Η διεθνής εβδομάδα
2. Τα αιγυπτιακά μέσα μεταφοράς
Pierre Gazio, Transports égyptiens, éditions Le Temps qu’il fait, 120 σελ., 2025
Πριν από μερικά χρόνια, συντρίβοντας τον ανταγωνισμό των Baedeker, Hachette και Lonely Planet, ο εκλεπτυσμένος συγγραφέας Pierre Gazio είχε παρουσιάσει έναν εξαιρετικό οδηγό για τους σταθμούς του μετρό του Καΐρου, επτά σταθμούς συγκεκριμένα μεταξύ άλλων, που εξετάστηκαν τόσο από έξω όσο και από μέσα, κάθε φορά με μια σχολαστική παρατήρηση της κάθε συνοικίας, της ατμόσφαιράς της και της αναλλοίωτης κοινωνιολογίας της. [1]
Jean-Claude Leroy
lundimatin#464, l24.02.2025
Με φυσική ειρωνία, ακόμη κι απέναντι στην πόλη, ο Pierre Gazio γράφει ευτυχώς για μας με τον δικό του καθημερινό τρόπο. Συλλέκτης του γραφικού και του πνευματώδους, το μάτι και το αυτί του Pierre Gazio βρίσκουν ανεξάντλητη τροφή στην Αίγυπτο, όπου ζει τα τελευταία 40 χρόνια, γιατί αυτή η τυραννισμένη χώρα δεν παραλείπει ποτέ να εκπέμπει μοιρολατρία, χιούμορ και κακοπιστία σε τέτοιες δόσεις που μόνο να ενθουσιάσουν μπορούν έναν δέκτη τόσο εκλεπτυσμένο όσο ο συγγραφέας των Transports égyptiens. Ένα τέτοιο θέατρο ασκεί μια κάποια μαγεία στις στοχαστικές, αλλά και συμπονετικές ιδιοσυγκρασίες, τόσο που καταλήγεις να εγκαθίστασαι στη μέση όλου αυτού παρά τη θέλησή σου, κολλημένος στο αδιάκοπο ανθρώπινο τοπίο που παρουσιάζουν πόλεις όπως το Κάιρο και η Αλεξάνδρεια.
Ο Gazio περιμένει στην ουρά για να αγοράσει το εισιτήριο του τρένου του στο εκδοτήριο του σταθμού: "... ένα τοπικό θαύμα, όπου υπάρχει πλήθος κόσμου, ο εκνευρισμός αφοπλίζεται γρήγορα από κάποιο ευτράπελο και μια απολαυστική αίσθηση του παραλόγου που εκμηδενίζουν την ανία της καθημερινότητας". Όσο για το ταξίδι, δεν του λείπει το αλατοπίπερο, η παραμικρή λεπτομέρεια αξίζει, αρκεί να μπορεί να προκαλέσει ένα χαμόγελο, αν όχι μία καλοπροαίρετη απορία. Ως ξένος (τέτοιος θα παραμείνει πάντα, παρότι κατοικεί στην πόλη πολλά χρόνια), εγκλωβίζεται σε ένα βαγόνι που προορίζεται για τους τουρίστες. Οι τουρίστες αξίζουν κι αυτοί τη δέουσα προσοχή, όπως αυτός ο αδύνατος, τριχωτός νεαρός Ευρωπαίος, που αγνοεί το χειμωνιάτικο κλίμα της νότιας Αιγύπτου και κυρίως το έντονο κρύο στην κλιματιζόμενη πρώτη θέση. Είναι ντυμένος μόνο με ένα μπλουζάκι κι ένα σορτσάκι, κυκλοφορεί και με σαγιονάρες, αφήνοντας κατάπληκτο τον θεατή. Ο νεαρός άνδρας φαίνεται τόσο αδιαπέραστος από το κρύο όσο θα ήταν αναμφίβολα και από έναν καύσωνα.
Στο Λούξορ, ο περιπετειώδης αφηγητής μας συναντά έναν οδηγό τουκ-τουκ που γνωρίζει ένα καφέ στις όχθες του Νείλου, πολύ κοντά στο ξενοδοχείο. Θαυμάσια ακούγεται. Το όνομα του οδηγού είναι Δορυφόρος, ένα όνομα που κληρονόμησε από τον πατέρα του, ο οποίος εγκαθιστούσε δορυφορικές κεραίες, χωρίς τις οποίες, όπως μας λέει ο Gazio, ένας Αιγύπτιος δεν θα μπορούσε να ζήσει...
"Στερεώνονται πάνω σε όλες τις στέγες, ακόμη και των λασποκαλύβων ή των παραγκών με τσιμεντόλιθους. Μια δαπάνη που αποτελεί προτεραιότητα γιατί σου επιτρέπει να παρακολουθείς ποδοσφαιρικούς αγώνες, να απολαμβάνεις ινδικές σαπουνόπερες μεταγλωττισμένες στα αραβικά του Κόλπου και να παίρνεις μια γεύση από μια άλλη ζωή σε έναν άλλο κόσμο γεμάτο 4x4, κοντίσιονερ και πατέ για γάτες."
Η Αλεξάνδρεια περιγράφεται αρχικά με βάση έναν Αυστροουγγρικό οδηγό του 1901, ο οποίος περιέγραφε με μια δόση αυθεντίας την αρχαία πόλη ως "το πιο ζεστό, το πιο φωτεινό, το πιο χαρούμενο, το πιο ηλιόλουστο" από τα θέρετρα κατά μήκος της Μεσογείου. Το τραμ ήταν επομένως μια προφανής επιλογή, και εξακολουθεί να κινείται, αν και όχι πολύ γρήγορα, από τις πιο πολυτελείς στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές.
Ενώ ο αφηγητής μας είναι απορροφημένος στη θέα ενός πάγκου που ξεχειλίζει από βοδινό κρέας, κόκαλα και εντόσθια που μόλις ξεδιαλέχθηκαν, ένας καλοσυνάτος χασάπης τον ρωτάει τι ψάχνει εδώ γύρω.
- Τη στάση του τραμ.
- Και που θέλεις να πας; ρωτάει με ενδιαφέρον ο χασάπης.
- Δεν ξέρω καθόλου, απαντά ο ξένος, μάλλον μέχρι το τέρμα.
Από κάτι τέτοια παίρνει χαρά ο άνθρωπος με περιέργεια. Φέρνει μια καρέκλα και τη βάζει δίπλα σε ένα κεφάλι με κομμένα αυτιά... "Υποβάλλομαι, γράφει ο Gazio, στο συνηθισμένο ερωτηματολόγιο. Σύντομα μας πλησιάζουν ένας υπάλληλος και ένα νεαρό αγόρι, ένας "Άραβας", δηλαδή ένας Βεδουίνος από τη βόρεια ακτή, αλλά με γαλάζια μάτια και σγουρά ξανθά μαλλιά.
Με πληροφορεί ότι το τραμ πηγαίνει στο λιμάνι και ότι σίγουρα θα μου αρέσει πολύ η διαδρομή. Το τσάι που μου προσφέρουν συνοδεύεται από χίλιες καλές κουβέντες. [...] Μαζί με αυτή την περιποιητική και προσηνή παρέα, περιμένω να φτάσει το τραμ, που κανείς φυσικά δεν γνωρίζει τα ωραριά του. Όσο για τη στάση, είναι ''εκεί πέρα'', μου δείχνουν με μία αόριστη χειρονομία, αλλά μπορώ εξίσου να παραμείνω στην καρέκλα μου".
Εκτός από το τρένο, το τραμ και το λεωφορείο ως θεωρητικά μέσα μετακίνησης, για τους πιο τυχερούς υπάρχει φυσικά και το ταξί. Ο Pierre Gazio μας εξηγεί τις αλλαγές δεδομένων, πράγμα που σημαίνει ότι έχουν εξελιχθεί, και, όπως μαντεύει κανείς, όχι ακριβώς προς τη σωστή κατεύθυνση.
"Παλιά, οι οδηγοί φημίζονταν για την ευθυμία τους και κυρίως για το χάρισμά τους να επινοούν ή να μεταδίδουν nokta, ανέκδοτα και αστείες ιστορίες λίγο πολύ σατιρικές. Στόχοι τους ήταν η κυβέρνηση με την ευρύτερη έννοια, ιδίως οι υπουργοί, οι κάτοικοι της Άνω Αιγύπτου, οι Αμερικανοί και οι γυναίκες [...] Οι οδηγοί αυτοί, που σπάνια ήταν πολύ νέοι, ήταν όλοι επαγγελματίες και γνώριζαν το Κάιρο σαν την παλάμη του χεριού τους. Σήμερα, δεν είναι ασυνήθιστο να πέσεις πάνω σε έναν ερασιτέχνη ή περιστασιακό οδηγό που έχει μόνο μια αόριστη ιδέα για το πού βρίσκεται και καμία για το πού θα θέλατε να πάτε. Εναπόκειται στον πελάτη να κάνει τον οδηγό, αν μπορεί. Αν όχι, θα καταδικαστεί σε μια οδυνηρή περιπλάνηση που θα διακόπτεται από στάσεις μπροστά σε θυρωρούς ή περιπτεράδες των οποίων οι μπερδεμένες εξηγήσεις είναι ανακριβείς και γι' αυτό και επιτακτικές. Το να παραδεχτείς ότι αγνοείς τα πάντα για την οδό El Diwan ή την Ibrahim Khalil θα ήταν ατιμωτικό και αγένεια σε σοβαρή μορφή."
Και λίγο να ξέρεις να μιλάς με τον οδηγό στη γλώσσα του, θα σου προτείνει να του δανείσεις 2.000 δολάρια για να σου τα επιστρέψει εκατονταπλάσια μόλις τα αξιοποιήσει. Αν δείχνεις λίγο διστακτικός, είναι διατεθειμένος να σε χρεώσει μόλις 2.000 αιγυπτιακές λίρες, δηλαδή δεκαπέντε φορές λιγότερα, και στο τέλος θα έχεις κάνει μια συμφωνία που θα σου μείνει αξέχαστη. Επειδή δεν σου υπόσχεται τίποτα λιγότερο από τον παράδεισο!
Ένας άλλος δηλώνει ότι βρίσκεται σε πανικό επειδή η κόρη του πρέπει να χειρουργηθεί, αλλιώς θα πεθάνει. Μόνο που ο γιατρός ζητάει 5.000 λίρες. Και δεν έχει τίποτα. Καθόλου περίεργο στην Αίγυπτο, όπου η ιατρική φροντίδα πληρώνεται πάντα εκ των προτέρων. Οι δύο επιβάτες διστάζουν, τείνουν μάλλον να τον πιστέψουν. Αυτός ο καλός άνθρωπος δεν μοιάζει με απατεώνα. Του δίνουν τα μετρητά που έχουν μαζί τους.
Λίγες ημέρες αργότερα, ένας άλλος οδηγός διηγήθηκε την ίδια τραγική ιστορία, ακολουθώντας την πρώτη εκδοχή. Κι έπειτα μερικοί άλλοι ακόμη σε σύντομο χρονικό διάστημα, και ως την Αλεξάνδρεια ακόμα. Ένα viral σενάριο που φαίνεται ότι υιοθετήθηκε από αρκετούς οδηγούς, χωρίς να έχουν υπολογίσει ότι θα μπορούσε γρήγορα να αποκαλυφθεί.
Ως υιοθετημένος Αιγύπτιος που γνωρίζει πολλά, ο Pierre Gazio μας δίνει μερικές λεπτομέρειες σχετικά με τη σημασία του ψεύδους: "Γενικά, το ψέμα απολαμβάνει εδώ ένα καθεστώς άγνωστο στην απλοϊκή Δύση και δεν είναι το απόλυτο αντώνυμο της αλήθειας ή της ειλικρίνειας. Το kezb abyad, το λευκό ψέμα, για παράδειγμα, απαλλάσσει τους άλλους από τη δυσφορία μιας δυσάρεστης ή περιττά περίπλοκης αλήθειας. Χωρίς να ξεγελιέται τις περισσότερες φορές, ο παραλήπτης θα εκτιμήσει την υπερβολή ή την εφευρετικότητα του μυθεύματος. Η τέχνη του ψέματος είναι μια μορφή του savoir-vivre."
Ο Pierre Gazio, με το πρόσχημα ότι μας ξεναγεί στις αιγυπτιακές μεταφορές, μας εξοικειώνει έτσι με έναν πληθυσμό που γνωρίζει καλά μέσω της παρατήρησης, της επαφής και της εγκαρδιότητας. Αισθάνεται πολύ φίλος με αυτούς τους ανθρώπους, οι περισσότεροι από τους οποίους πρέπει να υπομείνουν καθημερινά τόσα πολλά. Δεν χρειάζεται να σας υπενθυμίσω τι εξέλιξη είχε εδώ όπως και αλλού το επαναστατικό κίνημα του 2011. Ούτε μία νύξη δεν σου επιτρέπεται να κάνεις για τον πολιτικό και αστυνομικό στραγγαλισμό της χώρας, κάτι που λέει πολλά. Ως μικρή υπενθύμιση για την εξέλιξη των ηθών, ο Gazio θυμάται ότι σε δύο μόνο περιπτώσεις, όταν έψαχνε για ταξί, τον πήρε μια γυναίκα. "Αθλητικά χέρια, πυκνά σγουρά μαλλιά και ένα τσιγάρο Κλεοπάτρα στη γωνία του στόματός της, τραβούσε όλα τα βλέμματα στη σύγχρονη συνοικία Μοχαντεσίν...". Το επεισόδιο αυτό χρονολογείται στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αδιανόητο σήμερα...
[1] Pierre Gazio, Sept stations du Caire - "Carnets de voyage par le métro", éditions des Busclats, 2018.
Ο Jean-Claude Leroy είναι Γάλλος συγγραφέας
