Τι εποχή είναι αυτή που ζούμε; Εσείς έχετε βρει απάντηση;
Ζούμε στην πιο συναρπαστική εποχή που έχει βιώσει ποτέ η ανθρωπότητα. Δεν νομίζω ότι το συνειδητοποιούμε συχνά, αλλά για σκεφτείτε: πότε ήταν η τελευταία φορά που ζήσαμε μια πραγματική επανάσταση στις επιστήμες, στην ιατρική, στην έρευνα; Πότε στο παρελθόν υπήρχε περισσότερη πρόσβαση στη γνώση και ευκαιρία να δώσουμε λύσεις σε θεμελιώδη προβλήματα;
Είναι όμως και μια εποχή έντονων αντιφάσεων. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε την πολυτέλεια να παραγνωρίζουμε τις τεράστιες, σχεδόν υπαρξιακές προκλήσεις του σήμερα: τις ανισότητες, την κλιματική αλλαγή, τις γεωπολιτικές συγκρούσεις και τους πολέμους. Η ικανότητά μας να ισορροπήσουμε σε αυτές τις αντιφάσεις θα μας δώσει και τις απαντήσεις που ψάχνουμε.
— Tι σημαίνει να είσαι άνθρωπος σήμερα, σε μια περίοδο που οι μηχανές κάνουν τόσο πολλά;
Είναι μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει «άνθρωπος», «εργασία», «χρόνος». Για παράδειγμα, πώς θα αξιοποιήσουμε τον χρόνο που απελευθερώνεται επειδή οι μηχανές, όπως λέτε και εσείς, αναλαμβάνουν ολοένα περισσότερες εργασίες; Σε μια κουβέντα μου πριν από χρόνια με τον Γκάρι Κασπάροφ, τον κατά πολλούς κορυφαίο σκακιστή όλων των εποχών –διάσημος, συν τοις άλλοις, και για τον αγώνα του το 1997 εναντίον του Deep Blue–, εκείνος έμοιαζε πεπεισμένος ότι η τεχνολογία θα μπορούσε να υποκαταστήσει όλα τα διαδικαστικά ώστε οι άνθρωποι να έχουν την πολυτέλεια να ασχολούνται μόνο με αυτά που τους αρέσουν.
«Ο τρόπος που προσεγγίζουμε την ανάπτυξη της μηχανής αναζήτησης αλλά και κάθε άλλου προϊόντος της Google είναι σκεπτόμενοι πρώτα τις ανάγκες των χρηστών και δημιουργώντας λύσεις που τους βοηθούν καλύτερα».
Μοιάζει ουτοπικό, αλλά ποια είμαι εγώ να αμφισβητήσω τον Κασπάροφ. Ταυτόχρονα, είμαστε οι αξίες μας: η ειλικρίνεια, η γενναιοδωρία, ο αλτρουισμός, ο ανθρωπισμός. Αυτά είναι ανθρώπινα χαρακτηριστικά και μένουν έτσι. Στο τέλος της ημέρας, αυτό που μετράει είναι οι ίδιες μας οι σχέσεις, τα όνειρα και οι στόχοι μας. Αυτά είναι ζωή. Το πώς όλα αυτά επηρεάζονται ή επαναδιαμορφώνονται από την τεχνητή νοημοσύνη ίσως να καθορίσει και το τι θα σημαίνει «άνθρωπος» τα επόμενα χρόνια.
— Κινδυνεύει η ιδιωτικότητά μας;
Είναι απολύτως λογικό να αισθανόμαστε έτσι. Ζούμε ολοένα πιο πολύ online, άρα οι κίνδυνοι είναι κι αυτοί online. Η εμπιστοσύνη και η ασφάλεια στο διαδίκτυο είναι σημαντικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Και νομίζω ότι αυτό το καταλαβαίνουν και οι πολίτες που ανησυχούν, και οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις που προσπαθούν να βρουν τις τεχνολογικές, θεσμικές και νομοθετικές λύσεις για την προάσπιση της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων. Κατά τη γνώμη μου, λοιπόν, είναι ζωτικής σημασίας όλοι, κυβερνήσεις, εταιρείες τεχνολογίας και η κοινωνία των πολιτών, να συνεργαστούν για να προσεγγίσουν ολοκληρωμένα την ιδιωτικότητα.
Αυτή η προσέγγιση δεν μπορεί παρά να έχει στο κέντρο της την ασφάλεια. Αν αυτό το πετύχουμε, η τεχνολογία όχι μόνο δεν υπονομεύει την ιδιωτικότητα αλλά μπορεί να παράσχει τα εργαλεία για να την προστατέψει. Δείτε, για παράδειγμα, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της Google, που η μέριμνα για την ασφάλεια διέπει κάθε στάδιο της ανάπτυξής τους, δηλαδή όχι κατόπιν εορτής, μόλις εμφανιστούν τα προβλήματα. Ο χρήστης έχει τον έλεγχο όσων μοιράζεται σε προϊόντα που είναι ασφαλή από προεπιλογή και σχεδιασμένα για να διαφυλάξουν την ιδιωτικότητα. Τα δεδομένα, π.χ. μια διεύθυνση στο Google maps, φυλάσσονται μόνο για όσο διάστημα είναι χρήσιμο και βοηθητικό για τον χρήστη. Και ο χρήστης μπορεί ανά πάσα στιγμή να επιλέξει τις κατάλληλες παραμέτρους ιδιωτικότητας που επιθυμεί.
— Τι μας επιφυλάσσει η τεχνητή νοημοσύνη; Με ποιους τρόπους θα αλλάξει η τεχνολογία τη ζωή μας τα επόμενα χρόνια;
Με απλά λόγια, η τεχνητή νοημοσύνη επαναπροσδιορίζει τι είναι δυνατό σήμερα. Κι επειδή αυτό ακούγεται αρκετά ουτοπικό, θέλω να μοιραστώ μαζί σας κάποια παραδείγματα που το κάνουν απολύτως κατανοητό. Με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης σήμερα οι γιατροί μπορούν να ανιχνεύουν έγκαιρα λ.χ. έναν καρκίνο του μαστού με μια απλή προληπτική εξέταση, πριν ακόμη γίνει αντιληπτός με την ψηλάφηση – και μιλάμε για την πιο συχνή μορφή καρκίνου στις γυναίκες. Σκεφτείτε, λοιπόν, πόσο πιο έγκαιρα θα μπορούν πλέον οι γιατροί να προβαίνουν σε θεραπείες και να σώζουν ζωές! Με αντίστοιχες εφαρμογές, δηλαδή με προληπτικές εξετάσεις που βασίζονται σε μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης που έχουν πρόσβαση σε δεκάδες χιλιάδες αληθινές εξετάσεις ασθενών, μπορούμε να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις για μια σειρά από ασθένειες, όπως η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, που προκαλεί τύφλωση.
Ή, για να αναφερθώ στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και σε κάτι που μας έχει πληγώσει πολλές φορές στο παρελθόν στην Ελλάδα: υπάρχουν προσομοιωτές τεχνητής νοημοσύνης της Google που προσπαθούν, χρησιμοποιώντας στοιχεία από εκατοντάδες πυρκαγιές σε όλο τον κόσμο, να απαντήσουν στο πιο κρίσιμο ερώτημα που αντιμετωπίζει ένας πυροσβέστης: πότε, πού και πώς εξαπλώνεται μια πυρκαγιά. Παράλληλα, έχοντας αυτά τα στοιχεία οργανωμένα σε ομάδες δεδομένων, οι Αρχές μπορούν να προβούν στις κατάλληλες αλλαγές όσον αφορά την πρόληψη και την πυροπροστασία. Το ίδιο και για τις πλημμύρες: χρησιμοποιώντας γεωχωρικά στοιχεία, μπορούμε να προβλέψουμε πότε υπάρχει κίνδυνος πλημμύρας και προς ποια κατεύθυνση θα κινηθεί, ώστε να ειδοποιηθούν οι κάτοικοι και οι Αρχές. Όπως καταλαβαίνετε, έχουμε καταφέρει να αγγίξουμε απλώς την επιφάνεια όσων μπορούμε να πετύχουμε με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Οι δυνατότητες μοιάζουν ανεξάντλητες.
— Ποια επαγγέλματα θεωρείτε ότι απειλούνται με εξαφάνιση και ποια νέα θα αναδυθούν;
Πολύ λιγότερα απ’ όσα φανταζόμαστε. Αντιλαμβάνομαι απόλυτα την ανησυχία, άλλωστε όλοι έχουμε δει ταινίες επιστημονικής φαντασίας όπου τα ρομπότ καταλαμβάνουν τον κόσμο! Αυτό που μας λένε οι έρευνες, όμως, είναι ότι σε μεγάλη πλειοψηφία η τεχνητή νοημοσύνη θα αυξήσει την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα, βελτιώνοντας το εργασιακό περιβάλλον. Με βάση μια μελέτη που έκανε η Implement Consulting Group για την Google, σχεδόν το 95% των εργαζομένων είτε θα ευεργετηθεί από το ΑΙ είτε δεν θα βιώσει καμία διαφορά στην εργασία του.
Την ίδια στιγμή, τομείς όπως η τεχνολογία, η υγεία αλλά και η ενέργεια φαίνεται πως θα γνωρίσουν πραγματική άνθηση, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες απασχόλησης. Αν υπάρχει μια επαγγελματική απειλή, αυτή δεν προέρχεται από την τεχνητή νοημοσύνη αλλά από εκείνους τους επαγγελματίες που θα καταφέρουν να αξιοποιήσουν καλύτερα τις νέες τεχνολογίες στον τομέα τους. Γι’ αυτό και είναι τόσο σημαντική η επανακατάρτιση, η εκπαίδευση σε νέες δεξιότητες, η επιμόρφωση.
— Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αυξήσει το ΑΕΠ της Ελλάδας;
Από εμάς εξαρτάται. Στην έρευνα που προανέφερα υπάρχουν δύο αριθμοί που ξεχωρίζουν. Ο πρώτος είναι τα 10-12 δισ. ευρώ, το πόσο μπορεί να αυξηθεί το ΑΕΠ της Ελλάδας ετησίως μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 6% του ΑΕΠ μας. Αυτό θα συμβεί σε περίπτωση που η τεχνητή νοημοσύνη ενσωματωθεί πλήρως στην παραγωγική διαδικασία και οικονομία.
Υπάρχει όμως κι ένας άλλος αριθμός: 1-2 δισ. Αυτό αφορά το σενάριο αναιμικής υιοθέτησης της τεχνητής νοημοσύνης. Αν καθυστερήσουμε, λοιπόν, έστω για μερικά χρόνια, το ποσοστό συνεισφοράς πέφτει στο 1% του ΑΕΠ. Πρέπει, επομένως, ως χώρα, ως δημόσιος τομέας, ως επιχειρηματική κοινότητα, να αποφασίσουμε ποιο σενάριο θέλουμε να ισχύσει τελικά. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να χάσουμε αυτή την τεράστια ευκαιρία.
— Πείτε μας λίγα λόγια για το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και της Google στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.
Μιλήσαμε νωρίτερα για την εκπαίδευση και τις νέες δεξιότητες. Βασικός μας στόχος στην Google είναι να συνεισφέρουμε σημαντικά στην ψηφιακή μετάβαση στη χώρα μας, κάνοντας την τεχνητή νοημοσύνη προσβάσιμη σε όλους. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο τον περασμένο Απρίλιο ανακοινώσαμε τη νέα πρωτοβουλία αναφορικά με την εκπαίδευση σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης στην Ελλάδα (AI Skilling Initiative in Greece) σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που σχετίζονται με το ΑΙ, που αφορά από φοιτητές μέχρι τους εργαζόμενους του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και το Μνημόνιο Συνεργασίας που υπογράψαμε με το ΕΚΠΑ.
Μιλάμε για το μεγαλύτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα στη χώρα, μια μεγάλη ακαδημαϊκή κοινότητα που αριθμεί συνολικά πάνω από 100.000 μέλη. Τόσο διαδικτυακά όσο και διά ζώσης, ολόκληρη αυτή η κοινότητα θα έχει πλέον πρόσβαση σε κορυφαίο υλικό σχετικά με ένα πλήθος θεμάτων όπως η μηχανική μάθηση, η ανάλυση δεδομένων, η κυβερνοασφάλεια και η ψηφιακή στρατηγική μάρκετινγκ με τη χρήση ΑΙ. Αυτό που μου αρέσει πολύ στη συγκεκριμένη συνεργασία είναι ο συμβολισμός της: το ΕΚΠΑ, το ιστορικότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, με έτος ίδρυσης το 1837, μπαίνει πλέον στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης.
— Πώς πιστεύετε ότι θα μοιάζει η αναζήτηση στο Google σε δέκα χρόνια;
Δέκα χρόνια είναι ένα τεράστιο χρονικό διάστημα για την τεχνολογία. Ελλείψει, λοιπόν, κάποιας κρυστάλλινης σφαίρας, αυτό που μπορώ να πω είναι το εξής: κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών έχουμε διαπιστώσει ότι οι χρήστες αλληλοεπιδρούν με την πληροφορία με ποικίλους τρόπους – εικόνες, βίντεο, ήχο και, φυσικά, κείμενο. Ο τρόπος που προσεγγίζουμε την ανάπτυξη της μηχανής αναζήτησης αλλά και κάθε άλλου προϊόντος της Google είναι σκεπτόμενοι πρώτα τις ανάγκες των χρηστών και δημιουργώντας λύσεις που τους βοηθούν καλύτερα. Εδώ και δύο δεκαετίες βελτιώνουμε συνεχώς την αναζήτηση και με την τεχνητή νοημοσύνη, που ήδη χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια σε ορισμένες λειτουργίες, αυτή η δυνατότητά μας αναμένεται να απογειωθεί. Είναι το επόμενο βήμα, θα ξεκλειδώσει ερωτήσεις και αναζητήσεις που δεν ξέραμε καν ότι μπορούσαμε να απαντήσουμε.
— Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν/μία τελειόφοιτο/-η φοιτητή/φοιτήτρια ή νέο/-α επαγγελματία αν σας ρωτούσε να μείνει ή να φύγει από την Ελλάδα;
Να ακολουθήσει τα όνειρά του/της. Ο κόσμος είναι γεμάτος ευκαιρίες και είναι σημαντικό να είμαστε ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες, να μη φοβόμαστε τις προκλήσεις. Εγώ κυνήγησα με ορμή το όνειρό μου, πήγα στην Αμερική, παρά τις οικονομικές και άλλες δυσκολίες, και άνοιξε για μένα ένας δρόμος που δεν μπορούσα καν να φανταστώ. Η εμπειρία με βοήθησε να γίνω πιο ανθεκτική, πιο ευέλικτη, πιο ανοιχτόμυαλη. Μου χάρισε φιλίες πολύτιμες, ανθρώπους που με ενέπνευσαν, εμπειρίες ζωής και ταξίδια αξέχαστα. Ίσως όμως η πιο χρήσιμη συμβουλή που θα έδινα είναι να μην εγκλωβίζεται κανείς σε τέτοια διλήμματα.
Μπορείς να πας, να γυρίσεις, να δοκιμάσεις μια άλλη, τρίτη χώρα, να ακολουθήσεις τις ευκαιρίες ή αυτό που λέει η καρδιά σου σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Σήμερα μιλάμε ακόμα και για υβριδικές συνθήκες διαμονής, να ζεις και στο Λονδίνο και στην Αθήνα, ακόμα και σε κάποιο νησί ή ορεινό χωριό ή όπου αλλού σε πάνε οι επιλογές της ζωής σου. Και ευτυχώς η τεχνολογία έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στη δημιουργία αυτών των νέων, πιο ελεύθερων συνθηκών. Η τεχνολογία μάς παρέχει πλέον μια ελευθερία επιλογών που δεν έχει προηγούμενο.
— Ποιος θα λέγατε ότι είναι ο πιο έξυπνος άνθρωπος που έχετε συναντήσει και γιατί;
Είναι ιδιαίτερο πράγμα η ευφυΐα και αρκετά προσωπικό, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να την εκφράσεις. Ίσως είναι από εκείνα τα χαρακτηριστικά που δεν μπορείς να τα ορίσεις, αλλά τα καταλαβαίνεις όταν τα συναντάς! Στις τέχνες, στην επιστήμη, στο επιχειρείν, στην κοινωνία των πολιτών, έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους που από την πρώτη στιγμή σού ανάβουν τη σπίθα του ενδιαφέροντος. Ίσως η πιο μαγνητική παρουσία ήταν εκείνη της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ, που σου μιλάει και νιώθεις το παρελθόν να ζωντανεύει μπροστά σου. Θα έλεγα ότι η εμπειρία μού έχει διδάξει πως δεν υπάρχει «εξυπνόμετρο». Οι πραγματικά έξυπνοι άνθρωποι είναι όσοι καταφέρνουν να χρησιμοποιήσουν την ευφυΐα τους για να αφήσουν πίσω τους μια αλλαγή, έναν αντίκτυπο. Πιο σημαντικές ίσως όμως και από την ευφυΐα είναι οι επιλογές που κάνουμε. Αυτές ορίζουν τη ζωή που τελικά ζούμε και δείχνουν τι πραγματικά είμαστε, πολύ περισσότερο από τις ικανότητές μας.
— Σήμερα η ισότητα των φύλων θεωρείται δεδομένη γενικά. Στον εργασιακό χώρο θεωρείτε ότι έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε;
Ξέρετε, θα μου ήταν εύκολο να κοιτάξω στον καθρέφτη και, κρίνοντας αφελώς από τη δική μου πορεία, να πω «να, ορίστε, επιτέλους φτάσαμε». Αλλά αυτό δεν θα ήταν ειλικρινές ούτε απέναντι στις γυναίκες σε όλον τον κόσμο, που ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζουν τεράστιες διακρίσεις σε όλο το εργασιακό φάσμα, ούτε απέναντι στον εαυτό μου. Διάβαζα πρόσφατα ένα ρεπορτάζ όπου μια γιατρός εξιστορούσε το πώς οι ασθενείς, ακόμα και σήμερα, απευθύνονται για συμβουλές όχι στην ίδια αλλά στον νοσηλευτή της βάρδιας της, όταν αυτός τυγχάνει να είναι άνδρας! Ή τη συγκλονιστική κατάθεση μιας αθλήτριας βόλεϊ, της Αθηνάς Παπαφωτίου, που ανέφερε ότι το συμβόλαιό της κάθε χρόνο μπορεί να ακυρωθεί σε περίπτωση που μείνει έγκυος.
Ή, για να αναφερθώ και στον τομέα μου, την ιστορία μιας γυναίκας που διοικεί το τμήμα πληροφορικής ενός μεγάλου δήμου. Έχει πτυχίο, μεταπτυχιακό, διδακτορικό και είκοσι χρόνια εμπειρίας στο αντικείμενο, αλλά οι πολίτες, όταν επισκέπτονται το τμήμα, αναζητούν πάντα τον άνδρα «που ξέρει από αυτά τα τεχνολογικά». Προφανώς υπάρχει πρόοδος, συγκεκριμένη και μετρήσιμη σε πολλές περιπτώσεις. Και φυσικά αισθάνομαι ευγνώμων που βρίσκομαι σε μια εταιρεία όπως η Google, όπου η ισότητα παύει να είναι ένας θεωρητικός στόχος και γίνεται ολοένα περισσότερο πραγματικότητα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να παραβλέπουμε πόση δουλειά χρειάζεται ακόμη σε κάθε απόφαση που παίρνουμε, σε κάθε καθημερινή μας διάδραση, σε κάθε σταυροδρόμι.
Δεν μπορεί να είναι αποδεκτό η Ελλάδα να βρίσκεται στην 24η θέση στον Δείκτη Ισότητας των Φύλων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πολύ κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Είναι απαραίτητο να υπάρχουν πρότυπα, να μπορεί ένα νέο κορίτσι να φανταστεί τον εαυτό του Πρόεδρο της Δημοκρατίας ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, CEO σε μια μεγάλη εταιρεία τεχνολογίας, πιλότο σε μαχητικό αεροσκάφος ή ακόμη και αστροναύτη, να ξέρει πως όποιο και να είναι το όνειρό της μπορεί να γίνει πραγματικότητα!
— Τι σας έχει διδάξει η ζωή;
Ότι εσύ, και μόνο εσύ έχεις το τιμόνι της ζωής σου∙ ότι είσαι ελεύθερη να τη ζήσεις όπως θέλεις και αυτό είναι δώρο αλλά και ευθύνη μεγάλη∙ ότι ο χρόνος περνάει γρήγορα και η χαρά κάθε στιγμής είναι ανεκτίμητη∙ ότι ο άνθρωπος, εκτός από το φαγητό, τρέφεται με γέλια και αγκαλιές∙ ότι η ζωή είναι για να τη μοιράζεσαι. Κυρίως ότι έχει πολλά να με διδάξει ακόμα. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αισιόδοξο από το να πορεύεσαι με ανοιχτή καρδιά και να έχεις το κουράγιο να αυτοανατρέπεσαι και να εξελίσσεσαι, ανακαλύπτοντας νέες πτυχές του εαυτού σου και των άλλων.
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
