Μπορεί να χωρέσει μια ολόκληρη τραγωδία σε μουσική; Μπορεί μία μόνο ηθοποιός να είναι την ίδια στιγμή η Φαίδρα, ο Ιππόλυτος και ο Θησέας; Τι σημαίνει «φτιάχνω ήχους από λέξεις»; Και πώς είναι δυνατόν ένα κείμενο του Ευριπίδη να μετατρέψει τον ιστορικό «Παρνασσό» σε χώρο όπου ο μύθος, τα έντονα συναισθήματα, η ομορφιά και οι αποτρόπαιες στιγμές θα στροβιλίσουν το κοινό σε μια πρωτόγνωρη εμπειρία θέασης του αρχαίου δράματος; Ο Δημήτρης Καμαρωτός και η Αμαλία Μουτούση γυρίζουν τα πάντα ανάποδα στον «Παρνασσό» και αφηγούνται από τις 7 έως τις 11 Ιουνίου με μουσική και λόγο την ιστορία του «Ιππόλυτου» του Ευριπίδη.
Ο πειραματιστής συνθέτης θα είναι κάπου μέσα στο κτίριο ερμηνεύοντας την τραγωδία με νότες που θα κουμπώνουν ακριβώς στα λόγια της ηθοποιού. Η Αμαλία Μουτούση θα στέκεται στην πλάτη της αίθουσας ερμηνεύοντας όλους τους ρόλους του κειμένου. Και οι θεατές δεν θα κοιτούν τη σκηνή, αλλά θα ακούν ένα κείμενο πυκνό και απαιτητικό, γεμάτο από τον ένοχο έρωτα και το παραλήρημα της Φαίδρας, την πίστη του αθώου Ιππόλυτου, την οργισμένη αντίδραση του Θησέα. Δεν είναι μια κλασική παράσταση, ούτε μια τυπική συναυλία. Περισσότερο μοιάζει με έναν ερμηνευτικό άθλο δύο έξοχων καλλιτεχνών που γνωρίζουν καλά από προκλήσεις. Γνωρίστηκαν πριν από 25 χρόνια, σε περιόδους άγουρες, σαφέστατα πιο δύσκολες, διένυσαν μαζί στιγμές πειραματισμού και ανίχνευσης και σήμερα, με τη σιγουριά ότι κατοικούν στην ουσία της τέχνης τους, τολμούν μια νέα εμπειρία θέασης.
«Συνήθως δεν μπορεί κανείς να προσδιορίσει κάτι με το τι "δεν είναι", γιατί στα "δεν" δεν υπάρχει ποτέ επαρκής πληροφορία. Μπορώ σίγουρα να σας πω τι είναι αυτό που ετοιμάζουμε», λέει ο Δημήτρης Καμαρωτός. «Κατ' αρχήν είναι και παράσταση και συναυλία. Από εμπειρίες σχεδόν τυχαίες και δοκιμές αλλεπάλληλες βρήκα ότι υπάρχει ένας δρόμος να βουτήξουμε στην αρχαία τραγωδία πολύ άμεσα. Όχι γιατί το κάνουμε εμείς με πρωτότυπο τρόπο, αλλά για να το δει το κοινό διαφορετικά. Όχι για να υποκαταστήσουμε ό,τι κάναμε ως τώρα, αλλά για να βάλουμε τον κόσμο σε μια νέα συνθήκη».
Δεν θέλω να έχω προσωπική σχέση με το υλικό που διαχειρίζομαι, αλλά ομαδική. Είναι σπουδαία η αίσθηση ότι πέφτεις στη φωτιά για τρεις μήνες για να φτιάξεις κάτι παρέα με άλλους.
Ο συνθέτης των 13 επιδαυρικών παραστάσεων και των περίπου 100 θεατρικών παραγωγών, κάτι σαν το alter ego του Μιχαήλ Μαρμαρινού, ολοκλήρωσε κλασικές σπουδές στην Ελλάδα και ταξίδεψε στο Παρίσι για μεταπτυχιακά ακριβώς την εποχή που γεννιόταν η πληροφορική της μουσικής. «Δεν μπορούσα να προβλέψω τίποτε από αυτά που γίνονται σήμερα. Απλώς ο συνδυασμός τους μου φαινόταν ότι θα μας απασχολήσει στο μέλλον». Επέστρεψε στα μέσα της δεκαετίας του '80 πιστεύοντας ότι θα συνεχίσει όσα έκανε στο Παρίσι, αλλά η συνάντηση με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό τον έφερε σε επαφή με τον θεατρικό κόσμο και τον έβαλε στην πιο «ενδιαφέρουσα και επικίνδυνη περιπέτεια».
Έκτοτε αφοσιώθηκε με πάθος στον ηχητικό σχεδιασμό. Δεν υπάρχει μέρα που να μην έχει πρόβες, παρακολουθεί την πορεία μιας παράστασης από την πρώτη ανάγνωση μέχρι τέλους, ενίοτε, όπως στον «Κυκλισμό του τετραγώνου» του Δημήτρη Καραντζά, παίζει κιόλας. Αγαπά πολύ την τεχνολογία και την ευκολία που σου προσφέρει να ξεφορτώνεσαι πράγματα, νοσταλγεί τις συναντήσεις του με τον Λευτέρη Βογιατζή, αν και η απόλυτη εμπιστοσύνη που του έδειχνε του δημιουργούσε τεράστια ευθύνη, απολαμβάνει πάντα να δουλεύει με τον Βασίλη Παπαβασιλείου, γιατί είναι «σαν να συνωμοτούν», ξεχωρίζει τον Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς και πριν σε αποχαιρετήσει σου λέει ξεκάθαρα: «Καμία απ' όλες αυτές τις παραστάσεις δεν τις δούλεψα με τον ίδιο τρόπο. Δεν θέλω ευκολίες. Θέλω να αλλάζω κι εγώ όπως όλα γύρω μας αλλάζουν. Το θέατρο, η κοινωνία, τα αυτιά μας, ο ήχος, μεταμορφώνονται με καταιγιστικούς ρυθμούς. Έτσι κι εγώ φροντίζω να μην απλουστεύεται λεπτό η διαδικασία σύνθεσης».
— Ένας χώρος σαν τον "Παρνασσό" πώς καθορίζει την παρουσίαση του "Ιππόλυτου";
Ζητήσαμε από τη Στέγη εξαρχής τον "Παρνασσό" διότι έχει μια πραγματική ιστορία πολλών επιπέδων. Εμείς την ιστορικότητά του την επιζητούμε και τη χρησιμοποιούμε, καθώς δημιουργεί την αίσθηση ενός εκθεματικού χώρου. Σαν ένα παλιό παλάτι μέσα στο οποίο η Αμαλία περιπλανιέται σαν ένας Σλίμαν που βρήκε την Τροία του. Μόνο που στην περίπτωσή μας βρήκε ίχνη από τον Ιππόλυτο. Κατά τα άλλα, έχω πολύ κακές εμπειρίες από τον "Παρνασσό", διότι ως μαθητής του Ελληνικού Ωδείου δίναμε σε αυτόν το χώρο εξετάσεις. Θυμάμαι πάντα τη φθαρμένη αίθουσα με την αυστηρή επιτροπή στο κέντρο κι εμένα να πρέπει να παίζω όσο καλύτερα μπορώ. Ήταν οι πιο άσχημες στιγμές της μουσικής μου ζωής.
— Καμία σχέση με τη σημερινή συγκυρία να δουλεύετε τον "Ιππόλυτο" με μια ηθοποιό, με την οποία σας δένουν εμπειρίες μιας ολόκληρης ζωής...
Μια σύνθεσή μου στα "χέρια" της Αμαλίας είναι σαν να πιάνει την παρτιτούρα σου ένας σπουδαίος σολίστας. Διαβάζει τη δημιουργία σου με τρόπο που στο τέλος αναρωτιέσαι "εγώ το έκανα αυτό;". Είναι λίγο περίεργο να εξηγήσω αυτό που επιχειρούμε. Δεν συνοδεύω τον λόγο. Ντύνω την κάθε λέξη με ήχο, ώσπου να την ακούς και να νομίζεις ότι τραγουδά, χωρίς όμως να το κάνει. Ξέρω πού θα αναπνεύσει, αναπνέω μαζί της, τονίζω κόντρα ή πάνω από εκείνη παίζοντας μουσική στα λόγια της.
— Αυτή η τόσο εύθραυστη και οριακή συνεργασία που περιγράφετε, πέρα από ικανότητα, προϋποθέτει και οικειότητα με την ηθοποιό;
Είναι περισσότερο ο κοινός κώδικας και λιγότερο η οικειότητα το ζητούμενο. Είναι αυτή η μαγική πεποίθηση ότι θα πεις κάτι με πολύ πιο απλό τρόπο και θα το καταλάβει στην ουσία του. Και επειδή έχουμε περάσει πολύ πιο μεγάλες και απίστευτες δυσκολίες παρέα, υπάρχει πάντα η πίστη ότι θα τα καταφέρουμε.
— Δεν είναι όμως μόνο η Αμαλία Μουτούση. Οι περισσότερες συνεργασίες σας κρατούν δεκαετίες...
Και να φανταστείτε ότι η ασφάλεια δεν είναι συναίσθημα που επιζητώ. Όπως άλλωστε και η Αμαλία – ρίχνεται με τα μούτρα σε πράγματα που φαίνονται ακατόρθωτα. Δεν θέλω να έχω προσωπική σχέση με το υλικό που διαχειρίζομαι, αλλά ομαδική. Είναι σπουδαία η αίσθηση ότι πέφτεις στη φωτιά για τρεις μήνες για να φτιάξεις κάτι παρέα με άλλους.
— Γιατί ο "Ιππόλυτος" ήταν το ιδανικό έργο γι' αυτήν τη δοκιμασία;
Είναι ένα έργο με πολύ ενδιαφέρον κέντρο, που είναι το ερώτημα "τι γίνεται όταν πιστεύει κανείς βαθιά σε κάτι;". Επειδή η πίστη μπορεί να δημιουργήσει ή να καταστρέψει έναν ολόκληρο κόσμο, με ιντριγκάρει πολύ ο πυρήνας ανάγνωσης του έργου σήμερα. Επίσης, έχω έρθει πολύ κοντά με τον μύθο από την εποχή που παρουσιάσαμε με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό στην Comédie-Française τη "Φαίδρα" του Ρακίνα, έργο εξαιρετικά συγγενικό.
— Στις μέρες μας, βέβαια, συχνά αποδίδουμε στην πίστη οτιδήποτε σχετίζεται με τον φανατισμό...
Με τα σημερινά μέτρα έτσι είναι. Ο Ιππόλυτος, για παράδειγμα, με τα δεδομένα των ημερών μας είναι ένας φανατικός, γιατί δεν δέχεται να θραυστεί από πουθενά το περίβλημα που έχει χτίσει. Η Φαίδρα, από τη μεριά της, πιστεύει βαθιά πως ο μόνος τρόπος να εξιλεωθεί είναι να αυτοκτονήσει. Είτε το συνειδητοποιούμε στην καθημερινότητά μας είτε όχι, το θέμα της πίστης μπορεί, αν δεν το διαχειριστείς, να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Δεν μιλάω μόνο για τη θρησκεία. Μια πίστη είναι ότι θα μείνεις για πάντα 30άρης.
— Εσείς σε ποια πράγματα πιστεύετε;
Το μόνο που πιστεύω βαθιά είναι ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε τόσα, ώστε να είμαστε απόλυτοι σε πράγματα έξω από τα βιώματά μας. Μπορώ να πιστεύω μόνο ό,τι ανήκει στις εμπειρίες μου. Είναι ο μόνος χώρος όπου συναντιέμαι με την πίστη.
— Πώς είναι να δουλεύετε στο θέατρο χωρίς σκηνοθέτη;
Δεν είναι μια παράσταση χωρίς σκηνοθέτη, αλλά δεν είμαι κι εγώ αυτός που σκηνοθετεί. Με απασχολεί πολύ η δραματουργία, το πού θα δημιουργηθούν οι εντάσεις, πού θα οδηγηθούν οι δυνάμεις στην παράσταση. Κι αυτό εντέλει είναι που καθοδηγεί τα πράγματα.
— Είστε δίκαιος στη διαχείριση λόγου και μουσικής;
Το θέατρο είναι ένα μέρος όπου η μουσική δεν έχει όρια, δεν έχει είδη. Κατά τη διάρκεια μιας παράστασης οτιδήποτε μπορεί να διαλυθεί και να ξαναγίνει κάτι άλλο. Δεν πιστεύω ότι η θεατρική μουσική δεν στέκεται μακριά από το κείμενο, διότι τα οκτώ CD μου αποδεικνύουν το αντίθετο. Και ούτε θεωρώ ότι μουσική είναι ένα μόνο πράγμα. Ο Μαρμαρινός, για παράδειγμα, έχει κάνει δουλειές («Πεθαίνω σα χώρα», «Εθνικός Ύμνος») όπου η μουσική ήταν καθαρός χώρος μέσα στην παράσταση. Από την άλλη, θεωρώ πολύτιμες και τις σιωπές. Όχι μόνο για να ησυχάζουμε, αλλά και γιατί η σιωπή δημιουργεί την έμφαση σε αυτό που ακούστηκε πριν και σε αυτό που θα ακολουθήσει. Μπορεί ο ανεπαίσθητος ήχος μιας καρφίτσας που πέφτει να έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από έναν δυνατό κεραυνό ή μια ολόκληρη ορχήστρα.
— Αυτές τις μικρές λεπτομέρειες που για 'σας είναι αποτέλεσμα μελέτης σάς αρέσει να τις εντοπίζει ο θεατής;
Αν έχεις δουλέψει σωστά τη δραματουργία και οι συνεργασίες έχουν πετύχει, η μουσική πρέπει να χάνεται μέσα στη συνολική λειτουργία. Κάνω όλον αυτόν τον αγώνα στη διαδρομή μιας θεατρικής δουλειάς για να γίνουν ένα το κείμενο, η μουσική και η ερμηνεία. Αν από μια παράσταση σου μένουν τα κοστούμια ή η μουσική, εγώ απέτυχα. Δεν με κολακεύει καθόλου να ακούσω από κάποιον το σχόλιο "η μουσική σας ξεχώριζε". Είναι σαν να μου λέει είτε ότι απέτυχα στην ενσωμάτωση ή σε όλο το εγχείρημα. Πρέπει τα ωραία κοστούμια και τις καλές μουσικές να μην τις θυμάσαι γιατί ανήκαν σε κάτι άλλο. Η θεατρική μουσική δεν είναι φτιαγμένη για να τη θυμάσαι μόνη της. Ελπίζω τώρα στον "Ιππόλυτο" να μη μου πει κανείς "τι ωραίο κτίριο ο "Παρνασσός"!.
— Ποιο έργο σάς δυσκόλεψε περισσότερο όλα αυτά τα χρόνια;
Δεν ήταν έργο. Με δυσκολεύουν οι στιγμές που η παράσταση δεν έχει προχωρήσει δραματουργικά και η μουσική πρέπει να καλύψει έναν χώρο που δεν έχει σαφή δραματουργία.
Ιnfo:
Ιππόλυτος του Ευριπίδη
7-11 Ιουνίου στις 21:00
Διάρκεια: 110 λεπτά
Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός», πλ. Καρύτση 8, Αθήνα
Εισιτήρια: €10-12 (κανονικό), €8-10 (μειωμένο), €5 (ΑμεΑ & άνεργοι), €7 (συνοδός ΑμεΑ)
Πληροφορίες στη Στέγη: 210 9005800
σχόλια