4,48 Ψυχώση: Θέατρο σαν άγρια κραυγή

4,48 Ψυχώση: Θέατρο σαν άγρια κραυγή Facebook Twitter
0

Η Σάρα Κέιν (1971-1999) πρωτοεμφανίστηκε στη σκηνή με το Blasted το 1995 και έως το 1998 είχε γράψει το Phaedra’s Love, το Cleansed, το Crave και το 4,48 Psychosis (που παρουσιάστηκε στο θέατρο το 2000 – μετά την αυτοκτονία της). Σε αυτό το μικρό σώμα κειμένων έχει «γράψει» τη ζωή της και μέσα απ’ αυτό υπερέβη τα όρια της ζωής της: έγινε η πρώτη «κλασική» του 21ου αι. Γιατί με τα έργα της Κέιν θα ασχολούμαστε ξανά και ξανά, όπως συμβαίνει μόνο με τους μεγάλους συγγραφείς και το σημαντικό θέατρο, προσπαθώντας να φωτίσουμε το μυστήριο που αποτελούν – αν τα καταφέρουμε, θα μπορέσουμε να πούμε ότι λύσαμε το αίνιγμα της ύπαρξης, θα έχουμε βρει την απάντηση στο μείζον ερώτημα: γιατί αξίζει να ζει κανείς, προσπαθώντας μάταια να ισορροπήσει τον ανεξάντλητο πόθο της ζωής με τη φρίκη του να υπάρχεις.

Στα έργα της αίρεται η συμβατική σχέση μεταξύ θέματος, πλοκής, δομής. Η ίδια έδωσε κάποιες «ερμηνευτικές» κατευθύνσεις, που όμως περιπλέκουν ακόμα περισσότερο την ερμηνευτική τους προσέγγιση – είναι το Βlasted ένα έργο για την ελπίδα, το Phaedra’s Love για την πίστη και το Cleansed για την αγάπη; Μα, τότε, πώς, πάλι η ίδια, συνέδεσε το Blasted με τον πόλεμο στη Βοσνία, με τις χιλιάδες γυναίκες που βιάστηκαν κατά τη διάρκειά του και με τον παραλογισμό οι τερατωδίες που διαπράττουν οι άνδρες να είναι αποδεκτές «εν καιρώ πολέμου»;

H βία που κυριαρχεί στο Phaedra’s Love τρομοκράτησε ακόμη και τον Χάρολντ Πίντερ. Κι όμως, πραγματευόμενη τον αρχαίο μύθο και το έργο του Σενέκα, προχώρησε σε καίρια σχόλια για το ψυχικό κενό και τη συναισθηματική αναπηρία από την οποία υποφέρει ο σύγχρονος άνθρωπος. Τα πάθη κι οι διαστροφές της βασιλικής οικογένειας στο έργο της αποτελούν εκφάνσεις της απάθειας, μιας εσωτερικής ερήμωσης που μοιραία οδηγεί στην καταστροφή και στον θάνατο.

Kι αν θέλεις να πλησιάσεις το Cleansed δεν μπορείς να παραβλέψεις αυτό που η ίδια η Κέιν είπε, ότι μέσα της «δούλευε» επίμονα μια φράση του Ρολάν Μπαρτ, ότι το να είσαι ερωτευμένος χωρίς ανταπόκριση συγκρίνεται με την κατάσταση ενός έγκλειστου στο Νταχάου. Επιπλέον, πρέπει να βρεις απάντηση για τη σκηνική οδηγία που τοποθετεί τη δράση του Cleansed στον «περίβολο ενός πανεπιστημίου». Προφανώς, η υπόδειξη έχει να κάνει με τη λειτουργία της ψυχιατρικής ως μηχανισμού κοινωνικού ελέγχου και «κανονικοποίησης», όπως έδειξε ο Μισέλ Φουκώ και η ίδια καταδίκασε με τον τρόπο της στο 4,48 Psychosis, αναφερόμενη στις προσωπικές της εμπειρίες από το ψυχιατρικό νοσοκομείο Μaudsley ή το πανεπιστημιακό King’s College Hospital στο Λονδίνο. «Σε παρακαλώ. Μην κλείνεις τον διακόπτη του μυαλού μου προσπαθώντας να με κάνεις κανονική» γράφει σπαρακτικά, και πιο κάτω: «Οk, let’s do it, ας μπούμε στα φάρμακα, ας κάνουμε τη χημική λοβοτομή, ας διακόψουμε τις ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου μου και –ποιος ξέρει, γαμώτο– ίσως τότε γίνω λίγο πιο ικανή να ζήσω». Βίωσε την έσχατη αντίφαση, εκείνη που είδε τα πάντα, «άρρωστη» σ’ έναν κόσμο όπου τα πάντα ρυθμίζει «η χρόνια παράνοια των λογικών».

Kατά όχι και τόσο περίεργο τρόπο το θέατρο της Κέιν παραπέμπει ευθέως στον Αντόρνο και στις εισαγωγικές προτάσεις της Διαλεκτικής του Διαφωτισμού του, όπου επισημαίνει ότι στον διαφωτισμένο κόσμο μας «ακτινοβολεί ο θρίαμβος της καταστροφής». Και σε ’κείνη τη σκέψη του ότι «Το να γράψεις έστω και ένα ποίημα μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο», που πάντως αργότερα ο ίδιος διόρθωσε, λέγοντας ότι το δικαίωμα της έκφρασης παραμένει όσο δεν τελειώνει ο άνθρωπος με τον πόνο, κι όσο υπάρχουν άνθρωποι που βασανίζονται. Δεν είναι τυχαίο που αγάπησαν τη Σάρα Κέιν πιο πολύ στην Γερμανία παρά στη χώρα της.

Στα έργα της το πολιτικό και το υπαρξιακό δένουν αξεδιάλυτα, και μάλιστα σε δομές που ακυρώνουν τα ασφαλή δραματουργικά πλαίσια. Η Κέιν θέλησε να ταρακουνήσει τη βαθιά εμπορευματοποιημένη αγγλική σκηνή και το «πολιτισμένο» θεατρόφιλο κοινό της με έργα ακραίας βίας, που όμως ανακαλούν ευθέως την περήφανη παράδοση του αγγλικού θεάτρου (τις αγριότητες του σαιξπηρικού Τίτου Ανδρόνικου, φερ’ ειπείν, ή τις αιμοσταγείς τραγωδίες της ιακωβίνικης περιόδου). Μπόρεσε να το κάνει όχι μόνο λόγω του μοναδικού συγγραφικού της δαιμόνιου αλλά και γιατί ήταν η πιο διαβασμένη συγγραφέας της γενιάς της και η διακειμενικότητα, οι αναφορές σε πλήθος κειμένων και συγγραφέων, είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τη δραματουργία της (χαρακτηριστικό παράδειγμα το Crave).

Επιπλέον, είχε την τόλμη να προτείνει και να αντιπαρατεθεί. Κάθε έργο της είναι ένα πείραμα σε μια καινούργια δομική κατεύθυνση, αλλά με μια γλώσσα υψηλής ποιητικής αξίας. Το restless που έκαιγε το είναι της εκφράστηκε μέσα από την πίστη της ότι στο θέατρο τίποτα δεν απαγορευμένο και ότι καμιά καλλιτεχνική έκφραση δεν είναι τόσο ομιλητική, γι’ αυτό πολύτιμη, όσο η σκηνική. Ας πούμε τα ανείπωτα, λοιπόν, κι όποιος αντέξει. Εκείνη δεν άντεξε. Αλλά πριν βάλει τέρμα στη ζωή της, έγραψε ένα συγκλονιστικό κείμενο που εξηγεί γιατί δεν μπορούσε να ζήσει άλλο, διαυγής αποτύπωση του σχίσματος του μυαλού και της ψυχής και ταυτόχρονα απελπισμένη κραυγή για την αγάπη που δεν ήρθε ποτέ, τη μόνη δύναμη που θα μπορούσε να τη σώσει.

Νιώθω ότι είναι κάτι σαν ιεροσυλία να αποπειραθεί κανείς να αναλύσει δραματουργικά το αυτοβιογραφικό 4.48 Psychosis που παρουσιάζει η Άντζελα Μπρούσκου στο Bios. Πολλά θα μπορούσα να γράψω για γλώσσα και ύφος, διακειμενικές αναφορές, πρόσωπα και δομή. Θα το αποφύγω . Έχω διαβάσει ουκ ολίγες θεατρολογικές και ψυχαναλυτικές/ψυχιατρικές προσεγγίσεις και ειλικρινά αγανακτώ με όλη αυτήν τη φλυαρία, με όλο αυτό το περισπούδαστο ύφος, με «λόγια, λόγια, λόγια», που τι κάνουν στην ουσία; Προσπαθούν να καλύψουν την κραυγή της Σάρας Κέιν, να σβήσουν το καταυγαστικό φως της Αποκάλυψής της, να δικαιολογήσουν όλα αυτά που η ίδια αρνήθηκε με τον πιο απόλυτο τρόπο. Το 4,48 Psychosis έχει εκδοθεί, όποιος θέλει μπορεί να το διαβάσει και να καταλάβει ή να μην καταλάβει.

Ούτε για την παράσταση της Μπρούσκου θέλω να πω πολλά. Ακολούθησε με πίστη και προσοχή τις λέξεις της Κέιν, χρησιμοποιώντας αυτοσχέδιους φωτισμούς που πολύ ταιριάζουν στο κείμενο – γιατί ανακαλούν τον σκληρό, «άτεχνο» τρόπο που η διαύγεια διαδεχόταν το σκοτάδι στο μυαλό της Κέιν. Η manual χρήση των καμερών που προβάλλουν γκρο-πλαν τα δύο πρόσωπα της συγγραφέως (Παρθενόπη Μπουζούρη και Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου) λειτουργεί στον αντίποδα της μοδάτης, high-tech σκηνικής λαγνείας και αναδεικνύει το βάσανο του Εγώ που διχάζεται μεταξύ της κατανόησης των πραγμάτων στον απόλυτο βαθμό και της ψυχοδιανοητικής κατάρρευσης, ενόσω η ελπίδα της ίασης σταθερά απομακρύνεται. Ουσιαστική η συμβολή της μουσικής που έγραψε η Nalyssa Green γιατί φωτίζει και ισορροπεί με τον λιτό λυρισμό της το σκοτάδι του έργου. Όπως πράγματι εξαιρετική είναι η ερμηνεία της Παρθενόπης Μπουζούρη – πραγματική κατάθεση ψυχής. Σπαρακτική, και με μια αλήθεια που δεν συναντάς συχνά στη σκηνή.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Στρίντμπεργκ και η «Ορέστεια» προσγειώνονται στον κόσμο της Λένας Κιτσοπούλου

Θέατρο / Η Μαντώ, ο Αισχύλος και ο Στρίντμπεργκ προσγειώνονται στον κόσμο της Κιτσοπούλου

Στην πρόβα του νέου της έργου όλοι αναποδογυρίζουν, συντρίβονται, μοντάρονται, αλλάζουν μορφές και λένε λόγια άλλων και τραγούδια της καψούρας. Ποιος θα επικρατήσει στο τέλος;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Η εποχή μας δεν ανέχεται το λάθος»

Οι Αθηναίοι / «Η εποχή μας δεν ανέχεται το λάθος»

Η ηθοποιός Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου θυμάται τα χρόνια του Θεάτρου Τέχνης, το πείραμα και τις επιτυχίες του Χυτηρίου, περιγράφει τι σημαίνει γι' αυτή το θεατρικό σανίδι και συλλογίζεται πάνω στο πέρασμα του χρόνου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Θωμάς Μοσχόπουλος

Θέατρο / «Άρχισα να βρίσκω αληθινή χαρά σε πράγματα για τα οποία πριν γκρίνιαζα»

Έπειτα από μια δύσκολη περίοδο, ο Θωμάς Μοσχόπουλος ανεβάζει τον δικό του «Γκοντό». Έχει επιλέξει μόνο νέους ηθοποιούς για το έργο, θέλει να διερευνήσει την επίδρασή του στους εφήβους, πραγματοποιώντας ανοιχτές πρόβες. Στο μεταξύ, κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα με την Αργυρώ Μποζώνη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τι είναι για σένα το «Οξυγόνο»;

Θέατρο / Τι είναι για σένα το «Οξυγόνο»;

Ένα συναρπαστικό υβρίδιο θεάτρου, συναυλίας, πολιτικοκοινωνικού μανιφέστου και rave party, βασισμένο στο έργο του επικηρυγμένου στη Ρωσία δραματουργού Ιβάν Βιριπάγιεφ, ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή και αποπειράται να δώσει απάντηση σε αυτό το υπαρξιακό ερώτημα.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Υπάρχει το «για πάντα» σε μια σχέση;

The Review / Υπάρχει το «για πάντα» σε μια σχέση;

Ο Αλέξανδρος Διακοσάββας και ο δημοσιογράφος και κριτικός θεάτρου Γιώργος Βουδικλάρης μιλούν για την παράσταση «Ο Χορός των εραστών» της Στέγης, τα υπαρξιακά ερωτήματα που θέτει το κείμενο του Τιάγκο Ροντρίγκες και τη χαρά τού να ανακαλύπτεις το next best thing στην τέχνη.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Φανί Αρντάν: «Σκυλάκι δεν είμαι, προτιμώ να παραμείνω λύκος»

Όπερα / Φανί Αρντάν: «Σκυλάκι δεν είμαι, προτιμώ να παραμείνω λύκος»

Πολυσχιδής και ανήσυχη, η Φανί Αρντάν δεν δίνει απλώς μια ωραία συνέντευξη αλλά ξαναζεί κομμάτια της ζωής και της καριέρας της, με αφορμή την όπερα «Αλέκο» του Σεργκέι Ραχμάνινοφ που σκηνοθετεί για την Εθνική Λυρική Σκηνή.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Το «Κυανιούχο Κάλιο» είναι μια παράσταση για το ταμπού των αμβλώσεων 

Θέατρο / «Κυανιούχο Κάλιο»: Μια παράσταση για το ταμπού των αμβλώσεων στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Όχι μόνο σε ανελεύθερα ή σκοταδιστικά καθεστώτα, αλλά και στον δημοκρατικό κόσμο, η συζήτηση για το δικαίωμα της γυναίκας σε ασφαλή και αξιοπρεπή ιατρική διακοπή κύησης παραμένει τρομακτικά επίκαιρη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τενεσί Ουίλιαμς: Ο ποιητής των χαμένων ψυχών

Θέατρο / Τενεσί Ουίλιαμς: Ο ποιητής των χαμένων ψυχών

«Εκείνο που με σπρώχνει να δημιουργώ θεατρικούς χαρακτήρες είναι ο έρωτας», έλεγε ο Ουίλιαμς, που πίστευε ότι ο πόθος «είναι κάτι που κατακλύζει πολύ μεγαλύτερο χώρο από αυτόν που μπορεί να καλύψει ένας άνθρωπος». Σε αυτόν τον πόθο έχει συνοψίσει τη φυγή και την ποίηση, τον χρόνο, τη ζωή και τον θάνατο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι δυο Ιφιγένειες του Ντμίτρι Τσερνιακόφ

Όπερα / Οι δυο βραβευμένες Ιφιγένειες του Ντμίτρι Τσερνιακόφ ανεβαίνουν σε περίοδο πολέμου

Λίγο πριν σηκωθεί η αυλαία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τις δύο εμβληματικές όπερες του Γκλουκ, ο σημαντικός Ρώσος σκηνοθέτης εξηγεί τις σύγχρονες παραμέτρους της θυσίας της αρχαίας τραγικής ηρωίδας.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ήμουν το νο. 7 από τους 100 άντρες που χώρισε η Γουλιώτη στη Στέγη

Θέατρο / Ήμουν το νο. 7 από τους 100 άντρες που χώρισε η Γουλιώτη στη Στέγη

Περίπου στις 17:30 το απόγευμα του Σαββάτου τόλμησα να ανέβω στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για να συμμετάσχω σε έναν αδιανόητο 24ωρο θεατρικό μαραθώνιο, πλάι στο θηρίο υποκριτικής που ονομάζεται Στεφανία Γουλιώτη.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Στο Σώμα της

Θέατρο / Ένα έργο στο Εθνικό Θέατρο για την περίοδο, την εμμηνόπαυση, την κλειτορίδα και τον γυναικείο αυνανισμό

Μαζί με άλλες 22 γυναίκες, η Ελένη Ευθυμίου, η Σοφία Ευτυχιάδου και η Νεφέλη Μαϊστράλη ανεβάζουν ένα έργο για ζητήματα που θεωρητικά μπορούν να συζητηθούν ανοιχτά, αλλά στην πραγματικότητα όχι.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Σπύρος Παπαδόπουλος: «Δεν μου αρέσει να φαίνομαι, κι ας κατέληξα να παίζω μπροστά σε κόσμο»

Θέατρο / Σπύρος Παπαδόπουλος: «Δεν μου αρέσει να φαίνομαι, κι ας κατέληξα να παίζω μπροστά σε κόσμο»

Παρά τις προσπάθειές του να το αποφύγει, μια σειρά από συμπτώσεις τον οδήγησε στο θέατρο. Οι «Απαράδεκτοι» δεν συνεχίστηκαν λόγω δικής του απόφασης, το «Στην υγειά μας, ρε παιδιά» σταμάτησε όταν κουράστηκε ψυχολογικά. Ο δημοφιλής κωμικός ηθοποιός είναι ο Αθηναίος της εβδομάδας.
M. HULOT
Οι θρυλικοί Trocks στην Αθήνα για την επέτειο των 50 χρόνων της ομάδας τους

Χορός / Trocks: Η θρυλική και διαφορετική ομάδα μπαλέτου έρχεται στην Αθήνα

Άντρες χορευτές ντυμένοι με τουτού και πουέντ ερμηνεύουν μεγάλα κλασικά αλλά και μοντέρνα μπαλέτα, παρωδώντας τις πολύπλοκες χορογραφίες και τις παραξενιές των μπαλαρίνων της παλιάς, αλλά και της νέας, εποχής.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ