Πριν από μερικές μέρες, έκπληκτη η κοινή γνώμη παρακολούθησε την αστυνομική επιχείρηση στην εστία των φοιτητών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, όπου ζούσαν και δρούσαν τα μέλη συμμορίας. Με αφορμή το περιστατικό εκείνο, αποκαλύφθηκαν οι άθλιες και σε πολλές περιπτώσεις επικίνδυνες εγκαταστάσεις των φοιτητικών εστιών στη χώρα μας. Πρόκειται για μια κατάσταση που αντίστοιχή της δεν υπάρχει πουθενά στην Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο.
Στις περισσότερες χώρες της Δύσης, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες στεγάζονται σε δομές που είτε αποτελούν ιδιοκτησία του εκάστοτε ακαδημαϊκού ιδρύματος είτε όχι, αλλά σε κάθε περίπτωση οι συνθήκες διαβίωσης σε αυτές είναι –σε γενικές γραμμές– αξιοπρεπείς.
Ψάξαμε να δούμε τι συμβαίνει με τους φοιτητές άλλων χωρών και διαπιστώσαμε ότι λίγες είναι οι χώρες στις οποίες το πανεπιστήμιο ευθύνεται για τη στέγαση των φοιτητών. Σε πολλές η στέγαση αποτελεί ευθύνη ιδρυμάτων, φορέων ή και φοιτητικών συλλόγων.
Η μορφή της εστίας που συναντάμε στην Ελλάδα δεν είναι διαδεδομένη. Φοιτητική στέγη, δηλαδή, η οποία να απευθύνεται μόνο σε φοιτητές χαμηλών εισοδημάτων. Στις περισσότερες χώρες, οι εστίες είναι προσβάσιμες στον ευρύ φοιτητικό πληθυσμό, με άλλα κράτη να παρέχουν προνόμια για τους οικονομικά αδύναμους, άλλα να παρέχουν προνόμια σε όλους τους φοιτητές και άλλα να μην επεμβαίνουν καθόλου.
Η μορφή της εστίας που συναντάμε στην Ελλάδα δεν είναι διαδεδομένη. Φοιτητική στέγη, δηλαδή, η οποία να απευθύνεται μόνο σε φοιτητές χαμηλών εισοδημάτων. Στις περισσότερες χώρες, οι εστίες είναι προσβάσιμες στον ευρύ φοιτητικό πληθυσμό, με άλλα κράτη να παρέχουν προνόμια για τους οικονομικά αδύναμους, άλλα να παρέχουν προνόμια σε όλους τους φοιτητές και άλλα να μην επεμβαίνουν καθόλου.
Στην Εσθονία το κράτος παρέχει αρκετά φθηνή επιχορηγούμενη κατοικία σε φοιτητές χαμηλών εισοδημάτων. Οι φοιτητές συμμετέχουν στα Διοικητικά Συμβούλια των εστιών, μέσω εκπροσώπων, πιέζοντας για χαμηλές τιμές. Τα δωμάτια στις εστίες του Πολυτεχνείου του Ταλίν, ενός από μεγαλύτερα ιδρύματα της πρωτεύουσας της Εσθονίας, κοστίζουν περίπου 120 ευρώ τον μήνα για τους φοιτητές και είναι σύγχρονα, φροντισμένα και καθαρά.
Στη Φινλανδία, όπου το πρόβλημα της στέγης φαίνεται να οξύνεται, τα αντανακλαστικά ήταν αρκετά γρήγορα. Η κυβέρνηση, στο πλαίσιο του προγράμματός της για μηδενική αστεγία (zero homelessness), έχει θέσει ως στόχο την κατασκευή 10.000 νέων φοιτητικών κατοικιών εντός των επόμενων χρόνων στα αστικά κέντρα που εμφανίζεται πιο έντονα το πρόβλημα. Μπορεί, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες, η τριτοβάθμια εκπαίδευση να μην παρέχεται δωρεάν, η δωρεάν –ή έστω φθηνή– στέγαση όμως αποτελεί προτεραιότητα για το κράτος.
Μόνο το 4% των φοιτητών της χώρας μένει με την οικογένειά του, ενώ ο υπόλοιπος φοιτητικός πληθυσμός επιλέγει να μείνει σε φοιτητικές κατοικίες ή να ενοικιάσει διαμερίσματα. Το φινλανδικό κράτος καλύπτει μέσω επιδομάτων μέρος του κόστους κατοικίας των φοιτητών, με όριο τα 220 ευρώ ανά άτομο, δεν παρέχει όμως οργανωμένη στέγαση, στη μορφή που τη συναντάμε στην Ελλάδα. Οι φοιτητικές κατοικίες, οι εστίες δηλαδή, λειτουργούν υπό την αιγίδα ανεξάρτητων οργανισμών ή των φοιτητικών συλλόγων.
Οι φοιτητές, πέρα από το στεγαστικό επίδομα των 220 ευρώ, λαμβάνουν και επιχορήγηση φοιτητικής ζωής, ύψους 330 ευρώ, ενώ απολαμβάνουν επιπλέον προνόμια για τη σίτισή τους σε εστιατόρια εντός των πανεπιστημίων τους.
Οι περισσότερες από τις εστίες που βρήκαμε κατά την αναζήτησή μας περιλαμβάνουν τα κόστη ρεύματος, νερού και internet και παρέχουν 24ωρη φύλαξη. Το ενοίκιο σε πολλές από αυτές δεν ξεπερνούσε το ποσό που παρέχει το φινλανδικό κράτος, με αποτέλεσμα να προσφέρονται χωρίς επιπλέον κόστος για τους φοιτητές.
Στη Νορβηγία, όπως και στην Ελλάδα, η φοίτηση στα πανεπιστήμια είναι δωρεάν. Τη στέγαση των φοιτητών διαχειρίζεται ο Εθνικός Φοιτητικός Φορέας, το Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου αποτελείται κατά πλειοψηφία από σπουδαστές.
Τα κόστη στέγασης για τα Πανεπιστήμια στο Όσλο ξεκινούν από τα 300 ευρώ (κυρίως σε μη επιπλωμένα διαμερίσματα) και μπορούν να φτάσουν τις τιμές της αγοράς.
Ξεφυλλίσαμε τις μπροσούρες των εστιών του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ στην Κροατία. Εκεί παρέχεται φθηνή φοιτητική στέγαση σε εστίες που διαχειρίζεται το πανεπιστήμιο. Με 66 ευρώ τον μήνα, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες στεγάζονται σε χώρους στους οποίους όλα τα έξοδα θέρμανσης, νερού και internet περιλαμβάνονται στο ενοίκιο. Η φοίτηση στο Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ δεν είναι δωρεάν. Τα δίδακτρα κυμαίνονται στα 2.000-10.000 ευρώ τον χρόνο.
Στις μπροσούρες αναγράφονται γενικοί κανόνες σχετικά με τη χρήση του χώρου, οδηγίες για την πρόσβαση σε αυτόν καθώς και χρήσιμα τηλέφωνα. Από ό,τι αναφέρεται, προσωπικό φύλαξης και συντήρησης βρίσκεται εκεί 24 ώρες το 24ωρο. Οι φοιτητές είναι υπεύθυνοι για την καθαριότητα του δωματίου και του μπάνιου τους, ενώ κάθε δύο εβδομάδες τους παρέχονται καθαρά λευκά είδη. Μπορούν να διακοσμήσουν το δωμάτιο όπως θέλουν, αρκεί να «μην προκαλέσουν μόνιμη ζημιά».
Μέσα από τα μάτια των φοιτητών
Ο Χρήστος, φοιτητής σε πανεπιστήμιο των ΗΠΑ, μας μίλησε για τη φοιτητική στέγαση στις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Στα περισσότερα μεγάλα πανεπιστήμια, η στέγαση και η σίτιση περιλαμβάνονται στο συνολικό κόστος σπουδών, το οποίο είναι εξωφρενικά μεγάλο. Ο μόνος τρόπος να σπουδάσουν φτωχοί φοιτητές είναι να λάβουν οικονομική βοήθεια από το πανεπιστήμιο. Και αυτό μπορούν να το προσφέρουν τα μεγάλα ιδρύματα, που έχουν μεγάλο όνομα και ταμεία (Ivy Leagues και λίγα ακόμα ιδρύματα) με δωρεές εκατομμυρίων. Αν δεν σε δεχτεί ένα πλούσιο πανεπιστήμιο, το δάνειο είναι μονόδρομος», μας είπε.
«Το πρόβλημα του κόστους σπουδών είναι δημοφιλές θέμα συζήτησης στη φοιτητική κοινότητα. Πολλοί από τους Αμερικανούς συμφοιτητές μου προσπαθούν να το ξεχάσουν, κάνοντας αστεία και φτιάχνοντας memes για το γνωστό student debt problem. Πρόσφατα ο Πρόεδρος Μπάιντεν έκανε μερικό κούρεμα φοιτητικού χρέους για χιλιάδες πολίτες».
Σχετικά με τη ζωή στις εστίες, μας είπε: «Σε πολλά πανεπιστήμια, οι φοιτητές του πρώτου και του δεύτερου έτους είναι υποχρεωμένοι να μείνουν στις εστίες. Έπειτα μπορούν να ενοικιάσουν διαμερίσματα, ή να συνεχίσουν να μένουν εκεί».
«Στην εστία μου υπάρχει 24ωρη αυστηρή φύλαξη. Σε γενικές γραμμές μου αρέσει η ζωή στην εστία. Συγκρίνοντάς τη με τη φοιτητική ζωή που μου περιγράφουν φίλοι που σπουδάζουν στην Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προτιμώ να μένω κοντά σε όλους τους συμφοιτητές μου από το να χρειάζομαι μία, μιάμιση ώρα για να τους δω», μας δήλωσε.
Φοιτητές που σπουδάζουν σε Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία, με τους οποίους μιλήσαμε, μας μετέφεραν μια κοινή εικόνα δυσκολίας στην εύρεση προσβάσιμης φοιτητικής στέγασης.
«Στη Γαλλία, και ιδιαίτερα στο Παρίσι, η εύρεση κατοικίας είναι πολύ δύσκολη και τα ενοίκια πολύ υψηλά. Υπάρχει κάποια κρατική βοήθεια, μέσω διαφόρων επιδομάτων, οι φοιτητές όμως εδώ και χρόνια προσπαθούν να αυξήσουν την ενίσχυση. Υπάρχει, επίσης, μεγάλος διαχωρισμός ανάμεσα στους φοιτητές από την επαρχία και αυτούς από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Για φοιτητές από την περιφέρεια, οι σπουδές στο Παρίσι μοιάζουν μακρινό όνειρο, τα κόστη πολύ υψηλά», μας περιγράφει η Κωνσταντίνα, φοιτήτρια σε πανεπιστήμιο του Παρισιού.
«Στην Ιαπωνία πολλοί φοιτητές διαλέγουν να συνεχίσουν να μένουν με τους γονείς τους αν σπουδάζουν στην ίδια πόλη. Το πανεπιστήμιο κοστίζει περίπου 10 χιλιάδες τον χρόνο. Τα ενοίκια είναι υψηλά, υπάρχουν προβλήματα με τη στέγαση. Προσωπικά, μένω στις πιο οικονομικές εστίες που παρέχει το πανεπιστήμιο. Χρειάζεται να κάνω καθημερινά μια διαδρομή της μίας ώρας για να παρακολουθήσω τα μαθήματά μου. Η εστία μου θεωρείται από τις πιο “άνετες” σε επίπεδο κανόνων. Δεν μπορώ να έχω καλεσμένους, ενώ μέχρι τις 6 υπάρχει κάποιος υπεύθυνος που ελέγχει το ποιος μπαίνει και βγαίνει. Δεν μπορούμε να καταναλώνουμε αλκοόλ στα δωμάτια. Σε κάποιες άλλες εστίες, πιο “αυστηρές”, δεν μπορείς καν να πας σε άλλο όροφο από αυτόν που μένεις, ενώ πρέπει να γυρίζεις μέχρι κάποια συγκεκριμένη ώρα», μας αναφέρει η Ιωάννα, φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο του Keio του Τόκιο.
Ο Παναγιώτης, ο οποίος σπουδάζει στο Λονδίνο, επισημαίνει την έλλειψη κρατικής ενίσχυσης. «Δεν υπάρχει κρατική μέριμνα για τη στέγαση των φοιτητών. Τα ενοίκια στο Λονδίνο είναι απλησίαστα, εστίες των πανεπιστημίων υπάρχουν εξασφαλισμένες μόνο για τους πρωτοετείς, ενώ μοιράζεσαι σχεδόν πάντα κουζίνα και πολλές φορές το μπάνιο σου. Για τα μεγαλύτερα έτη μόνη επιλογή είναι η ενοικίαση διαμερίσματος ή η διαμονή σε ιδιωτικές εστίες. Αυτές κοστίζουν στην καλύτερη 1000 λίρες τον μήνα», αναφέρει.
Την εικόνα στο Βερολίνο μας μεταφέρει η Μελίνα, η οποία είναι φοιτήτρια μαθηματικών στο Technical University of Berlin και διαμένει σε ιδιωτικές εστίες εκεί. «Η στέγαση είναι το μεγαλύτερο θέμα στο Βερολίνο. Η εύρεση σπιτιού είναι πολύ δύσκολη και τα ενοίκια πολύ υψηλά. Οι δημόσιες εστίες έχουν χρόνο αναμονής γύρω στους 18 μήνες, τις περισσότερες φορές χωρίς καν να υπάρχει απάντηση μετά από αυτό το διάστημα και να πρέπει να ξανακάνεις αίτηση. Τα ενοίκιά τους κυμαίνονται από 300-500€. Οι περισσότεροι επιλέγουν τις ιδιωτικές εστίες, με το ενοίκιο σε αυτές να φτάνει και τα 900€. Η απόσταση από το πανεπιστήμιο εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των δωματίων στην περιοχή που επιθυμεί ο φοιτητής, χωρίς να υπάρχει κάποια σίγουρη επιλογή κοντά στο πανεπιστήμιο», σημειώνει.
Στο Μόναχο, η κατάσταση είναι λίγο πιο ήπια από το Βερολίνο. Πάνω από 10.000 εστίες παρέχονται από τον Φοιτητικό Σύλλογο του Μονάχου (Munich Student Union) σε φοιτητές που σπουδάζουν στην πόλη. Για στέγαση στις εστίες (Halls of Residence), οι φοιτητές πρέπει να πληρούν συγκεκριμένα οικονομικά κριτήρια. Εντοπίσαμε ένα έγγραφο το οποίο συγκεντρωτικά ανέφερε τις εστίες που παρέχονται στους σπουδαστές. Οι τιμές που αναφέρονται κυμαίνονται στα 230-550 ευρώ.
Στη Ρουμανία, όπως μας αναφέρει η Ντάννα, φοιτήτρια εκεί, οι καλύτερες εστίες δίνονται στους φοιτητές με τους καλύτερους βαθμούς, ενώ σε αυτούς με χαμηλότερες επιδόσεις στις εισαγωγικές εξετάσεις παρέχονται εστίες με δωμάτια των 5-6 ατόμων.
Προφανώς, τα μοντέλα φοιτητικής στέγασης διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Ακόμα και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, από τη στιγμή που η εκπαιδευτική πολιτική δεν αποτελεί αρμοδιότητα της Ένωσης, οι διαφορές είναι μεγάλες. Πολλά κράτη έχουν επιλέξει την ιδιωτική προσφορά της φοιτητικής στέγης –με κάποια από αυτά να προσφέρουν οικονομική ενίσχυση στους φοιτητές–, ενώ λιγότερα παρέχουν τα ίδια φοιτητική στέγη σε συνεργασία με κοινωνικούς, πανεπιστημιακούς ή φοιτητικούς φορείς.
Σε μια σύγκριση της πολιτικής για τη φοιτητική στέγη στην Ελλάδα με τις υπόλοιπες χώρες, θα μπορούσαμε να πούμε πως, στη θεωρία τουλάχιστον, το πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί για δωρεάν παροχή στέγης στους οικονομικά αδύναμους φοιτητές είναι αρκετά προοδευτικό.
Παρ’ όλα αυτά, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Η κατάσταση σε πολλές από τις εστίες είναι πολύ άσχημη. Πανεπιστήμια και ΙΝΕΔΙΒΙΜ δείχνουν αδιαφορία, ενώ οι τοπικές κοινωνίες πιέζουν για την καθυστέρηση ή αναβολή της δημιουργίας νέων χώρων στέγασης. Το μεγαλύτερο μέρος του φοιτητικού πληθυσμού έρχεται αντιμέτωπο με τις τιμές της ελεύθερης αγοράς, γεγονός που καθιστά την εύρεση αξιοπρεπούς και φθηνής στέγης πολύ δύσκολο.
