Η ατμόσφαιρα είναι ηδονιστική, η καλοπέραση ζητούμενο, η ηθική χαμένη, ο έρωτας φθαρμένος και αναχρονιστικός, οι αντιδικίες συχνές, ο πρωταγωνιστής ένας αθεράπευτα ειλικρινής τύπος που απεχθάνεται την υποκρισία και ποθεί μια γυναίκα βουτηγμένη σε ό,τι στηλιτεύει. Το όνομά του είναι Αλσέστ κι ο Μολιέρος, για να τον περιγράψει, επινόησε τη λέξη «Μισάνθρωπος».
Ο Γιάννης Χουβαρδάς αφήνει τον χαρακτηριστικό διδακτισμό του Γάλλου δραματουργού και μετατρέπει μια κωμωδία ηθών σε πάρτι, ζητώντας από τον Μιχαήλ Μαρμαρινό να ερμηνεύσει αυτό τον αθεράπευτα ειλικρινή και έντιμο ήρωα που, σε ένα περιβάλλον σήψης, παλεύει να κατακτήσει μια γυναίκα με όπλο του την ηθική.
O Μιχαήλ Μαρμαρινός ξέρει από υπερβάσεις κι έχει παλιούς λογαριασμούς με τον συγγραφέα. «Από την ανάγκη του να διατυπώσει κάτι σημαντικό, ο Μολιέρος εγκαθίδρυσε έναν όρο. Πρέπει να έχεις πολύ βαθιά πληγή για να συνθέσεις γλώσσα. Είναι τεράστια η δύναμη ενός κειμένου όταν καταφέρνει να καθιερώσει ένα επίθετο» λέει.
Προσπαθώ να προσφέρομαι εξ ολοκλήρου στον σκηνοθέτη μου, αφετέρου ξέρω τι μπορεί να σημαίνει η βλακεία του ηθοποιού όταν παρεμβαίνει σκηνοθετικά. Εμένα δεν μου χρειάζεται να τα ξέρω όλα. Ίσα-ίσα που έχω ανάγκη τα κενά, τις ρωγμές, για να υπάρξω, διότι με τρέφει ο πόθος να τα ανακαλύψω.
Άλλωστε, είναι κι ο ίδιος ένας ολόκληρος θεατρικός κόσμος: βρίσκει πάντα την πιο ιδιοσυγκρασιακή ανάγνωση, φιλοσοφεί και φλέγεται με την ίδια συχνότητα, παθιάζεται και κρατά αποστάσεις, μελετά και διδάσκει, καταφέρνει να διαχειρίζεται την τόλμη που του περισσεύει, αναζητά απαντήσεις στην ποίηση και δεν γοητεύτηκε ποτέ από τα πυροτεχνήματα, ούτε καν από τη γλυκιά, εφήμερη επιβεβαίωση μέσω social media.
«Οι άνθρωποι αγωνίζονται να ανακτήσουν τη χαμένη τους αυτοπεποίθηση στην ηλεκτρονική αποδοχή και καταλήγουν να χάνουν κάθε ίχνος αυτοσεβασμού».
Αριστούχος βιολόγος που έβαλε σε δεύτερη μοίρα το πτυχίο, καθώς «η επιστήμη έχει κάτι το βραδυφλεγές σε σχέση με την ανυπομονησία μου για την παραγωγή μορφών», σκηνοθέτης που καθόρισε το μεταμοντέρνο θέατρο, ανήσυχος ερευνητής-δημιουργός παραστάσεων που δεν θα ξεχάσουμε ποτέ, καλλιτέχνης που ζει την καθημερινότητά του σαν να είναι κομμάτι από το θεατρικό του σύμπαν κι αντιμετωπίζει την κοινωνία ως προέκταση της θεατρικής σκηνής.
Στο σπίτι του υπάρχει πάντα μια βαλίτσα σε ετοιμότητα, στις σελίδες του διαβατηρίου του στριμώχνονται απερίγραπτες διαδρομές στις θεατρικές σκηνές του κόσμου, από τις τσέπες του βγαίνουν διάφορα απίθανα μπλοκάκια στα οποία διαρκώς σημειώνει, αλλά τα επόμενα πλάνα του δεν χωρούν σε κανένα από αυτά.
Ονειρεύεται ήδη την επιστροφή στην έδρα του, στο θέατρο Θησείο, με ένα ολοκαίνουριο έργο, κεφάλαια του οποίου συνθέτει καθημερινά. Επίσης, παλεύει με μια ολοκαίνουρια μουσική παράσταση που ετοιμάζεται για την Μπιενάλε του Μονάχου (κάνει πρεμιέρα 15 Μαΐου και αποτελεί ευρεία συνεργασία της Γερμανικής Όπερας του Βερολίνου, της Στέγης κ.ά.) και βασίζεται στα Project Files του Γιάννη Χρήστου.
Πάνε 23 χρόνια από την πρώτη του καλλιτεχνική συνεύρεση με τον Γιάννη Χουβαρδά, στην Ελένη του Ευριπίδη, πέντε χρόνια από την τελευταία φορά που τον σκηνοθέτησε κάποιος και δύο από τη στιγμή που πρωτοκουβέντιασε για τον Μισάνθρωπο.
Σήμερα, το σκηνικό της Εύας Μανιδάκη στήνεται στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου και μπουκάλια αλκοόλ σκορπίζονται παντού. Η έμμετρη, εμπνευσμένη μετάφραση της Χρύσα Προκοπάκη είναι στα χέρια του all star θιάσου, η μουσική του Κορνήλιου Σελαμσή παίζει δυνατά, οι οθόνες ρυθμίζονται, οι κάμερες ζουμάρουν στα πρόσωπα. Όλοι μετρούν αντίστροφα για την πρεμιέρα.
— Είναι πάρτι ή επί σκηνής διαμαρτυρία αυτό που έχει στήσει ο Γιάννης Χουβαρδάς;
Υπάρχει ένα διαρκές πάρτι της καλής κοινωνίας. Και μάλιστα αυτοί που γλεντούν είναι οι περισσότεροι «άνεργοι», που δεν έχουν τι άλλο να κάνουν, πράγμα πολύ οικείο σε όλους μας.
— Θα δούμε και γνώριμα πρόσωπα;
Δεν είναι στις προθέσεις μου να ψάχνω στη δραματουργία τις αντιστοιχίες με το σήμερα, διότι μου φαίνεται πολύ '70s και χονδροειδές. Άλλωστε, ο καθένας βρίσκει τις αναλογίες του, αλλά με πιο κομψούς, και δηλητηριώδεις, τρόπους.
Το να προσπαθείς να μεταφέρεις κάτι με το ζόρι στο σήμερα υποτιμά τη νοημοσύνη του κόσμου. Δεν δουλεύει έτσι η δραματουργία. Μου φαντάζει παλαιοκομμουνιστικό θέατρο της σκοπιμότητας. Δεν είναι κριτήριο αξίας για μια παράσταση να τρίβει στα μούτρα του αλλού τις σημερινές «αναλογίες»... Αν υπάρχει ένα «τώρα» που μας πληγώνει, αυτό θα περάσει στο κοινό.
— Σας αρέσει που παίρνει άλλος την ευθύνη όταν δεν σκηνοθετείτε;
Μου λείπει, όταν περνά καιρός και δεν υποδύομαι ρόλους. Ή, πιο σωστά, δεν προσπαθώ να εκπροσωπήσω κάποιον. Είναι μια εσωτερική γυμναστική, πολύτιμη για τις προσωπικές μου διαδρομές, από την οποία δεν θέλω να απέχω.
Μου δίνει την υποχρεωτική καταρράκωση και ταπεινότητα που πρέπει να έχεις απέναντι στο βλέμμα ενός αλλού για σένα. Είναι κάπως σαν ένα προκρούστειο κρεβάτι για τον εγωισμό και τη φιλαυτία. Ψαλιδίζεται ο εγωισμός σου σε ξένα χέρια.
— Αντέχετε να μην παρεμβαίνετε σκηνοθετικά;
Φυσικά. Κλείνω εντελώς τα σκηνοθετικά μου αντανακλαστικά. Αφενός προσπαθώ να προσφέρομαι εξ ολοκλήρου στον σκηνοθέτη μου, αφετέρου ξέρω τι μπορεί να σημαίνει η βλακεία του ηθοποιού όταν παρεμβαίνει σκηνοθετικά.
Εμένα δεν μου χρειάζεται να τα ξέρω όλα. Ίσα-ίσα που έχω ανάγκη τα κενά, τις ρωγμές, για να υπάρξω, διότι με τρέφει ο πόθος να τα ανακαλύψω.
Επίσης, όταν πρόκειται να ερμηνεύσω ένα ρόλο, προτιμώ να μη διαβάζω εξαντλητικά, όπως όταν σκηνοθετώ, διότι αυτό το ψάξιμο ίσως με οδηγήσει σε δρόμους που αποκλίνουν από τις ιδέες του σκηνοθέτη.
Αυτό που έχει σημασία είναι να κινηθώ στη σφαίρα του άλλου. Έτσι, και αυτήν τη φορά προσπάθησα να παραμείνω άξεστα «αμόρφωτος».
— Όταν σκηνοθετείτε, όμως, μάλλον δεν δέχεστε παρεμβάσεις από τους ηθοποιούς...
Γενικά, είμαι πολύ δημοκρατικός πριν φτάσουμε σε αυτό ακριβώς που θέλω! Ναι, αφήνω πολλά καθοδηγούμενα περιθώρια, αλλά αυτό που πρέπει να γίνει, θα γίνει.
Η σκηνοθεσία είναι μουσική. Στη γέννηση και στην καταγωγή της οφείλει να υπάρχει τεράστια ελευθερία. Στην τελική εκτέλεση, όμως, απαιτείται ακρίβεια, δεν μπορεί να παίζει ο καθένας ό,τι θέλει.
Δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει παράξενος ή απαιτητικός σκηνοθέτης. Δεν αποδέχομαι έναν σκηνοθέτη που ΔΕΝ είναι απαιτητικός.
Έχω δει σε πρόβα του Μπομπ Γουίλσον με την Ιζαμπέλ Ιπέρ να κάνει επί τέσσερις ώρες βηματάκια μπρος - πίσω για να συντονιστεί ένα φως! Εννοείται πως εκείνη δεν διαμαρτυρήθηκε στιγμή, είναι μεγάλη ηθοποιός.
— Στο θέατρο σας έχουν χαρακτηρίσει ποτέ «μισάνθρωπο»;
Μισάνθρωπο ίσως όχι, αλλά μια απόκλιση από τη μέση, κοινή γραμμή μού την έχουν χρεώσει. Τώρα που το λες, δεν ξέρω ποιο υπήρξε το έναυσμα του Γιάννη (σ.σ. Χουβαρδά) για να μου δώσει το ρόλο του Αλσέστ.
Δεν νομίζω ότι ζήλεψε το ταλέντο μου και ότι χωρίς εμένα δεν θα μπορούσε να ανέβει ο Μισάνθρωπος... (γέλια)
— Ο Μολιέρος επινόησε τη λέξη με πολλή αγάπη για τον ήρωά του. Σήμερα ο μισάνθρωπος μόνο αρνητική έννοια έχει.
Ευκαιρία να ξανακερδίσουμε την αυθεντική έννοια του όρου. Στις μέρες μας η εμμονή με την ηθική μοιάζει γραφική.
Παρ' όλα αυτά, πιστεύω ότι κάπου αποτιμάται η εντιμότητα, η προσπάθεια για καθαρότητα, η συνέπεια! Και αυτό είναι ελπιδοφόρο για την Ιστορία και την τρέχουσα συνείδηση.
Νομίζω ότι οι άνθρωποι που με κάποιον τρόπο κράτησαν μια στάση με αρχές απέναντι στην Ιστορία (φοβάμαι να χρησιμοποιήσω τον όρο ηθική), έστω και ετεροχρονισμένα, εκτιμώνται, ακόμα κι αν στην εποχή τους λοιδορήθηκαν.
— Ναι, αλλά αυτό αφορά μόνο την υστεροφημία κάποιου.
Προφανώς, γιατί το παρόν οφείλει να είναι πάντοτε πιο βασανιστικό. Πώς μπορεί να ζει καλά ένα πρόσωπο που διεκδικεί την ηθική σε ένα περιβάλλον κραιπάλης; Που επιμένει να λέει: «Θέλω να είμαστε ειλικρινείς. Με όρκο τιμής δεμένοι, λέξη να μην προφέρουμε που απ' την καρδιά δεν βγαίνει».
Είναι ένας ακραίος, περιθωριακός κι εγωιστής ρομαντικός που πιστεύει ότι «η φλόγα που έχει στην καρδιά θα λευκάνει την ψυχή» της γυναίκας που αγαπά.
Με συγκινεί που παλεύει να σώσει μια ψυχή απολεσθείσα. Από την άλλη, είναι αισιόδοξο για το μέλλον αυτού του κόσμου το γεγονός ότι οι θηλυκές υπάρξεις στο κείμενο τον θαυμάζουν για την ευθύτητά του. Είναι παρήγορο να θεωρούνται ελκυστικοί οι έντιμοι.
Οι άνθρωποι με αυτά τα μοιραία, δονκιχωτικά χαρακτηριστικά κινούν καμιά φορά την Ιστορία. Μπορεί να το κάνουν με τραγικό τρόπο, αλλά έτσι προχωράει η ζωή.
— Με έναν δεν άλλαξε ποτέ ο κόσμος.
Πράγματι, αλλά ως γνήσια τραγικό πρόσωπο, εκείνος δεν γνωρίζει το μάταιο του πράγματος. Άνθρωποι σαν τον Αλσέστ «προέβλεψαν» με την κριτική τους ματιά και την ανεξάρτητη στάση τους απέναντι στην εξουσία τη Γαλλική Επανάσταση και την γκιλοτίνα.
Το θλιβερό στις μέρες μας είναι ότι, σε αντίθεση με εκείνη την εποχή ‒που διεφθαρμένοι υπήρξαν οι άνθρωποι της εξουσίας και πέριξ αυτής‒, η διάβρωση μοιάζει να έχει διαποτίσει όλη την κοινωνική διαστρωμάτωση.
Θέλω, όμως, να πιστεύω ότι υπάρχουν ψήγματα Αλσέστ που αναζητούν τρόπο να βγουν στην επιφάνεια. Όπως ήταν εξαίρεση και μειοψηφία οι Beatles όταν εμφανίστηκαν στη συντηρητική κοινωνία της Βρετανίας τη δεκαετία του '60, έτσι και σήμερα κάπου ελλοχεύουν όλοι αυτοί. Και μαζί τους η ελπίδα μας.
Το μέγα ζητούμενο είναι να γίνουν τραγούδι γιατί η μουσική μεταδίδεται πιο γρήγορα και με το τραγούδι δεν μπορείς να τα βάλεις.
Τόσο ο έρωτας όσο και οι απώλειές του έπαιξαν αδιαμφισβήτητα σημαντικότατο ρόλο. Έχω κάνει τρομερές ξεφτίλες για τον έρωτα και ποτέ δεν μετάνιωσα. Τις θεωρούσα αδιαίρετο κομμάτι της κατάπτωσης. Είναι ένας τεκτονικός σεισμός που δεν ξέρω πόσο με άλλαξε εν τέλει.
— Σας αρέσει η απολυτότητά του;
Αλίμονο αν δεν υπάρχει το απόλυτο, έστω και ως πόθος στη ζωή. Η ηθική, η ζωή, η φιλία, η ειλικρίνεια, είναι ωραίο να είναι απόλυτες. Επίσης, δεν υπάρχει τέχνη έξω από απόλυτους όρους. Και ο έρωτας: ή είναι απόλυτος ή δεν είναι τίποτα. Για μένα η υψηλή θερμοκρασία είναι προαπαιτούμενο.
— Δεν βγαίνει η ζωή με τόσο υψηλές θερμοκρασίες.
Ναι, αλλά, από την άλλη, να έχει καταρριφθεί ο έρωτας ως ιδέα, πιθανότητα και απόλυτη εμπειρία είναι αίσχος. Έτσι όπως πάμε θα ξεχάσουμε πώς ήταν κάποτε η υπέρτατη ταραχή που σε ανεβοκατεβάζει στα ουράνια, που σε χτυπάει σαν ηλεκτρόνιο και σταματά τον χρόνο. Ζούμε σε μια εποχή παραπλανητικής ευκολίας στις σχέσεις.
Η ευκολία είναι εχθρός της ευτυχίας, διότι απεμπολεί το αίσθημα της αξίας. Σήμερα εμπλεκόμαστε εύκολα και λίγο. Και καθώς ο βαθμός ηδονής είναι ευθέως ανάλογος του βαθμού εμπλοκής δεν ευχαριστιόμαστε, διότι δεν καιγόμαστε. Η μετριότητα δεν παρήγαγε ποτέ κανένα μύθο.
— Τότε, γιατί η κοινωνία οδηγείται συνεχώς στα άκρα;
Η απελπισία της μη επικοινωνίας είναι σοβαρό κριτήριο για την άναρχη βιαιότητα. Τα υπόλοιπα είναι αρκετά κομπλικέ και δεν χωρούν σε μια συνέντευξη.
— Απ' όλα τα σαθρά χαρακτηριστικά που ο Αλσέστ αποδίδει στον περίγυρό του, ποιο θεωρείτε ότι μας αφορά περισσότερο;
Αυτή η μαγική, συγκλονιστική λέξη που λέγεται «αξιοπρέπεια». Δυστυχώς, μπήκε στις προεκλογικές δεσμεύσεις πολιτικών και κακοποιήθηκε. Και η ευγένεια, που, όπως λέει ο Ελύτης, «φτάνει πιο γρήγορα».
Θα ήμασταν αλλού ως χώρα αν δεν τη θεωρούσαμε συνώνυμο της ανοησίας. Έχουμε αποδώσει ενοχή σε όλα τα θετικά μας χαρακτηριστικά. Κι όμως, η ευγένεια σου επιτρέπει να αντιληφθείς περισσότερες πτυχές στη ζωή.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: στη Θεσσαλονίκη, στο πανεπιστήμιο (σ.σ. διδάσκει στο Αριστοτέλειο), με συναντούν φοιτητές στη σκάλα και δεν με χαιρετούν. Αυτό σηματοδοτεί δύο πράγματα: από τη μια μπορεί να ντρέπονται, που το θεωρώ κοινωνικό ρήγμα και πρόβλημα, από την άλλη, όμως, υπάρχει μια μεγάλη μερίδα που αισθάνεται πως δεν οφείλει «καλημέρα» σε κανέναν.
Ο γνωστός «εκτσογλανισμός» ανθρώπων που, μέσα από ένα ολέθριο, αφηρημένο ιδεολόγημα θεωρούν δικαίωμά τους τα πάντα, με πρώτη την αγένεια. Στα πανεπιστήμια αυτή η παθογένεια αντανακλάται σε όλο της το μεγαλείο και η αριστερά εδώ, ως αφηρημένη επιθετικότητα, έχει, δυστυχώς, σοβαρή ευθύνη.
— Ποιος πολιτικός σάς θυμίζει τον Αλσέστ;
Έχουμε Αλσέστ στις μέρες μας; Άμα είναι, να τρέξω να τον ψηφίσω από τώρα.
— Ως καλλιτέχνη, σας αρέσει ο τρόπος με τον οποίο συνδιαλέγονται οι συνάδελφοί σας με την πολιτική;
Όχι βέβαια. Είναι πολλές φορές κατάπτυστη και χωρίς όριο. Μου θυμίζει πως κάποιες μορφές τέχνης είναι τόσο ζητιάνες, που καταρρακώνουν και απαξιώνουν την προσωπικότητα των καλλιτεχνών.
Ηθοποιός είσαι όταν χτυπάει το τηλέφωνό σου. Όταν δεν χτυπάει όμως; Αμολιούνται όλοι στα Facebook, Instagram και σε αυτό το σαθρό για τη στήριξη της προσωπικότητας περιβάλλον της πολιτικής.
Αναζητούν συχνά την προβολή, κάνοντας τούμπες, επιδίδονται σε αισχρές μεταμορφώσεις, γλειψίματα... Με άλλα λόγια, οδηγούνται από την αρχή σε έναν διάλογο που δεν είναι ισότιμος.
— Υπήρξε η τέχνη ευεργετική για τη ζωή σας;
Υπήρξε όχι μόνο καταφύγιο αλλά και χώρος όπου μετασχημάτιζα και μετέτρεπα σε αφήγημα τις πληγές και τους πόνους μου. Ο τρόπος που μετατρέπουμε τη ζωή σε αφήγημα είναι η τέχνη. Αυτή πολλαπλασιάζει την αξία της ζωής, την κάνει «ευ ζην».
— Κι ο έρωτας;
Τόσο ο έρωτας όσο και οι απώλειές του έπαιξαν αδιαμφισβήτητα σημαντικότατο ρόλο. Έχω κάνει τρομερές ξεφτίλες για τον έρωτα και ποτέ δεν μετάνιωσα. Τις θεωρούσα αδιαίρετο κομμάτι της κατάπτωσης. Είναι ένας τεκτονικός σεισμός που δεν ξέρω πόσο με άλλαξε εν τέλει.
— Αν δεν μπορεί ο έρωτας να σε αλλάξει, τότε τι μπορεί;
O θάνατος, ένας αδήριτος πόνος, μια σπαρακτική απώλεια. Αυτά τα δύο ταρακουνούν το είναι μας.
— Θα μου πείτε τι είναι το τατουάζ σας με τα πουλιά;
Είναι το σώμα μου ως τοπίο για να πετάνε 74 γλάροι. Ξεκινά από τον αχίλλειο τένοντα και φτάνει ως τον λαιμό. Πουλιά και θάλασσα που λατρεύω.
— Στο Θησείο γιατί θέλετε να επιστρέψετε;
Γιατί μου λείπουν οι συνθήκες που μου παρέχει αυτός ο μοναδικός χώρος. Γιατί ένα κομμάτι της ψυχής μου γαλουχήθηκε εκεί, ανήκει εκεί και μόνο εκεί μπορεί να ανθήσει. Θέλω τη φάτνη μου για να δουλέψω ιδανικά.
— Τι θα ανεβάσετε εκεί τον χειμώνα;
Ο τίτλος εργασίας του έργου που φτιάχνω είναι Μεταπολίτευση. Το θέατρο, κάποιες στιγμές, είναι αναγκαίο να γίνεται το χρονικό μιας εποχής.
Ιnfo:
Μολιέρος - Ο Μισάνθρωπος
Μετάφραση: Χρύσα Προκοπάκη
Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς
Πρωταγωνιστούν: Μιχαήλ Μαρμαρινός, Χρήστος Λούλης, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Γιάννης Βογιατζής, Έμιλυ Κολιανδρή κ.ά.
Εθνικό Θέατρο – Κεντρική Σκηνή
Αγ. Κωνσταντίνου 22-24, Ομόνοια, 210-5288170, 210-3305074
10/3-26/5
