρίσκεται φυλακισμένη στο σπίτι της, το οποίο έχει μεταμορφωθεί σε εφιαλτικό μπουντρούμι.
Όλες μαζί θα επιδοθούν σε ένα ασυνήθιστα σκληρό και αδυσώπητο πόλεμο κάστινγκ, σαν σεξεργάτριες που ξεφορτώνουν την πραμάτεια τους, και αργότερα θα ξεκινήσουν τις πρόβες με μουσική υπόκρουση τη Νο1 επιτυχία από τη δεκαετία του ’60, το «The Loco-Motion» με τη Little Eva. Ένας απειλητικός Πολωνός ονόματι Phantom βρίσκεται στο διπλανό δωμάτιο – αίμα και κέτσαπ συγχέονται, και μπερδεύουν τη Νίκι ακόμα περισσότερο. Η ταινία μέσα στην ταινία ξεδιπλώνει τον φαντασιακό κόσμο του σεναρίου και προβάλλει τον ψυχισμό της ηθοποιού που μετέχει στην ταινία την οποία πρόκειται να γυρίσει ως θεατής και όχι ως πρωταγωνίστρια, ακριβώς με τον τρόπο που στους εφιάλτες μας ξετυλίγουμε το κουβάρι μιας οικείας πλοκής, αδυνατώντας να παρέμβουμε και να εμποδίσουμε την εξέλιξη.
Στις τρεις ώρες που διαρκεί το Inland Empire, δεν ξυπνάει, δεν λυτρώνεται δηλαδή, αν δεν παίξει την επώδυνη τελική σκηνή στη γωνία των εμβληματικών λεωφόρων Hollywood και Vine στο Λος Άντζελες, ξερνώντας αίμα ανάμεσα σε αδιάφορους περαστικούς και αστέγους. Το γύρισμα ολοκληρώνεται, ο σκηνοθέτης αντιλαμβάνεται πως η ζωή της Νίκι έχει έλθει σε πλήρη επαφή με την ερμηνεία της και εκείνη δεν μπορεί να συνέλθει από την εμπειρία. Το να βλέπεις και να σε βλέπουν: το Inland Empire μας γυρίζει στα έγκατα της κινηματογραφικής εμπειρίας, επισκέπτεται βιώματα που αναστατώνουν σαν καταραμένα μυστικά που δεν τολμά κανείς να ξεστομίσει.
Όλα ξεκινούν από μια προσωπική εξομολόγηση της Νίκι που ηχογραφείται σε έναν παλιό φωνόγραφο. Γύρω από αυτές τις κουβέντες ανελίσσεται σαν δαιμονικό σπιράλ το στόρι της ταινίας, όπως η στρατηγική της αράχνης. Ο Λιντς ανακατεύει λόγο και εικόνα με τη μαεστρία ενός επιτήδειου ταχυδακτυλουργού που παρουσιάζει μια ιστορία με μαγεμένους ήρωες και αρχετυπικούς κακούς, προσκαλώντας το βλέμμα μας στις απότομες αλλαγές κατεύθυνσης και τις κρυφές του κινήσεις. Δεν πρόκειται για sequel του Mulholland Drive αλλά για companion piece (η Ναόμι Γουότς και η Λόρα Χέρινγκ παίζουν δύο από τις rabbits μπροστά από τον τηλεοπτικό δέκτη στο δωμάτιο) που ξεφοδράρει τη μια ταινία και σπρώχνει τους πρωταγωνιστές σε μια ανάποδη κολυμπήθρα – για να επιβιώσουν μακριά από τις βεβαιότητες και τις μάσκες τους.
Η συμπάθεια του Λιντς για τους ηθοποιούς, τον μόχθο, την αγωνία και τον πόνο που τους συνοδεύει στη διαδρομή τους φτάνει στο απόγειό της. Σε μία ακόμη παραβολή για τον απόηχο του Χόλιγουντ, πιο σκοτεινή και υποκειμενική από εκείνη του Mulholland Drive, πλησιάζει σε σημείο βολής, εξομολογητικά σχεδόν, τους ηθοποιούς του με τη δυνατότητα που του χαρίζει η πιο ευέλικτη βιντεοκάμερα. Το σημείο αναφοράς είναι μία από τις αγαπημένες του ταινίες, Η λεωφόρος της Δύσης του Μπίλι Γουάιλντερ.
Από δραματικό φιλμ νουάρ μεταπηδά σε ένα μεταφυσικό/φαντασιακό θρίλερ και η προσέγγισή του είναι inland, πάει προς τα μέσα και εξερευνά τι μπορεί να κρυβόταν πίσω και κάτω από αυτόν τον μουσειακό χώρο που φιλοξένησε την τελευταία σπίθα μιας αφοσιωμένης, αλλά περιθωριοποιημένης ντίβας. Οι σκηνογραφικοί του προσδιορισμοί δεν είναι μπαρόκ και επιβλητικοί αλλά ονειρικοί και αφαιρετικοί. Ο εξπρεσιονισμός της Νόρμα Ντέσμοντ/Γκλόρια Σουάνσον παραχωρεί τη θέση της σε μια μάσκα αγωνίας στο γωνιώδες, μακρόστενο πρόσωπο της Λόρα Ντερν (τι ερμηνεία, τι αφοσίωση, τι θάρρος, να ένας ρόλος για τον οποίο ένας ηθοποιός αξίζει να περιμένει και να υποφέρει!).
Ως Αλίκη της ψευδαίσθησης και της κυριολεκτικής «υποκριτικής» που ενίοτε προϋποθέτει το σινεμά, βυθίζεται στις λεκτικές και τις οπτικές τρύπες μιας πολυμορφικής ιστορίας και παλεύει στον ιστό του ασυνείδητου. Όλες οι θεωρίες για τις οποίες καυχώνται οι ηθοποιοί στην «αναζήτηση της αλήθειας του ρόλου» παίρνουν μια δεισιδαιμονική μορφή σ’ αυτό το ταξίδι μέσα στην ταινία, αψηφώντας το τυχαίο και ενθαρρύνοντας το ανοίκειο και το απρόσμενο, που φωτίζει ένας μαγικός φανός του μυαλού.
Παρά τις συγγένειες με τη δυναμική της εφιαλτικής ψυχικής διχοτόμησης μιας ηθοποιού, η ταινία δεν είναι μια τυπική συνέχεια του Mulholland Drive, όπως ήδη είπαμε. Χρησιμοποιεί τα ανθρωπόμορφα και ζωώδη σύμβολα του φόβου, πολλά προειδοποιητικά σήματα, μνήμες από την ποπ κουλτούρα της ανατροφής του και την αγάπη του για το Λος Άντζελες και τους ηθοποιούς σε ένα ανελέητο morphing κινηματογραφικών κλειδιών με προσωπικά βιώματα. Ως αυθαίρετος τίτλος με δευτερεύουσα μεταφορική σημασία, το Inland Empire προέρχεται από μια ξεχασμένη καρτ ποστάλ που ο Λιντς βρήκε σε μπαούλο του και αναφέρεται σε μια όχι και τόσο γνωστή περιοχή ανατολικά του Λος Άντζελες που του θύμισε η Ντερν και η δυνατότητα ερμηνείας της ονομασίας αυτής τον γοήτευσε.
Ποιος μπορεί να πει με σιγουριά σε ποια συρτάρια του μυαλού της τρομαγμένης Νίκι ζει ο μικρός Ντέιβιντ Λιντς – στους λαγούς, στους κακούς, στους ξένους που συμβολικά διαβρώνουν την κινηματογραφική δημιουργικότητα, απειλώντας την άμεσα, ή στην ευαλωτότητα της μεταμόρφωσης και στο αχαρτογράφητο χάος του νου; Η αυτοκρατορία της ενδοχώρας είναι ένας απέραντος καμβάς και ο Λιντς τον ζωγραφίζει σκηνή-σκηνή, γεμίζοντας τα αυλάκια του με παραπλανητικές λέξεις και εικόνες αυτόνομης δύναμης.
Ο Λιντς λειτουργεί ως εμπνευστής και αποκωδικοποιητής, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο στους ηθοποιούς του σε μια συμφωνία απόλυτης εμπιστοσύνης και γενναιόδωρης δημιουργικότητας – οι χαρακτήρες που υποδύονται πολλαπλασιάζονται και οι επιλογές τους είναι ένα σπάνιο δώρο, όπως επισήμαναν πολλές φορές αργότερα η Ντερν και ο Θερού.
Η διαφορά του Inland Empire από τις προηγούμενες ταινίες του είναι πως εδώ ο Λιντς, με την τεχνική του σεναρίου ως work in progress και την ταχύτητα του ψηφιακού του παιχνιδιού, μπόρεσε επιτέλους να αλιεύσει τα περίφημα ψαράκια του, τις ιδέες που κυνηγούσε σαν έκθαμβο μικρό παιδί όπως άλλοι τον χαμένο θησαυρό, κινηματογραφώντας τες τη στιγμή της σύλληψής τους. Μάζεψε τις «καβάτζες» του, βρήκε και κάποιες καινούργιες, μας κάλεσε όλους στο μικρό του soirée και, όποιος του ζητούσε διευκρινίσεις, η απάντηση ήταν στάνταρ: «εσύ τι λες;».
Το Inland Empire θα προβληθεί στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση το Σάββατο 1/2 στις 00:40, στο πλαίσιο του αφιερώματος «Directed by David Lynch».
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
