Ο ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ AntiNero, που δημοσιοποίησε πρόσφατα το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, επαναφέρει στην επικαιρότητα το ζήτημα της προστασίας και της διαχείρισης των δασών. Η αποτίμηση της φετινής αντιπυρικής περιόδου, λόγω των εκτεταμένων δασικών πυρκαγιών ειδικά στη βορειοανατολική Αττική, δημιούργησε εύλογα ερωτήματα τόσο για την αποτελεσματικότητα των μέτρων πρόληψης όσο και για τη στρατηγική κατάσβεσης.
Την τελευταία τριετία υπήρξε αδρή χρηματοδότηση για έργα αντιπυρικής προστασίας και η διαφορά στο ύψος της χρηματοδότησης με τις περασμένες τουλάχιστον τρεις δεκαετίες είναι πραγματικά χαώδης.
Από το 2022 ως σήμερα έχουν αξιοποιηθεί πόροι ύψους 391,85 εκατ. ευρώ για δασοτεχνικά έργα πρόληψης, διαχειριστικές και αντιπυρικές μελέτες σε όλη τη χώρα, βάσει των στοιχείων του αρμόδιου υπουργείου, μέσω του προγράμματος AntiNero.
Τα υδρονομικά έργα έχουν φιλοπεριβαλλοντικό προσανατολισμό και η ιστορία τους πηγαίνει πίσω στη δεκαετία του 1930. Αφορούν τη δημιουργία φραγμάτων στον ρου ορεινών χειμάρρων, τα οποία ανακόπτουν την ορμητικότητα του νερού και τον όγκο των φερτών υλικών.
Το AntiNero είναι ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης. Το 2024 ενεργοποιήθηκε για τρίτη συνεχή χρονιά και θα ολοκληρωθεί στο τέλος του 2025.
Φορέας υλοποίησης είναι το ΤΑΙΠΕΔ, που έχει αναλάβει τις διαγωνιστικές διαδικασίες για όλα αυτά τα έργα για λογαριασμό του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Πριν από δύο ημέρες, έγινε αναλυτική παρουσίαση των έργων και των παρεμβάσεων του προγράμματος, δίνοντας το έναυσμα να επανέλθει στη δημόσια συζήτηση το θέμα της δασικής διαχείρισης και της πρόληψης.
Τα έργα για τη διαχείριση των δασών
Στις «πρωτοβουλίες που λαμβάνονται για τη διαχείριση των δασών» περιλαμβάνονται έργα και μελέτες συνολικής αξίας περίπου 757 εκατ. ευρώ. Πρόκειται για «δασοτεχνικά έργα πρόληψης, αντιπυρικές και διαχειριστικές μελέτες, έργα ορεινής υδρονομίας, αναδάσωσης και αντιπλημμυρικά», τα οποία «είτε έχουν ήδη υλοποιηθεί είτε βρίσκονται σε εξέλιξη», όπως ενημέρωσε ο Θόδωρος Σκυλακάκης, υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στην πρόσφατη αναλυτική παρουσίαση των παρεμβάσεων που υλοποιήθηκαν σε όλη την Ελλάδα μέσω του AntiNero.
Το υπουργείο Περιβάλλοντος ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει στην υλοποίηση έργων ορεινής υδρονομίας στην Αττική και τη Θεσσαλία. Για αυτόν τον σκοπό, ο αρμόδιος υπουργός υπέγραψε σύμβαση ύψους 200 εκατ. ευρώ με το ΤΑΙΠΕΔ, το οποίο θα αναλάβει τις διαγωνιστικές διαδικασίες, ενώ υπεγράφη και μια δεύτερη σύμβαση, η οποία προβλέπει την εκπόνηση δασοπονικών μελετών διαχείρισης δασικών οικοσυστημάτων με προϋπολογισμό 15 εκατ. ευρώ.
Τα υδρονομικά έργα έχουν φιλοπεριβαλλοντικό προσανατολισμό και η ιστορία τους πηγαίνει πίσω στη δεκαετία του 1930. Αφορούν τη δημιουργία φραγμάτων στον ρου ορεινών χειμάρρων, τα οποία ανακόπτουν την ορμητικότητα του νερού και τον όγκο των φερτών υλικών. Χάρη στα φράγματα αυτά, το νερό φτάνει με μικρότερη ταχύτητα και με διαχειρίσιμο τρόπο στις πεδινές εκτάσεις, αποτρέποντας τη δημιουργία πλημμυρικών φαινομένων.
Οι ενστάσεις, οι αντιρρήσεις και η υποστελέχωση των δασικών υπηρεσιών
Για το υπουργείο Περιβάλλοντος, το πρόγραμμα AntiNero «αποτελεί μια σημαντική πρωτοβουλία που στον “πυρήνα” της έχει την υλοποίηση δράσεων πρόληψης που, δυστυχώς, δεν είχαν γίνει επί σειρά δεκαετιών στα ελληνικά δάση. Αφορά σε δασικές εργασίες πρόληψης, όπως είναι οι καθαρισμοί δασών και δασικών εκτάσεων, η συντήρηση οδικού δασικού δικτύου και η συντήρηση αντιπυρικών ζωνών, αλλά και η δημιουργία μεικτών αντιπυρικών ζωνών, με σκοπό την αποτελεσματικότερη προστασία των δασών μας», ανέφερε ο κ. Σκυλακάκης.
Ως «τη μεγαλύτερη παρέμβαση που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ στη χώρα μας για τη θωράκιση των δασικών μας οικοσυστημάτων και την προσαρμογή τους στις σφοδρές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης» χαρακτήρισε το AntiNero και ο Παναγιώτης Σταμπουλίδης, εντεταλμένος σύμβουλος του ΤΑΙΠΕΔ, και υποστήριξε ότι «για το 2025 και τη νέα αντιπυρική περίοδο, οι παρεμβάσεις για τους καθαρισμούς δασών και τις αντιπυρικές ζώνες αναμένεται να ξεπεράσουν τα 120 εκατ. ευρώ».
Εάν στα παραπάνω συμπεριληφθούν και οι «πρόσθετες πρωτοβουλίες», όπως λέει το υπουργείο, που είναι η υλοποίηση έργων αναδάσωσης 55,71 εκατ. ευρώ, τα αντιπλημμυρικά-αντιδιαβρωτικά (63,92 εκατ. ευρώ), αλλά και οι πόροι ύψους 30 εκατ. ευρώ για τη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών περιμετρικά οικισμών που βρίσκονται σε δάση και δασικές εκτάσεις, το ύψος των πιστώσεων ανεβαίνει πολύ. Και το χάσμα των πόρων σε σχέση με το τι δινόταν τουλάχιστον τις τελευταίες τρεις δεκαετίες είναι τεράστιο. Τα χρήματα για την αντιπυρική πρόληψη που προέρχονταν από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, το Πράσινο Ταμείο και τον τακτικό προϋπολογισμό δεν ξεπερνούσαν τα 4 εκατ. ευρώ ετησίως και πολλές φορές εκταμιεύονταν λίγο πριν εκπνεύσει η αντιπυρική περίοδος.
Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2021, η κυβέρνηση επιχείρησε στροφή στην πρόληψη, με τη διάθεση περισσότερων κονδυλίων, και υποσχέθηκε ενδυνάμωση των δασικών υπηρεσιών, που είχαν ρόλο κομπάρσου τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Για το πώς εξελίχθηκαν οι δύο πτυχές αυτής της στρατηγικής υπάρχουν ενστάσεις και διαφωνίες: «Οι δασικές υπηρεσίες παραμένουν υποστελεχωμένες, καθώς οι προσλήψεις των 500 δασολόγων που ανακοινώθηκαν μία τετραετία τώρα ακόμη είναι σε εκκρεμότητα, ενώ οι πόροι και τα χρήματα που διατίθενται και θα διατεθούν μέσω του προγράμματος AntiNero δεν εντάσσονται σε ένα στρατηγικό σχέδιο μακρόπνοης δασικής πολιτικής. Οι πόροι είναι πεπερασμένοι και το 2025 το πρόγραμμα AntiNero θα ολοκληρωθεί», αναφέρουν στη LiFO έμπειροι δασολόγοι. Στις αιτιάσεις της υποστελέχωσης το αρμόδιο υπουργείο αντιτάσσει τις χρονοβόρες διαδικασίες που προβλέπονται για τις προσλήψεις από το Ανώτατο Συμβουλίο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), αναγνωρίζοντας, όπως ειπώθηκε στην πρόσφατη παρουσίαση των πεπραγμένων του προγράμματος, την αναγκαιότητα «για συνεχή και συστηματική στελέχωση των δασικών υπηρεσιών».
Ο Νίκος Μπόκαρης, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Δασολόγων Δημοσίων Υπαλλήλων, μας λέει: «Το αίτημα για προσλήψεις επιστημονικού προσωπικού και κυρίως δασολόγων είναι ένα αίτημα διαχρονικό. Έχουν προχωρήσει αυτήν τη στιγμή οι προσλήψεις 175 δασολόγων, οι οποίες ξεκίνησαν πριν από πέντε χρόνια και δεν έχουν ολοκληρωθεί. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν προσληφθεί με οκτάμηνες συμβάσεις μέχρι να οριστικοποιηθεί η πρόσληψή τους». Ισχυρίζεται ότι «αυτό που πρέπει να γίνει και το συζητάμε με τον αρμόδιο υπουργό, τον κ. Σκυλακάκη, είναι να επικοινωνήσει σε κυβερνητικό επίπεδο ώστε να βρεθεί μια λύση και να προσλαμβάνονται δασολόγοι μέσω του ΑΣΕΠ αλλά και εκτός των διαγωνισμών του ΑΣΕΠ, με πολύ σύντομες διαδικασίες, όπως αντίστοιχα συμβαίνει στο υπουργείο Πολιτικής Προστασίας και Κλιματικής Κρίσης ή στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Όταν έχεις τομέα νευραλγικό στον οποίο χρόνο με τον χρόνο συνταξιοδοτούνται οι υπάλληλοι, δεν μπορείς να περιμένεις πέντε χρόνια για να πάρεις έναν δασολόγο», λέει.
Για τους δασολόγους «δεν μπορεί να υπάρξει ένας αποτελεσματικός μηχανισμός εποπτείας των δασών και πρόληψης πυρκαγιών χωρίς στελεχωμένες υπηρεσίες». Ισχυρίζονται, μάλιστα, ότι μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει αποτίμηση της αποτελεσματικότητας του προγράμματος AntiNero: «Ακόμη κι αν τα έργα είναι στη σωστή κατεύθυνση, πρέπει να δούμε το αποτέλεσμα. Καταφέραμε να σταματήσουμε τις φωτιές; Αξίζει τα χρήματα που δόθηκαν;» διερωτώνται.
Σοβαρές αντιρρήσεις για το πρόγραμμα AntiNero εξέφρασε πρόσφατα το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας. Σε πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε, ανέδειξε τα νομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα που ανακύπτουν, όπως υποστηρίζει, από την εφαρμογή του. Το επιμελητήριο παρουσίασε έγγραφη καταγγελία της Οικολογικής Κίνησης Πάτρας, στην οποία αναφέρεται ότι οι παρεμβάσεις καθαρισμού μέσω του AntiNero στα δάση της Στροφυλιάς και του Καϊάφα είχε «βαριά επίπτωση στη βιοποικιλότητα του δασικού οικοσυστήματος».
Αν και από το υπουργείο υποστηρίζεται ότι οι παρεμβάσεις που γίνονται στα δάση μέσω του προγράμματος AntiNero πραγματοποιούνται με την καθοδήγηση αλλά και με οδηγό τις μελέτες των δασικών υπηρεσιών, εντούτοις είναι ζήτημα, όπως ειπώθηκε στην ημερίδα, το πώς μπορούν να επιβλέψουν οι δασολόγοι την καλή εκτέλεση των έργων, όταν οι υπηρεσίες είναι τόσο υποστελεχωμένες. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι μελέτες με βάση τις οποίες γίνονται οι επεμβάσεις στα δάση «αντιγράφονται στην πλειονότητά τους και πολλά ευτράπελα μπορούν οι συνάδελφοι των δασαρχείων να επιβεβαιώσουν στο copy paste», όπως είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ο δρ. Γεώργιος Καρέτσος, δασολόγος, τ. ερευνητής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων.
Η Σοφία Παυλάκη, δικηγόρος με ειδίκευση στη Δασική και Περιβαλλοντική Πολιτική και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Επιμελητηρίου, μας λέει ότι «αυξάνονται οι εμπεριστατωμένες αντιδράσεις του δασικού κόσμου, της επιστημονικής κοινότητας, των οικολογικών κινημάτων και εν γένει της κοινωνίας, που καταλογίζουν στο AntiNero αθρόα οικολογική υποβάθμιση και αφανισμό των δασών, αφού στις βασικές προδιαγραφές του προγράμματος εντάσσονται συστηματικές αποψιλώσεις στα δάση και η αφαίρεση και απομάκρυνση του δασικού υπορόφου με όλη τη βιοποικιλότητα που περιέχει, χωρίς καν το πρόγραμμα να αποδεικνύεται ικανό να αποτρέψει ακόμα και αυτές τις δασικές πυρκαγιές, σύμφωνα με τη φιλόδοξη περιγραφή των στόχων του».
Μάλιστα, όπως υποστηρίζει, «θεωρείται βάσιμο ότι στο πλαίσιο του AntiNero συντελείται καταστρατήγηση της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ίδια». Κι αυτό γιατί το πρόγραμμα «θα έπρεπε να υποβάλλεται στο αυστηρό πλαίσιο περιβαλλοντικής αξιολόγησης της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ και σε διαδικασία Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης, προηγούμενου καθορισμού της δέουσας εκτίμησης των στόχων διατήρησης και δημόσιας διαβούλευσης σε περίπτωση που το AntiNero εφαρμόζεται σε δάση που αποτελούν και οικοτόπους των Οδηγιών 92/43/ΕΟΚ και 2009/147/ΕΚ».
Το υπουργείο αντιτείνει ότι «με τους καθαρισμούς των δασών και τη μείωση της υπερβάλλουσας καύσιμης ύλης μειώνεται η πιθανότητα μετατροπής τυχόν περιστατικών σε μέγα πυρκαγιές με ανεξέλεγκτες διαστάσεις και επιπτώσεις». Ενώ όσον αφορά τη χάραξη μακρόπνοης πολιτικής για τα δάση, υποστηρίζουν ότι αυτή θα γίνει «μέσω ολοκληρωμένης διαχείρισης των δασικών οικοσυστημάτων της χώρας». Πρόκειται για το νέο μοντέλο διαχείρισης που θεσμοθέτησε το υπουργείο με νόμο που ψηφίστηκε μέσα στο 2024. Με οδηγό τις διαχειριστικές μελέτες που εκπονούνται με πόρους του AntiNero, θα ξεκινήσει η απόληψη και η αξιοποίηση της βιομάζας από τα δάση, κάτι που θα γίνεται από υβριδικά σχήματα, στα οποία θα μετέχουν εταιρείες και δασικοί συνεταιρισμοί. Οι οικονομικοί πόροι που θα προκύπτουν θα αυτοχρηματοδοτούν τον καθαρισμό των δασών. Και ο στόχος είναι «το σύνολο των ελληνικών δασών κατά τα επόμενα χρόνια να περάσει σε διαχείριση». Σύμφωνα με τις πρόσφατες ανακοινώσεις, ολοκληρώνονται οι διαχειριστικές μελέτες των δασικών οικοσυστημάτων για τα δάση της Αττικής. Και μένει να φανεί αν η εφαρμογή του νέου αυτού μοντέλου θα φέρει κάποια αποτελέσματα.
Το AntiNero σε αριθμούς
Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, η λεπτομερής αποτύπωση των δράσεων των τριών φάσεων του AntiNero διαμορφώνεται ως εξής:
AntiNero 2022: Έχουν υπογραφεί 42 συμβάσεις, συνολικού προϋπολογισμού 65,74 εκατ. ευρώ. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται 11 αντιπυρικές μελέτες, ύψους 9,15 εκατ. ευρώ. Το σύνολο των εργασιών, που αφορούν στις συμβάσεις του AntiNero I, έχει ολοκληρωθεί, με εξαίρεση 6 αντιπυρικές μελέτες, οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη. Σε αυτό το πλαίσιο, έχουν πραγματοποιηθεί δασοτεχνικές εργασίες (π.χ. καθαρισμοί δασών και δασικών εκτάσεων, συντήρηση οδικού δασικού δικτύου και συντήρηση αντιπυρικών ζωνών), συνολικής έκτασης άνω των 113.000 στρεμμάτων.
AntiNero 2023: Έχουν υπογραφεί 47 συμβάσεις, συνολικού προϋπολογισμού 85,01 εκατ. ευρώ. Το σύνολο των εργασιών που αφορούν στις συμβάσεις του AntiNero II έχει ολοκληρωθεί. Πρόκειται για δασοτεχνικές εργασίες (π.χ. καθαρισμοί δασών και δασικών εκτάσεων, συντήρηση οδικού δασικού δικτύου και συντήρηση αντιπυρικών ζωνών) συνολικής έκτασης άνω των 218.000 στρεμμάτων.
AntiNero 2024: Έχουν υπογραφεί 74 συμβάσεις, συνολικού προϋπολογισμού 241,10 εκατ. ευρώ. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται 8 διαχειριστικές μελέτες, ύψους 2,16 εκατ. ευρώ. Οι δασοτεχνικές εργασίες (π.χ. καθαρισμοί δασών και δασικών εκτάσεων, συντήρηση οδικού δασικού δικτύου και συντήρηση αντιπυρικών ζωνών και για πρώτη φορά δημιουργία μεικτών αντιπυρικών ζωνών), συνολικής έκτασης άνω των 288.000 στρεμμάτων, βρίσκονται σε εξέλιξη.
