Η ΑΓΟΡΑ ΑΚΙΝΗΤΩΝ δονείται αυτή την εποχή από την υψηλή ζήτηση που υπάρχει για την απόκτηση Golden Visa από Τούρκους, Ισραηλινούς και Ιρανούς. Την ίδια στιγμή, η ίδια αγορά είναι απρόσιτη για τους εγχώριους ενδιαφερόμενους των μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων. Παράλληλα, για τη χώρα έχει αλλάξει ακόμη μία σταθερά που κάποτε ήταν ένα κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας: Η ιδιοκατοίκηση, η οποία σήμερα παρουσιάζει το χαμηλότερο ποσοστό των δύο τελευταίων δεκαετιών.
Η ιδιόκτητη στέγη, που θεωρούνταν ένας στιβαρός πυλώνας της μεσαίας τάξης, χάνει έδαφος. Μπορεί η «μικρομεσαία θάλασσα» στην Ελλάδα να μην είναι μια ενιαία κοινωνική οντότητα, είχε όμως ένα κοινό χαρακτηριστικό. Ήταν βαθιά συνδεδεμένη με το δικό της σπίτι. Αυτή η σύνδεση όμως φαίνεται ότι σταδιακά χάνεται. Η Ελλάδα παρουσιάζει αντίστροφο ρεκόρ. Το 2022 καταγράφεται το χαμηλότερο ποσοστό ιδιοκατοίκησης που έχει σημειωθεί από το 2005 και μετά, όταν η ιδιοκατοίκηση βρισκόταν στο ζενίθ της.
Η ιδιόκτητη στέγη, που θεωρούνταν ένας στιβαρός πυλώνας της μεσαίας τάξης, χάνει έδαφος. Μπορεί η «μικρομεσαία θάλασσα» στην Ελλάδα να μην είναι μια ενιαία κοινωνική οντότητα, είχε όμως ένα κοινό χαρακτηριστικό.
Τότε το ποσοστό της ιδιοκατοίκησης ανερχόταν στο 84,6%, ενώ το 2022 έπεσε στο 72,8%, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat. Την ίδια ώρα, αυξάνονται και πληθύνονται οι ιδιοκτησίες ακινήτων που αποκτούν πολίτες τρίτων χωρών. «Εκτός από τους Κινέζους, που σταθερά κατέχουν την πρώτη θέση, το ενδιαφέρον για την απόκτηση Golden Visa ανεβάζουν κατακόρυφα πολίτες της Τουρκίας, του Ισραήλ και του Ιράν», λένε στη LiFO επαγγελματίες της κτηματαγοράς με μεγάλη εμπειρία.
Η αγορά του δικαιώματος διαμονής
Με το πρόγραμμα χορήγησης Golden Visa, από το 2014 και μετά πολίτες κρατών που δεν ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι οποίοι έχουν αρκετά χρήματα μπορούν να αγοράσουν το δικαίωμα διαμονής τους στην Ελλάδα, εφόσον αποκτήσουν ένα ακίνητο ελάχιστης αξίας 250 χιλιάδων ευρώ. Εδώ και τέσσερις μήνες το ελάχιστο ποσό αυτής της επένδυσης διπλασιάστηκε για την Αθήνα, για κάποια από τα βόρεια και νότια προάστια της Αττικής, τη Θεσσαλονίκη τη Μύκονο και τη Σαντορίνη.
Ο διπλασιασμός του ποσού με το οποίο παίρνει κανείς τη χρυσή βίζα στις παραπάνω περιοχές ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά των ξένων επενδυτών, που ήθελαν να προλάβουν την αγορά ακινήτων κάνοντας χρήση του δικαιώματος, δηλαδή της «φθηνής» χρυσής βίζας. Από το υπουργείο Μετανάστευσης εκτιμάται ότι ο αριθμός των αδειών Golden Visa στο τέλος του έτους θα είναι πολύ μεγαλύτερος και θα κλείσει με αριθμούς ρεκόρ, ακριβώς γιατί πολλοί ξένοι επενδυτές θέλησαν να αγοράσουν πριν ισχύσουν τα νέα όρια σε περιζήτητες περιοχές, πριν διπλασιαστεί δηλαδή το όριο της ελάχιστης επένδυσης στα 500 χιλιάδες ευρώ.
Ο διπλασιασμός του ορίου της Golden Visa από την κυβέρνηση υποστηρίζεται ότι έγινε για να περιοριστούν οι αγορές ακινήτων από ξένους επενδυτές σε περιοχές όπου θα μπορούσαν να αγοράσουν κατοικίες οι πολίτες της χώρας. Ο σχεδιασμός του μέτρου αυτού στόχευε στο να αυξήσει τη διαθεσιμότητα των πωλούμενων κατοικιών για τα νοικοκυριά και να αποσυμπιέσει τις τιμές στην αγορά κατοικίας, οι οποίες έχουν κάνει άπιαστο όνειρο την αγορά ενός σπιτιού.
Από το 2018 και μετά, το ράλι τιμών στο κόστος στέγασης «δεν αφορά πλέον αποκλειστικά τα κατώτερα οικονομικά στρώματα που βρίσκονται κοντά στον κίνδυνο φτώχειας ή τα ευάλωτα οικονομικά νοικοκυριά ή μόνο τους νέους ηλικιακά. Πλήττει και άτομα των οποίων τα εισοδήματα είναι μεν υψηλότερα, όμως πολύ χαμηλά για να μπορούν να στεγαστούν υπό τις συνθήκες της ιδιωτικής αγοράς», εξηγεί ο Θέμης Μπάκας, πρόεδρος του Πανελλαδικού Δικτύου Κτηματομεσιτών E-Real Estates.
Πώς χάθηκαν 102.695 κατοικίες
Ο Θέμης Μπάκας, που επεξεργάστηκε τα τελευταία στοιχεία της Eurostat για την ιδιοκατοίκηση, υποστηρίζει ότι το αρνητικό ποσοστό της ιδιοκατοίκησης αντιστοιχεί σε απόλυτα νούμερα στην απώλεια 102.695 κατοικιών από τους μέχρι πρότινος ιδιοκτήτες τους: «Ο μύθος ότι η Ελλάδα διαθέτει το υψηλότερο ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ευρώπη καταρρίπτεται από τα στοιχεία της Eurostat», λέει.
Και προσθέτει: «Το 2021 η Ελλάδα κατατασσόταν στην 20ή θέση ανάμεσα σε 33 χώρες της Ευρώπης, χάνοντας τη 19η θέση που κατείχε το 2020 και τη 17η θέση που κατείχε το 2019. Σε επίπεδο ποσοστών, το 2019 το ποσοστό ιδιοκατοίκησης ήταν 75,4%. Το 2020 κυμάνθηκε στο 73,9%, το 2021 στο 73,3% και το 2022 στο 72,8%. Δηλαδή, η ιδιοκατοίκηση στη χώρα μας μειώθηκε κατά 2,6 ποσοστιαίες μονάδες το χρονικό διάστημα 2019-2022», εξηγεί.
Για το πώς χάθηκαν αυτές οι κατοικίες είναι ίσως εύκολο να βρει κανείς τις σχετικές απαντήσεις, αν σκεφτεί τι έχει προηγηθεί στη χώρα από το μακρινό 2005 και μετά, που η ιδιοκατοίκηση βρισκόταν στο απόγειό της. Ήταν η περίοδος που η τραπεζική χρηματοδότηση για στεγαστικά δάνεια έρεε για τα περισσότερα νοικοκυριά και η οικονομική κρίση ήταν άγνωστη λέξη. Στη συνέχεια, τα μνημόνια εκτόξευσαν το ιδιωτικό χρέος. Γι' αυτό και η φθίνουσα πορεία της ιδιοκατοίκησης ξεκινάει από το 2010 και μετά, όταν πάρα πολλοί πολίτες αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τα στεγαστικά τους δάνεια.
Από το 2014 και μετά, ώθηση στην αγορά ακινήτων και την οικοδομική δραστηριότητα που είχε καταρρεύσει με τα μνημόνια έδωσαν οι ξένες επενδύσεις μέσω Golden Visa. O Θ. Μπάκας υποστηρίζει ότι «ένα μεγάλο μέρος των χιλιάδων αυτών κατοικιών ενδέχεται να "χάθηκαν" λόγω της έναρξης των πλειστηριασμών». Ένας ακόμη λόγος είναι τα χρέη προς τις τράπεζες που δημιουργήθηκαν την περίοδο της οικονομικής κρίσης: «Κάποιοι ιδιοκτήτες ακινήτων που είχαν οφειλές σε τράπεζες θέλησαν να εξοφλήσουν το ποσό οφειλής πουλώντας την ιδιοκτησία τους. Επίσης μέρος των ιδιοκτητών επέλεξε να εκμεταλλευτεί τα ακίνητά του μέσω βραχυχρόνιας μίσθωσης ή και να πουλήσει την κατοικία του, λόγω της αύξησης των τιμών πώλησης και του διεθνούς ενδιαφέροντος που υπήρξε μέσω της Golden Visa, και να στραφεί στο ενοίκιο», υποστηρίζει.
Απ' ό,τι φαίνεται, το ποσοστό της ιδιοκατοίκησης θα βαίνει μειούμενο. Και πώς αλλιώς μπορεί να γίνει, αφού οι συνολικές αυξήσεις της τελευταίας τριετίας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εξωπραγματικές: «Στη χώρα μας οι τιμές πώλησης των κατοικιών αυξήθηκαν από το 2017 έως και το δεύτερο τρίμηνο του 2023 κατά 71,1% στην Αττική και κατά 53,8% πανελλαδικά. Σε πολλές περιπτώσεις οι τιμές πώλησης στην Αττική είναι μειωμένες κατά 5,3% σε σχέση με το 2008, που αποτελεί τη χρονιά με το υψηλότερο σημείο τιμών», αναφέρει.
Τούρκοι και Ισραηλινοί εκτοξεύουν τη ζήτηση
Παρά τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι πολίτες της χώρας να αποκτήσουν μέσω αγοράς μία κατοικία, με τους ξένους επενδυτές της Golden Visa συμβαίνει το αντίθετο. Μαζί με τη βραχυχρόνια μίσθωση, συμπληρώνουν το παζλ της διεθνούς ζήτησης για κατοικία, η οποία έχει εκτιναχθεί στα ύψη.
Επαγγελματίες της κτηματαγοράς και δικηγόροι που ασχολούνται με τη διαδικασία έκδοσης Golden Visa αναφέρουν στη LiFO ότι υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από Τούρκους και Iρανούς και εσχάτως αναζωπυρώθηκε πάρα πολύ έντονα το ήδη αυξημένο ενδιαφέρον των Ισραηλινών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που πήρε η LiFO από το υπουργείο Μετανάστευσης, οι Τούρκοι βρίσκονται στη δεύτερη θέση της λίστας με τις 10 κορυφαίες εθνικότητες που κατέχουν άδειες μόνιμου επενδυτή: «Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται συστηματικά το ενδιαφέρον των Τούρκων επενδυτών για την Ελλάδα», λέει στη LiFO έμπειρος επαγγελματίας που έχει καλή γνώση της κτηματαγοράς. Υποστηρίζει ότι ενώ το 2014 και το 2015 οι Τούρκοι πολίτες επέλεγαν κυρίως κατοικίες σε περιζήτητα νησιά για να εκμεταλλευτούν επιχειρηματικά τα ακίνητα αυτά, σήμερα το ενδιαφέρον έχει μετατεθεί στην αγορά ακινήτων που βρίσκονται στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη: «Προτιμούν την Ελλάδα λόγω της εγγύτητας που υπάρχει με την Τουρκία και αρκετοί από αυτούς μετά την αγορά ακινήτου εκδίδουν άδειες διαμονής και για τα μέλη της οικογένειάς τους».
Αν και οι Ισραηλινοί περιλαμβάνονται στις 10 κορυφαίες ειδικότητες με ισχύουσες άδειες διαμονής, εντούτοις δεν βρίσκονται στην κορυφή της λίστας. Για τον μήνα Οκτώβριο καταγράφεται από το υπουργείο Μετανάστευσης ότι υπάρχουν σε ισχύ 157 άδειες διαμονής μόνιμου επενδυτή από Ισραηλινούς πολίτες. Φαίνεται ότι η κινητικότητα για την έκδοση νέων αδειών είναι καταιγιστική εξαιτίας του διπλασιασμού του ελάχιστου ορίου επένδυσης στα 500 χιλιάδες ευρώ. Το τελευταίο όμως διάστημα το ενδιαφέρον έχει αυξηθεί ραγδαία εξαιτίας και του πολέμου στη Γάζα.
Ο Αλκίνοος Κωνής, δικηγόρος της εταιρείας Nexus που αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει υποθέσεις έκδοσης αδειών Golden Visa, λέει στη LiFO ότι έχει γύρω στις 10 νέες περιπτώσεις κάθε εβδομάδα. «Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι γίνεται. Η ζήτηση που υπάρχει είναι τεράστια». Για να καταθέσει ο ενδιαφερόμενος επενδυτής αίτηση για Golden Visa πρέπει να αγοράσει πρώτα το ακίνητο, καθώς, όπως λέει ο Αλκίνοος Κωνής, είναι απαραίτητο προστάδιο. Το γεγονός όμως αυτό δείχνει ότι ακόμη δεν έχει αποτυπωθεί το ακριβές νούμερο των αιτήσεων που αναμένεται να κατατεθούν. Επομένως, σε επίπεδο αριθμών, δεν αντικατοπτρίζεται ακόμη το μεγάλο ενδιαφέρον, το οποίο θα φανεί με συγκεκριμένα νούμερα τους επόμενους μήνες.
«Μέχρι πέρσι τον Ιούλιο δεν τους ενδιέφερε τόσο η μετεγκατάσταση, είχαμε λίγες οικογένειες. Όμως τελευταίως, λόγω της εσωτερικής κατάστασης και εξαιτίας του πολέμου, πολλοί Ισραηλινοί παρακινήθηκαν να αλλάξουν τόπο διαμονής. Και τώρα το κάνουν μαζικά. Πιστεύω ότι είναι μια τάση που θα συνεχιστεί για τα επόμενα ένα με δύο χρόνια. Έρχονται συνήθως με τις οικογένειές τους και μένουν σε κάποιες περιπτώσεις οι σύζυγοι πίσω, όταν δεν μπορούν να δουλέψουν εξ αποστάσεως και πρέπει να βρίσκονται εκεί για τις επιχειρήσεις τους. Έχουν έρθει τουλάχιστον 150 οικογένειες και ζευγάρια», λέει. Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Μετανάστευσης, τους πρώτους δέκα μήνες του 2023 κατατέθηκαν από Ισραηλινούς 169 αιτήσεις για τη χορήγηση Golden Visa. Το νούμερο αυτό είναι διπλάσιο από του 2022 και πενταπλάσιο από του 2021.
Η γεωγραφία της Golden Visa
Στη συνολική εικόνα, τα στοιχεία του υπουργείου Μετανάστευσης δείχνουν ότι τον Οκτώβριο οι ισχύουσες άδειες μόνιμου επενδυτή Golden Visa ήταν 37.413, αν συμπεριληφθούν σ' αυτές εκτός από την αρχική άδεια διαμονής και οι άδειες των μελών της οικογένειας του μόνιμου επενδυτή. Από τα συνολικά 24.893 αιτήματα (αρχικής χορήγησης και ανανέωσης) που έχουν κατατεθεί στη χώρα από το 2018 έως και σήμερα, σχεδόν τα μισά, δηλαδή τα 11.208, κατατέθηκαν τον τελευταίο χρόνο, δηλαδή το διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου 2022 και Οκτωβρίου 2023. Από αυτά, τα 9.423 αφορούν αρχικές χορηγήσεις και τα 1.785 αιτήματα ανανέωσης. Από τον Οκτώβριο του 2022 έως τον Οκτώβριο του 2023 έχουν εκδοθεί 5.115 άδειες (3.806 αρχικές και 1.309 ανανεώσεις). Από το σύνολο των 24.893, οι 20.863 ήταν αρχικά αιτήματα και οι 3.976 αιτήματα ανανέωσης.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οκτωβρίου, oι 10 κορυφαίες εθνικότητες με ισχύουσες αρχικές άδειες μόνιμου επενδυτή είναι οι Κινέζοι (61,1%). Ακολουθούν οι Τούρκοι με 698 άδειες (6,2% του συνόλου), οι Λιβανέζοι με 574 άδειες (5,1%) και οι Ιρανοί με 355 άδειες (3,2%). Στην επόμενη θέση βρίσκεται το Ηνωμένο Βασίλειο με 339 άδειες (3,0%), η Ρωσία με 324 άδειες (2,9%), η Αίγυπτος με 313 άδειες (2,8%), οι ΗΠΑ με 253 άδειες (2,3%), το Ισραήλ με 157 (1,4%) και η Ουκρανία με 98 άδειες (0,9%). Η ραγδαία αύξηση του ενδιαφέροντος φαίνεται και από τις 8.707 αιτήσεις που βρίσκονται σε εκκρεμότητα. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Οκτωβρίου, το 85% των αιτήσεων που βρίσκονται υπό εξέταση αφορούν αρχική χορήγηση Golden Visa και μόνο το 15% ανανέωση της υπάρχουσας άδειας. Από αυτές η πλειοψηφία αφορά πολίτες από την Κίνα και την Τουρκία.
H εκτίναξη της Golden Visa και η στεγαστική κρίση
Πρόσφατα ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε ότι «η Golden Visa, έτσι όπως είχε δρομολογηθεί, ουσιαστικά έχει εξαντλήσει τη χρησιμότητά της». Και είναι αλήθεια ότι η προσέλκυση νέων κατοίκων εκτός Ευρώπης με υψηλό εισόδημα, μέσω της χρυσής βίζας, φαίνεται ότι έφτασε στα όριά της: «Όταν ξεκίνησε το πρόγραμμα μέσα στη δίνη της οικονομικής κρίσης, τότε που η αγορά ακινήτων είχε καταρρεύσει, ήταν διαφορετική η κατάσταση και βοήθησε πάρα πολύ. Μόνο η Golden Visa αιμοδότησε την ελληνική οικονομία με 5 δισ. ευρώ από το 2014 και μετά. Η αυξανόμενη ζήτηση όμως δημιούργησε στρεβλώσεις στην αγορά ακινήτων και φέρνει πια σε δύσκολη θέση τα ελληνικά νοικοκυριά, που δυσκολεύονται να βρουν προσιτή κατοικία, ειδικά στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη», λένε στη LiFO επαγγελματίες από τον χώρο της κτηματαγοράς.
Ήδη η Golden Visa έχει καταργηθεί στην Πορτογαλία και πρόσφατα το ίδιο έκανε και η Ιρλανδία, ως μέρος μιας ευρύτερης δέσμης μέτρων για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης. Στις αρχές Οκτώβρη, όταν ακόμη ο Αντόνιο Κόστα ήταν πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, ανακοίνωσε την κατάργηση και άλλων φορολογικών προνομίων που έδιναν τη δυνατότητα σε πολίτες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης να κατοικούν στην Πορτογαλία. Τα ειδικά αυτά φορολογικά καθεστώτα, όπως ανέφερε, θεσπίστηκαν για να βοηθήσουν την ανάκαμψη της πορτογαλικής οικονομίας από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Σήμερα όμως, όπως είπε, είναι μια δημοσιονομική αδικία που δεν έχει πλέον λογική και πρόκειται να καταργηθούν μέσα στο 2024.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανέφερε ότι υπάρχει η σκέψη να δοθεί η δυνατότητα απόκτησης Golden Visa σε όποιον αγοράζει ένα διατηρητέο με υποχρέωση να το επισκευάσει: «Αυτόματα, κατευθύνουμε επενδυτικά κεφάλαια σε μια κατηγορία ακινήτων», είπε. Η Ελλάδα, πριν διπλασιάσει το όριο της ελάχιστης επένδυσης στα 500 χιλιάδες ευρώ, είχε ένα από τα χαμηλότερα όρια. Μέχρι το 2019, η χρυσή βίζα χορηγούνταν μόνο με επένδυση σε ακίνητο με ελάχιστη αξία 250.000 ευρώ. Από το 2019 και μετά οι άδειες, εκτός από την αγορά ακινήτου, χορηγούνται και με επενδύσεις σε μετοχές, ομόλογα και καταθέσεις.
Στην Ιταλία το αντίστοιχο όριο ήταν 500 χιλιάδες ευρώ από την αρχή του προγράμματος, όπως επίσης και στην Ισπανία, ενώ οι πολίτες τρίτων χωρών μπορούσαν να αποκτήσουν χρυσή βίζα επενδύοντας τουλάχιστον 1 εκατ. ευρώ σε μετοχές ή περισσότερα από 2 εκατ. ευρώ σε ομόλογα του ισπανικού Δημοσίου.
Κυβερνητικά στελέχη αναφέρουν ότι «σχεδιάζονται δομικές αλλαγές στη χορήγηση της χρυσής βίζας, έχοντας ως σημείο αναφοράς τη στεγαστική κρίση, που μαζί με την ακρίβεια αποτελούν δύο βασικά προβλήματα με τα οποία είναι αντιμέτωπη η κυβέρνηση και τα οποία έχουν μεγάλο αρνητικό αντίκτυπο για ένα πολύ μεγάλο ποσοστό πολιτών».
Στο σπιράλ του αδιεξόδου της στεγαστικής κρίσης θα πρέπει να προστεθεί και το χαμηλό εισόδημα που κυριαρχεί στην Ελλάδα. Σε αντίθεση με τη ραγδαία αύξηση των τιμών πώλησης και ενοικίασης, οι Έλληνες είχαν το πέμπτο χαμηλότερο διαθέσιμο εισόδημα το 2022, υψηλότερο μόνο από αυτό ορισμένων χωρών της Ανατολικής Ευρώπης.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το διάμεσο διαθέσιμο εισόδημα των Ελλήνων πολιτών ανέρχεται σε 10.841 μονάδες αγοραστικής δύναμης (PPS) και είναι υψηλότερο μόνο από το αντίστοιχο των Βούλγαρων (9.671 PPS), των Σλοβάκων (9.826), των Ρουμάνων (10.033) και των Ούγγρων (10.217). Στη γενική εικόνα η Ελλάδα απέχει πολύ από τον μέσο όρο της Ε.Ε., που ανήλθε πέρυσι στα 19.083 ευρώ (18.706 PPS).
Προς το παρόν οι πολιτικές που έχουν προωθηθεί δεν έχουν συνεισφέρει αποφασιστικά στην άμβλυνση του φαινομένου και τη δημιουργία προϋποθέσεων για να υπάρξει οικονομικά προσιτή κατοικία. Το πρόγραμμα «Σπίτι μου», που αφορά την παροχή χαμηλότοκων δανείων, δεν έλυσε το πρόβλημα. Το πρόγραμμα της κοινωνικής αντιπαροχής για την ανέγερση 2.500 κοινωνικών κατοικιών που θα κατευθυνθούν σε νέους ανθρώπους είναι μακροπρόθεσμο. Αν όλα πάνε βάσει του χρονοδιαγράμματος, κάτι που συμβαίνει σπάνια στην Ελλάδα, η κατασκευή αυτών των κατοικιών θα ξεκινήσει το 2025.
Σε εκκρεμότητα βρίσκεται ακόμη και το πρόγραμμα που αφορά την παροχή κινήτρων για την ανακαίνιση των κλειστών διαμερισμάτων, τα οποία οι εκτιμήσεις ανεβάζουν σε πολλές χιλιάδες για την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Επίσης, τα μέτρα της κυβέρνησης για τη στήριξη της εγχώριας κτηματαγοράς, όπως η μείωση του ΕΝΦΙΑ, η αναστολή του ΦΠΑ 24% στην οικοδομή για να ξεπαγώσει η οικοδομική δραστηριότητα αλλά και οι αφορολόγητες γονικές παροχές ως 800.000 ευρώ για σπίτια και μετρητά φαίνεται να μη «λειτούργησαν» ώστε να καταγραφεί μείωση στις τιμές της αγοράς κατοικίας αλλά και των ενοικίων, ενώ σίγουρα δεν αποτέλεσαν ανάχωμα για την ολοένα αυξανόμενη μείωση του ποσοστού ιδιοκατοίκησης στη χώρα μας.
H Golden Visa και η στεγαστική κρίση είναι δύο ζητήματα που φαίνεται να λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία. Ήδη πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν προχωρήσει σε αλλαγές, οι οποίες φαίνονται επιτακτικές και για την ελληνική πραγματικότητα.
