Το Dune, η Μέση Ανατολή και οι Εξεγερμένοι

Το Dune, η Μέση Ανατολή και οι Εξεγερμένοι Facebook Twitter
Η αδυναμία πολλών Δυτικών ν’ αναγνωρίσουν μια αντίφαση μεταξύ του «θεαματικού» αντι-ιμπεριαλισμού τους και της πραγματικής τους συμμόρφωσης με αποικιακά καθεστώτα φανερώνει την κατευναστική λειτουργία τής βιομηχανικά «προοδευτικής» τέχνης. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0


ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ του Dune, το οποίο κυκλοφόρησε την περασμένη Πέμπτη, επιστρέφουμε στον Αράκις, τον μόνο πλανήτη στο σύμπαν με αποθέματα του πολυπόθητου ψυχοτρόπου και καυσίμου «spice». Η Αυτοκρατορία κυβερνά αποικιακά τον Αράκις, καταπιέζοντας τους αυτόχθονες Φρέμεν (free men, «Ελεύθεροι Άνθρωποι»). Πλέον, όμως, ο αριστοκράτης Πολ Ατρείδης (Τιμοτέ Σαλαμέ) –ο οποίος βρέθηκε στον Αράκις ως γιος του νέου Έπαρχου του πλανήτη– συμμαχεί με τους Φρέμεν κι ενορχηστρώνει την εξέγερση που εξαπολύουν ενάντια στην Αυτοκρατορία.

Σας θυμίζει κάτι; Το Dune του Φρανκ Χέρμπερτ κυκλοφόρησε το 1965, όταν η παραγωγή πετρελαίου στη Μέση Ανατολή ανέβαινε δραματικά και προσέλκυε το ενδιαφέρον της Αμερικής. Η σύνδεση με το «spice» του Αράκις και τις προσπάθειες της Αυτοκρατορίας να το αποκτήσει είναι προφανής. Παράλληλα, αυτή ήταν η εποχή των αντιαποικιοκρατικών εξεγέρσεων, ένα στοιχείο που εντάσσεται ξεκάθαρα στο βιβλίο του Χέρμπερτ, με τους Φρέμεν να φωνάζουν «Ζήτω οι μάρτυρες!» («Ya hya shuhada!»), επαναλαμβάνοντας την πολεμική ιαχή των ανταρτών της Αλγερίας. Οι αναφορές του Dune στους αντιαποικιοκρατικούς αγώνες μουσουλμανικών πληθυσμών είναι τόσο έντονες που οι Άραβες φίλοι του Χέρμπερτ πίστευαν πως δεν επρόκειτο καθόλου «για έργο επιστημονικής φαντασίας».

Η βαθύτερη, συνεπώς, αιτία της δυνατότητας πολλών Δυτικών ν’ αποδεχτούν την εξέγερση των Φρέμεν, αλλά όχι τους πραγματικούς αντιαποικιοκρατικούς αγώνες τού σήμερα είναι ο ρατσισμός.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μοιάζει τουλάχιστον γελοία η δυνατότητα εκατομμυρίων Δυτικών να χαίρονται με την επιτυχία της εξέγερσης των Φρέμεν, ενώ στέκονται αμέτοχοι ή εχθρικοί απέναντι στους πραγματικούς αντιαποικιοκρατικούς αγώνες τής σύγχρονης εποχής. Απ’ τις Κούρδες που παλεύουνε για ανεξαρτησία έως τους αγωνιστές των Ζαπατίστας στην Τσιάπας και τις φωνές που αναζητούν μια ελεύθερη Παλαιστίνη, υπάρχει ένας ευρύς ορίζοντας αντι-ιμπεριαλισμού τον οποίο ο μέσος Δυτικός αγνοεί ή καταδικάζει, ενώ την ίδια στιγμή ζητωκραυγάζει βλέποντας τους Φρέμεν στην οθόνη.

Αυτή η απάθεια φανερώνει μια αλλαγή: η σημερινή κατάσταση δεν θυμίζει απλώς ένα Zone of Interest όπου ανέμελοι Γερμανοί μαζεύουν «φράουλες / γύρω απ’ τα κρεματόρια»¹ με τον ίδιο τρόπο που πολλοί σύγχρονοι Δυτικοί αποστρέφουν το βλέμμα όσο η σφαγή των Παλαιστινίων εκτυλίσσεται ομαλά. Πια, οι ίδιοι άνθρωποι πηγαίνουν σινεμά για να μεθύσουν με την αντιαποικιοκρατική εξέγερση των «βεδουίνων» Φρέμεν. Πώς γίνεται να μη βλέπουμε κάποια αντίφαση εδώ;

Σ’ ένα πρώτο επίπεδο, πρόκειται για ένα ζήτημα χρόνιας προπαγάνδας. Ο «δίκαιος» χαρακτήρας του αγώνα των Φρέμεν αποδίδεται λεπτομερώς απ’ τον φακό του Βιλνέβ και την πένα του Χέρμπερτ, όμως το δίκιο των Κούρδων, των Ζαπατίστας και των Παλαιστινίων αποκρύπτεται συστηματικά από τα δυτικά ΜΜΕ. Συνήθως, τα θύματα της αποικιοκρατίας παρουσιάζονται ως ένοχα, οπισθοδρομικά και ανίκανα για ανεξαρτησία.

Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, η αδυναμία πολλών Δυτικών ν’ αναγνωρίσουν μια αντίφαση μεταξύ του «θεαματικού» αντι-ιμπεριαλισμού τους και της πραγματικής τους συμμόρφωσης με αποικιακά καθεστώτα φανερώνει την κατευναστική λειτουργία τής βιομηχανικά «προοδευτικής» τέχνης. Έχοντας νικήσει τους ιστορικούς κύκλους των αντιαποικιοκρατικών αγώνων, ο δυτικός κόσμος χρησιμοποιεί τα σύμβολά τους για να παραγάγει (πιο) ανταγωνιστικά καλλιτεχνικά προϊόντα, σκηνοθετώντας την ίδια του την καταστροφή ως μια «αισθητική απόλαυση πρώτου μεγέθους»².

Για εμάς που είμαστε στο κοινό, αυτό το προσχηματικά «αντι-καταπιεστικό» content χαρίζει μια ευχάριστη προσομοίωση προοδευτισμού ώστε να μη χρειαστεί να γίνουμε οι ίδιοι προοδευτικοί: υποστηρίζοντας τον δίκαιο (αλλά ανύπαρκτο) αγώνα των Φρέμεν, μπορούμε να ξορκίσουμε κάθε αμφιβολία περί της δικής μας στάσης, απωθώντας τη συνειδητοποίηση της συνενοχής μας στην αποικιοκρατία και πείθοντας τον εαυτό μας πως βρισκόμαστε στη «σωστή πλευρά της Ιστορίας».

Φυσικά, υπάρχει ένας ακόμα λόγος που οι Δυτικοί υποστηρίζουν με τόση ευκολία τις εξεγέρσεις του Dune, ενώ απαξιώνουν τις πραγματικές προσπάθειες των αποικιοκρατούμενων λαών: η λευκότητα, η δυτική ταυτότητα που επιβάλλει το σινεμά στους απελευθερωτικούς αγώνες. Στο Dune, η εξέγερση των Φρέμεν μπορεί να πετύχει (και να γίνει «σημαντική» για το κοινό) μόνο υπό την ηγεσία ενός λευκού αριστοκράτη. Έτσι, ο Ατρείδης Σαλαμέ έρχεται ως άλλος Λόρενς της Αραβίας για να χαρίσει στους βεδουίνους την ελευθερία που (υποτίθεται ότι) δεν μπορούν να κερδίσουν μόνοι.

Πρόκειται για τη χολιγουντιανή σύμβαση του Λευκού Σωτήρα, όπου ένας λευκός πρωταγωνιστής σώζει τους μη λευκούς χαρακτήρες όσο αυτοί θυσιάζουν την αυτονομία τους ώστε να βοηθηθούνε.³ Ο λευκός πρωταγωνιστής βγαίνει διπλά κερδισμένος: εμπλεκόμενος σ’ έναν ξένο αγώνα, αποδεικνύει τον αλτρουισμό του και ανταμείβεται με μια ηγετική θέση. Αυτή είναι και η πονηρή διττότητα του «φορτίου του λευκού ανθρώπου», το οποίο από τη μία βαραίνει το λευκό υποκείμενο μ’ ευθύνη για τη μοίρα των μη λευκών καταπιεσμένων και από την άλλη τού επιτρέπει ν’ αντλήσει εξουσία απ’ την «ποιμενική» φροντίδα που τους προσφέρει.

Η βαθύτερη, συνεπώς, αιτία της δυνατότητας πολλών Δυτικών ν’ αποδεχτούν την εξέγερση των Φρέμεν, αλλά όχι τους πραγματικούς αντιαποικιοκρατικούς αγώνες τού σήμερα είναι ο ρατσισμός. Λόγω αυτού θα υποστηρίξουμε θερμά τον (ίσο μ’ εμάς και γαλανό) Σαλαμέ και τους (ίσους μ’ εμάς και ξανθούς) Ουκρανούς, αλλά όχι τους σκούρους Κούρδους και Παλαιστίνιους και τους ιθαγενείς της Τσιάπας. Έχουμε μάθει να βλέπουμε τους δεύτερους ως κατώτερους, άρα να πιστεύουμε (υποσυνείδητα συχνά) ότι η καταπίεση που βιώνουν είναι λιγότερο ουσιαστική, οι αγώνες που αναπτύσσουν ανάξιοι προσοχής.


[1] Γιάννης Στίγκας (2023), Sonderkommando, Άγρα.

[2] Βάλτερ Μπένγιαμιν (1978)[1936], Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητάς του, εκδ. Κάλβος.

[3] Αν θέλουμε, βέβαια, να είμαστε δίκαιοι ως προς το έργο, θα πρέπει να πούμε ότι το Dune δεν είναι τόσο μια ιστορία ενός «Λευκού Σωτήρα» όσο μια κριτική σ’ αυτήν τη σύμβαση και μια ανατροπή της εικόνας του Μεσσία, καθώς ο Ατρείδης καταλήγει να προδίδει τους Φρέμεν για ν’ αναλάβει τα ηνία της Αυτοκρατορίας. Αυτή η προδοσία αποδίδεται με δεξιοτεχνία. Η ερώτηση, όμως, παραμένει: γιατί ήταν οι Φρέμεν ανίκανοι να εξεγερθούν οι ίδιοι; Γιατί χρειάζονταν οι «Ελεύθεροι Άνθρωποι» την έλευση του αριστοκράτη Ατρείδη;

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

39’ με τον Γιώργο Ζώη

Οθόνες / Γιώργος Ζώης: «Αρνούμαι να είμαι καλεσμένος σε ένα φεστιβάλ, ενώ ο στρατός δολοφονεί παραδίπλα»

Ο δημιουργός του «Αρκάντια», της ελληνικής ταινίας που έλαβε εξαιρετικές κριτικές στην πρόσφατη Μπερλινάλε, εξηγεί τη μετάβασή του σε ένα σινεμά πιο αφηγηματικό, την απόφασή του να μη συμμετέχει στο Φεστιβάλ της Ιερουσαλήμ και συμπεραίνει πως οι μεγάλες κινηματογραφικές διοργανώσεις έχουν υποστεί το δικό τους gentrification.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Γιάννης Στίγκας: Η ατιθάσευτη δύναμη του ποιητή

Portraits 2024 / Γιάννης Στίγκας: Η ατιθάσευτη δύναμη του ποιητή

Είκοσι χρόνια σχεδόν στην ελληνική ποίηση το όνομα του Γιάννη Στίγκα έχει διαγράψει ανοδική πορεία, τολμώντας την κάθοδο προς την κόλαση η οποία είχε ως κατάληξη την επίγεια μορφή που πήρε στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Η τρομακτικά υπαρξιακή ποιητική συλλογή του, «Sonderkommando», από τις εκδόσεις Άγρα, όπου μιλάει πρωτοπρόσωπα για το απόλυτο κακό της Σοά, δεν τον καθιστά μόνο πρόσωπο της χρονιάς αλλά δείχνει ότι η ποίηση έχει πάντα τον δικό της τρόπο να επιβάλλεται.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Οι λύκοι της Γκράβας, το Χάρβαρντ και το λαγούμι

Οπτική Γωνία / Οι λύκοι της Γκράβας, το Χάρβαρντ και το λαγούμι

Η αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας και βλέπει την πλάτη της Ζωής Κωνσταντοπούλου, επαναφέρει τα σενάρια συνεργασίας με το ΠΑΣΟΚ και την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα. Πόσο ρεαλιστικά όμως είναι όλα αυτά; 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
ΕΠΕΞ Πορνό

Οπτική Γωνία / «Δεν μου αρέσει να νιώθω ότι παίζω τον ρόλο που είδαν σε μια ταινία πορνό»

Τρεις γυναίκες μιλούν για το πώς αντιμετώπισαν το θέμα της συστηματικής παρακολούθησης πορνογραφίας από τον ή την σύντροφό τους και για τις επιπτώσεις που είχε στη σχέση τους.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Αντιμόνιο στη Χίο: Τοξική πληγή ή πηγή πλούτου;

Ρεπορτάζ / Αντιμόνιο στη Χίο: Τοξική πληγή ή πηγή πλούτου;

Η προκήρυξη διαγωνισμού για την εξόρυξη αντιμονίου στη Βόρεια Χίο έχει φέρει σε αντιπαράθεση την τοπική κοινωνία με την κυβέρνηση. Τι υποστηρίζει κάθε πλευρά και πόσο πιθανός είναι ο περιβαλλοντικός κίνδυνος;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Τις επόμενες μέρες Θα δούμε περισσότερη βία, συλλήψεις και οργή»

Ανταπόκριση από την Κωνσταντινούπολη / «Τις επόμενες μέρες θα δούμε περισσότερη βία, συλλήψεις και οργή»

Ερντογάν εναντίον Ιμάμογλου: Η αρχή ή το τέλος μιας σκληρής σύγκρουσης; O διευθυντής της Milliyet, ο ανταποκριτής της «Süddeutsche Zeitung» και πολίτες περιγράφουν την κατάσταση που επικρατεί στην πόλη και το χάος που απειλεί τη χώρα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Eνηλικίωση, αυτή η αναπόφευκτη

Οπτική Γωνία / «Όταν, μεγάλος πια, χάνεις έναν γονιό, είσαι πολύ μεγάλος για να μεγαλώσεις»

Βγάζεις ταυτότητα στα 12, παίρνεις δίπλωμα οδήγησης μετά το λύκειο, έχεις δικαίωμα ψήφου στα 17. Όμως η αληθινή ενηλικίωση έρχεται όταν δεν είσαι πια το παιδί κάποιου.
ΛΙΝΑ ΙΝΤΖΕΓΙΑΝΝΗ
Μιχάλης Τσιντσίνης: «Σοβαρή ενημέρωση δεν σημαίνει και ξενέρωτη» Ή «Δεν λείπει η άποψη αλλά η έρευνα και η νηφάλια σκέψη»

Συνέντευξη / Μιχάλης Τσιντσίνης: «Σοβαρή ενημέρωση δεν σημαίνει και ξενέρωτη»

Ο διευθυντής σύνταξης της κυριακάτικης έκδοσης της «Καθημερινής» δίνει την πρώτη του συνέντευξη και μιλά για το μέλλον των εντύπων, την ποιοτική δημοσιογραφία, τα social media αλλά και την κριτική που έχει δεχθεί κατά καιρούς το μέσο στο οποίο εργάζεται. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ