To Γκάζι, η πλ. Κουμουνδούρου και το ΦΙΞ στα 80's
(Ι)στορία και ιστορίες "από τα κάτω"
του Κώστα Κατσάπη
*
Οι "ασήμαντες" φωτογραφίες που αγοράζει κανείς με το κιλό στο παζάρι θα μπορούσαν να θεωρηθούν και ένα μεταμοντέρνο "memento mori". Φιλοσοφία που τόνιζε την ματαιότητα της ζωής και το αναπόφευκτο για όλους τέλος, ηγεμόνευσε στον μακρό Μεσαίωνα, επιβίωσε στην πορεία με διάφορες μορφές και σήμερα θα μπορούσε κανείς να πει ότι συναντάται στις πεταμένες φωτογραφίες που πουλάνε για λιγότερο από μισό ευρώ οι παλαιοπώλες. Ποια ήταν η τύχη των ανθρώπων που χαμογελούν ανυποψίαστοι στις φωτογραφίες αυτές; Τι απέγιναν τα στρουμπουλά μωρά που χαμογελούν στη βάφτισή τους, τα αμέριμνα παιδιά που καμαρώνουν ντυμένα καουμπόηδες, οι ερωτευμένοι που αγκαλιάζονται με τρυφερότητα στον φωτογραφικό φακό; Τι πήγε (αναμφίβολα) στραβά στη ζωή τους και οι ευτυχισμένες στιγμές κατέληξαν "σκουπίδια" σε βρώμικα πεζοδρόμια, σπασμένα καφάσια και παρακμιακά σεντόνια; Πιθανόν να υπάρχει κάτι αρρωστημένο στην γοητεία που ασκεί ένα τέτοιο υλικό, υπόμνηση του εύθραυστου της ανθρώπινης ευτυχίας, καθείς εξάλλου και οι εμμονές του. Πέραν τούτου, ωστόσο δε θα πρέπει κανείς να υποτιμήσει την ιστορική σημασία αυτών των τεκμηρίων ως "ντοκουμέντων" του παρελθόντος. Σε αντίθεση με τα όποια εγχειρήματα καλλιτεχνικής αποτύπωσης της συγκυρίας (κινηματογραφικά και άλλα), οι ερασιτεχνικές, συνήθως οικογενειακές, φωτογραφίες αποτελούν αφιλτράριστες εκδοχές του παρόντος και υπέροχες τεκμηριώσεις του υλικού πολιτισμού. Επιπλέον, επισημαίνουν το ανώφελο τού να επιχειρεί κανείς να ερμηνεύσει την πολιτισμική ιστορία χρησιμοποιώντας τις κλασικές περιοδολογήσεις και τα σχήματα της πολιτικής ιστορίας. Αντιθέτως, τα σπαράγματα του παρελθόντος αν και βουβά "μιλάνε" για την κοινωνία πολύ πιο εύγλωττα, πιο δημοκρατικά και κυρίως πολύ πιο εύστοχα από τις μείζονες θεωρίες που ουκ ολίγες φορές φτιάχνονται ερήμην των ανθρώπων, κάποτε μάλιστα (ακόμη χειρότερα) δε δίνουν δεκάρα για τη δική τους εμπειρία. Ακριβώς για το λόγο αυτό, οι φωτογραφίες που ακολουθούν και αγοράστηκαν στο παζάρι, εκτός του ότι συνιστούν επιμελημένες καλλιτεχνικά αποτυπώσεις του εργοστασίου ΦΙΞ, της πλατείας Κουμουνδούρου και (κυρίως) του εργοστασίου στο Γκάζι λίγο πριν αυτό μετατραπεί σε Βιομηχανικό Μουσείο, πιάνουν υπέροχα τον σφυγμό και το «νόημα» μιας εποχής (αρχές του Ογδόντα), τη στιγμή ακριβώς που η κατανάλωση άρχισε να πριονίζει τις έως τα τότε στέρεες ταυτότητες που βασίζονταν στην πολιτικοποίηση, τη στράτευση και την ταξική συνείδηση. "Καλή φάση" που λέγαμε και στα έιτις.
Κώστας Κατσάπης, Ιστορικός
Πάντειο Πανεπιστήμιο
