Ο Φλωμπέρ στα Ιεροσόλυμα
Μέσα από τα ταξιδιωτικά του σημειωματάρια, οι δύο επισκέψεις του στον Πανάγιο Τάφο
"Ρον, θυμήσου τον Φλωμπέρ στα Γεροσόλυμα, είπε μ' ενθουσιασμό η Νάνσυ. Κι αυτό στα 1850. Ο γραικός παπάς, που πήρε ένα τριαντάφυλλο και το έριξε πάνω στο μάρμαρο του Πανάγιου Τάφου. "Του έσταξε λίγο ροδόσταμο, το ευλόγησε και μου το έδωσε. 'Ηταν μια από τις πιο πικρές στιγμές της ζωής μου, θα ήταν τόσο γλυκειά για ένα πιστό! Κακόμοιρες πόσες ψυχές θα εύχονταν να βρίσκονται στη θέση μου! Πόσο χαμένα πήγαιναν όλα τούτα για μένα!" Το ροζ τριαντάφυλλο πάνω στην κίτρινη και γυαλιστερή σαν παλιό κεχριμπάρι πλάκα, τη ραγισμένη. Και οι λεκέδες από λάδι πάνω της. Και η μυρωδιά των κεριών που λυώναν. Θαρρώ πως νιώθω τη μοναξιά του Φλωμπέρ στο στόμα μου."
Στρατής Τσίρκας, Ακυβέρνητες πολιτείες (Η Λέσχη)
Κάποιοι 'Αραβες που συναντώ μου κάνουν νόημα να βιαστώ και μου φωνάζουν : "El Kods, el Kods" (που το προφέρουν, μου φαίνεται, codesse)*. 27 γυναίκες ντυμένες με γαλάζιες κελεμπίες μου δίνουν την εντύπωση πως επιστρέφουν από το παζάρι. Μετά από τρία λεπτά, η Ιερουσαλήμ. Πόσο καθαρά είναι όλα ! Τα τείχη έχουν όλα διατηρηθεί.
Φαντάζομαι τον Ιησού να μπαίνει και να βγαίνει για ν' ανηφορήσει στο δάσος των Ελαιών. Τον βλέπω από την πύλη που είναι μπροστά μου, και πίσω από την πόλη τα βουνά της Χεβρώνας, στα δεξιά μου, διάφανα μέσα στην αχλή. 'Ολα τα άλλα είναι στεγνά, σκληρά και γκρίζα. Το φως θα μπορούσε να είναι το φως μιας χειμωνιάτικης μέρας, έτσι ωμό και άσπρο. Έχει παρ' όλα αυτά θερμούς τόνους, δεν ξέρω πως γίνεται. Ο Μαξ έρχεται να με βρει με τα πραγματά του, κάπνιζε ένα τσιγάρο. - Η πισίνα της Αγίας Ελένης, ένα μεγάλο τετράγωνο στα δεξιά μας.
Κοντεύουμε να φτάσουμε στα τείχη. Να τη λοιπόν! λέμε από μέσα μας. - Ο κ. Στέφανο, με το ντουφέκι του στον ώμο, μας προτείνει το ξενοδοχείο του. - Μπαίνουμε από την Πύλη της Γιάφας και καθώς την διαβαίνουμε, αφήνω κάτω απ' αυτήν μια πορδή. Τελείως αθελά μου, σε σημείο μάλιστα να θυμώσω πολύ με τον εαυτό μου γι' αυτό το βολταιριανισμό του πρωκτού μου. Περπατάμε κατά μήκος των τειχών της ελληνικής μονής. Αυτά τα μικρά ανηφορικά στενά είναι καθαρά και έρημα. - Ξενοδοχείο. - Επίσκεψη στον Μπόττα. - Κοιμηθήκαμε νωρίς.
Παρασκευή 9, περίπατο στην πόλη. Όλα είναι κλειστά λόγω του Μπαϊραμιού, σιωπή και θλιβερή ερήμωση. - Το κρεοπωλείο. - Αρμένικη μονή. - Η κατοικία του Πόντιου Πιλάτου. - 'Ενα σαραϊ, απ' όπου προβάλλει το τζαμί του Ομάρ. Η Ιερουσαλήμ μου δίνει την εντύπωση ενός οχυρωμένου κοινοτάφιου, όπου σαπίζουν σιωπηλά οι παλιές θρησκείες, όπου περπατάμε πανώ στα σκ... και δεν βλέπουμε παρά μόνο ερείπια. Μου προκαλεί τεράστια θλίψη.
Παρασκευή 9, 5 η ώρα τ' απόγευμα. - Ιερουσαλήμ, Ξενοδοχείο Παλμύρα. - Επιστρέφοντας από τον κ. Μπόττα, εκεί όπου συναντήσαμε κάποιους κυρίους από την Αλσατία.
Ιερουσαλήμ, 11 Αυγούστου 1850.
Είναι η τρίτη μέρα που βρισκόμαστε στην Ιερουσαλήμ, και καμία από τις συγκινήσεις που περιμέναμε δεν μας προέκυψε: ούτε θρησκευτικός ενθουσιασμός, ούτε ερεθισμός της φαντασίας, ούτε μίσος για τους κληρικούς, κάτι βέβαια είναι κι αυτό.
Αισθάνομαι απέναντι σε ό, τι βλέπω πιο κενός κι από ένα άδειο βαρέλι. Το πρωϊ, μέσα στον Πανάγιο Τάφο, ένας σκύλος θα ήταν αναμφίβολα πιο συγκινημένος απ' ό, τι εγώ. Σε ποιόν να ρίξουμε το φταίξιμο, ελεήμων Θεέ; Σ' αυτούς; Σε Σένα; Η σε μένα; Σ' αυτους, πιστεύω, έπειτα σε μένα, αλλά κυρίως σε Σένα. Μα πόσο ψεύτικα είναι όλα αυτά ! Πόσο ψεύδονται! Πόσο μπογιατισμένα, επιχρυσωμένα και βερνικωμένα, μόνο και μόνο για την εκμετάλλευση, την προπαγάνδα και την προσέλκυση πελατών! Η Ιερουσαλήμ είναι ένα κοινοτάφιο που περιβάλλεται από τείχη.
Πανάγιος Τάφος. - Σάββατο, επίσκεψη στον Πανάγιο Τάφο. Η εξωτερική του πλευρά, με τα ρομανικά του μέρη μας είχε ενθουσιάσει. Από αρχαιολογική άποψη όμως, η προσδοκία μας διαψεύστηκε. Τα κλειδιά τα έχουν οι Τούρκοι, αλλιώς οι Χριστιανοί θα αλληλοσπαράσσονταν. Οι φύλακες κοιμούνται μέσα, κοντά στην είσοδο, πάνω σε ένα ντιβάνι. Για να δεις την εκκλησία, όταν αυτή είναι κλειστή (άλλωστε πάντα είναι, εκτός από τις Κυριακές) πρέπει να περάσεις το κεφάλι σου μέσα από κάτι ειδικές τρύπες που άνοιξαν στην πόρτα. Βλέπεις τότε τον καθαγιασμένο βράχο του Μυρισμού κάτω από τις κανδήλες του, και τους καλούς μας τους Τούρκους πάνω στο ντιβάνι τους.
Πιάνουμε συζήτηση και μαζί τους. Συναντάμε στον Πανάγιο Τάφο τον γνωστό μας Ιταλό, που έβαλε επίτηδες να τον κλείσουν μέσα. Εκεί, στο νέο του αυτό καταφύγιο, περνάει τις μέρες και τις νύχτες του (προσωρινά ωστόσο) για "να εμπνευστεί από την ποίηση του χώρου". Τι καλλιτέχνης ! Υποθέτω πως είναι μάλλον ένα άθλιο υποκείμενο που εξαπατά τους λατίνους Πατέρες για να βρίσκει επ' άπειρον τροφή στη μονή τους.
'Ενα πράγμα μου έκανε πάνω απ' όλα αίσθηση, το ολόσωμο πορτρέτο του Λουδοβίκου Φιλίππου που διακοσμεί τον Πανάγιο Τάφο. Ω γελοιότητα, είσαι λοιπόν σαν τον ήλιο! Κυριαρχείς στον κόσμο με τη λάμψη σου, με το αστραφτερό φως σου που φτάνει μέχρι και στον τάφο του Ιησού! Το άλλο εντυπωσιακό είναι ο διαχωρισμός της κάθε εκκλησίας, από τη μια οι 'Ελληνες, κι από την άλλη οι Λατίνοι, οι Κόπτες. 'Ολα είναι προσεκτικά χωρισμένα και οχυρωμένα, προέχει το μίσος για τον γείτονα. Εδώ συγχωνεύονται όλες οι αμοιβαίες κατάρες, κι αυτό με γέμισε με τόση ψυχρότητα και ειρωνεία που έφυγα χωρίς να σκέπτομαι τίποτ' άλλο.
Πανάγιος Τάφος (2η επίσκεψη). - Στην είσοδο, ο καθαγιασμένος βράχος του Μυρισμού, από ροζ μάρμαρο με φλέβες, μέσα σε ένα ανάλογο πλάισιο, με τέσσερις χάλκινες σφαίρες στις γωνίες. Στο πάνω και το κάτω μέρος του, έξι μανουάλια. Από πάνω κρέμονται από μια σιδερένια αλυσσίδα οκτώ κανδήλες σε χρώμα μπλε και πράσινο που θυμίζουν κινέζικα φαναράκια. Απέναντι, καθώς μπαίνουμε, πέρα από τον καθαγιασμένο βράχο του Μυρισμού, κάτι ταπισερί στον τοίχο αναπαριστούν τα κύρια θαύματα του Ιησού Χριστού.
Ο Πανάγιος Τάφος καθεαυτός : ένας θόλος σοβαντισμένος, που στηρίζεται σε δεκαοκτώ τετράγωνες κολώνες, και έχει διακοσμηθεί με άθλιους πίνακες. Ο τρούλος καταρρέει. Στη μέση, κάτω από τον τρούλο, ένα μικρό τετράπλευρο παρεκκλήσι στην άκρη του οποίου, εξωτερικά, βρίσκεται το κοπτικό ιερό. Για να μπούμε στον Πανάγιο Τάφο, βγάζουμε τα παπούτσια μας, αυτό υπαγορεύει η μουσουλμανική συνήθεια. Ο τούρκος γενίτσαρος διώχνει με βουρδουλιές τους ζητιάνους (πράγματι, είναι ανυπόφοροι). - Δίνει και μπουνιά σ' έναν τυφλό. Πρόκειται για έναν ψηλό νεαρό με κόκκινο σακάκι που φαίνεται να βαριέται αφόρητα. Ανάμεσα σε δύο κολώνες του θόλου, διακρίνω την κουζίνα των φυλάκων του Πανάγιου Τάφου (οι οποίοι έχουν πιάσει ένα ντιβάνι στην είσοδο), στο βάθος καίει μια φωτιά, εκεί πλένουν πιάτα, μαγειρεύουν, ψήνουν καφέ. Στη μονή των Λατίνων (καπουτσίνοι της Αγίας Γης), ξαναβρήκαμε τον γενιτσαρό μας να πίνει καφέ στο μικρό φλυτζάνι του παρέα με τους καλούς Πατέρες.
Υπάρχουν δύο δωμάτια, εκ των οποίων το πρώτο υποστηλώνεται από δώδεκα μικρές εντοιχισμένες κολώνες από λευκό μάρμαρο. Δίπλα στην πόρτα, ένα άνοιγμα για μια στενή σκάλα οδηγεί στην πλατφόρμα του οικοδομήματος. Το δωμάτιο αυτό φωτίζεται από 15 λυχνίες, 5 για τους Αρμένιους, 5 για τους 'Ελληνες, 5 για τους Λατίνους. Στη μέση, ένας πέτρινος κύβος μέσα σε μια τετράγωνη θήκη από λευκό μάρμαρο. Είναι ό, τι απέμεινε από την πέτρα που σφράγιζε την είσοδο του πραγματικού Πανάγιου Τάφου. - Το δεύτερο δωμάτιο έχει μια μυρωδιά που θυμίζει πρώτη κοινωνία. Υπάρχουν τόσες λάμπες στριμωγμένες η μία δίπλα στην άλλη, που το ταβάνι μοιάζει με μαγαζί με φωτιστικά. 13 για τους Αρμένιους, 13 για τους 'Ελληνες, 13 για τους Λατίνους, 4 για τους Κόπτες. Απ' όλα τα κεριά που βρίσκονται γύρω από το δωμάτιο, μόνο 4 καίνε. Οικονομίες!
Στο βάθος, λαξευμένος στον τοίχο, σαν ανάγλυφο, ένας κακοβαμμένος Χριστός πλαισιωμένος από την Ανάσταση και την Ανάληψη σε άθλιο στυλ ροκοκό του 18ου αι. Ροζ λουλούδια σε μικρά βάζα από πορσελάνη, με χρώματα σαν από επαρχιακό φραγκοστάφυλλο. - Η πέτρα του Πανάγιου Τάφου από λευκό μάρμαρο. Λεκέδες από λάδι και μια μεγάλη ρωγμή στη μέση. - Στο βάθος, ένα μικρό ντουλάπι όπου φυλάγονται τα μακρόστενα κεριά που καίνε κατά μήκος του τοίχου. Ανάψαμε κι εμείς μερικά σαν τους άλλους. Ο έλληνας παπάς πήρε ένα τριαντάφυλλο, το έριξε πάνω στην πέτρα, έχυσε λίγο ροδόσταμο, το ευλόγησε και μου το έδωσε. 'Ηταν μια από τις πιο πικρές στιγμές της ζωής μου, θα ήταν τόσο γλυκιά για έναν πιστό!
Πόσες κακόμοιρες ψυχές θα εύχονταν να βρίσκονται στη θέση μου! Πόσο χαμένα πήγαιναν όλα αυτά για μένα! Πόσο βαθιά αισθανόμουν τη ματαιότητα, το ανώφελο, τη γελοιότητα και το άρωμα! Μία γυναίκα γύρω στα 50, αδύνατη, άσχημη, χλωμή, ήρθε και χτύπησε το στήθος της με τα αδύνατά της χέρια.
* El Kod (ή Al-Quds), η Ιερή : η αραβική ονομασία της Ιερουσαλήμ.
Μτφ. Σ.Σ. (από το πλήρες κείμενο που αναδημοσιεύεται στο σάιτ archive.org/stream)
