«ΠΙΣΤΕΥΩ, ΠΙΑ, ΟΤΙ πάρα πολλοί άνθρωποι που έμειναν στην ιστορία για το στυλ τους ήταν αυτιστικοί. Και είναι κρίμα που δεν θα το μάθουμε ποτέ με σιγουριά. Αυτήν τη λεπτομέρεια θα είχε νόημα να την ξέρουμε».
Η Ζ. είναι μια αυτιστική γυναίκα που εργάζεται δεκαετίες στον χώρο της μόδας και λατρεύει τα ρούχα. Την έχω ακούσει δεκάδες φορές να μιλά για τα ρούχα γενικά ή για ένα κομμάτι συγκεκριμένα. Μια μέρα μού μιλούσε πενήντα λεπτά για την πολιτισμική σημασία μιας συγκεκριμένης καρφίτσας που είχε αγοράσει από ένα παλαιοπωλείο. Η καρφίτσα αυτή εμπεριείχε, κατά τη γνώμη της, το σύνολο της ιστορίας της μικρασιατικής ταυτότητας.
Ντύνεται με ρούχα που θυμίζουν θεατρικό κοστούμι, είναι μια γυναίκα που ενδεχομένως έχετε δει σε γωνιές του κέντρου. Τα γιλέκα της είναι πολύχρωμα, οι βάτες της γιγάντιες, τα μαύρα ρούχα της ολόμαυρα και τα λευκά της εκτυφλωτικά – σαν να περπατά μέσα σε γυάλα, ανέγγιχτη απ’ του δρόμου τη βρομιά. Τα παπούτσια της είναι περισσότερο κορόνες για τα πόδια παρά υποδήματα. Της αρέσει το δέρμα και ξέρει να το ράβει, να το καθαρίζει, να το διπλώνει, να του εμφυσά ζωή ώστε να γίνει ρούχο που θα κρατήσει για πάντα.
Της ζήτησα να φωτογραφηθεί, αλλά αρνήθηκε· θα ήταν σπουδαία φωτογράφιση.
«Δεν μου αρέσουν οι φωτογραφίες, μου πίνουν την ψυχή».
Έτσι, αρκέστηκα στην αφήγηση.
«Τα νευροδιαφορετικά άτομα είναι αναγνωρισμένο ότι έχουμε αισθητηριακά θέματα. Αμέσως κατάλαβα, όταν έμαθα αυτή την πληροφορία, ότι όλη μου η ζωή και οι “παραξενιές” έχουν μια ωραία εξήγηση».
«Θα σου πω μια ανάμνηση εύθραυστη, φτιαγμένη από ζάχαρη.
Η μαμά μου, θυμάμαι, μου αγόραζε ωραία, ακριβά ρούχα. Και μου μούτρωνε όταν έβλεπε ότι είχα κόψει κομματάκια κάποιο ταμπελάκι, κάποια εσωτερική ετικέτα με το όνομα της μοδίστρας ή του οίκου, όταν ξήλωνα κάποια λεπτομέρεια που ενοχλούσε το δέρμα μου, έλεγε ότι τους ρίχνω την αξία. Όταν έγινα οχτώ-εννιά μάλλον το πήρε απόφαση. Θυμάμαι έντονα τη μέρα που τα ρούχα μου έγιναν δικά μου. Θα πηγαίναμε στην ξαδέλφη μου και δεν ήρθε να μου υποδείξει τι θα φορέσω. Ήμουν εννιά χρονών. Δεν μπήκε στην κάμαρα, την “καμαρίτσα”, όπως την έλεγε, να μου υποδείξει το “σωστό”. Έβγαλα τη φούστα απ’ την κρεμάστρα. Την έλεγξα, να δω αν είναι όλα καλά με τις ετικέτες, ότι δεν θα ενοχλούσαν. Τη φόρεσα. Φόρεσα τα παπουτσάκια μου. Χτένισα λίγο τα μαλλιά μου. Τη συνάντησα στην κουζίνα, έτοιμη. Εκείνη την ημέρα, σημείο συνάντησής μας έγινε το “έξω” απ’ το δωμάτιό μου. Και για μένα το “μέσα” έγινε δικό μου. Και δεν υπάρχει τίποτα πιο “μέσα” απ’ το εσωτερικό της ντουλάπας. Δεν έγινα άνθρωπος όταν γεννήθηκα. Έγινα άνθρωπος όταν άρχισα να ντύνομαι μόνη μου».
Ζώντας με τη νευροδιαφορετικότητα, όταν ακόμα δεν υπήρχε η λέξη
“Υπήρχαν διάφορες ενδείξεις για το ότι κάτι ήταν ξεχωριστό πάνω μου. Ξεκινάω απ’ το πιο συνηθισμένο: δεν υπήρχε συνθήκη στη ζωή μου για την οποία δεν θα με κορόιδευε κάποιος. Όταν ήμουν μικρή και μ’ έστελναν για παιχνίδι στη γειτονιά, ήμουν το παιδί που μετά από κάποιες ώρες αλληλεπίδρασης με τα υπόλοιπα θα έμενε μόνο του ή θα μου έβαζαν μικρές τιμωρίες, να τα “φυλάω” στο κρυφτό για παράδειγμα, όταν είχα την ευκαιρία να παίξω. Μικροί εξευτελισμοί. Όταν ξεκίνησα να εργάζομαι ως ταμίας σε ένα μαγαζάκι με ρούχα στη γειτονιά, δεν ήταν λίγες οι πελάτισσες που με δούλευαν. Σαν να ’μουν λιγάκι χαζή. Στο πανεπιστήμιο πήγα, αν και με δυσκολία, απλώς δεν μπορούσα να κάνω φίλες. Όχι γιατί με αντιπαθούσαν ούτε γιατί με κορόιδευαν, απλώς γιατί κάτι ένιωθαν. Θα ένιωθαν τη δυσκολία μου στη συναναστροφή. Διαγνώστηκα, έπειτα από επιμονή δική μου και ακούραστη προσπάθεια, στα 52 μου χρόνια. Και ήταν ακούραστη η προσπάθειά μου γιατί είχα κατανοήσει ότι η διάγνωση αυτού του φαινομένου που είναι ο αυτισμός δεν είναι εύκολο πράγμα σε ενήλικες, απεναντίας είναι πολύ δύσκολο. Το ήξερα, φυσικά. Αυτό που δεν ήξερα ήταν ότι τα νευροδιαφορετικά άτομα –δεν μπορώ να σου περιγράψω πόσο μ’ αρέσει αυτή η λέξη– είναι αναγνωρισμένο ότι έχουμε αισθητηριακά θέματα. Αυτό το βρήκα υπέροχο, συγκλονιστικό, σαν λικέρ γλυκόπιοτο. Αμέσως κατάλαβα, όταν έμαθα αυτή την πληροφορία, ότι όλη μου η ζωή και οι “παραξενιές” έχουν μια ωραία εξήγηση. Δεν ήμουν το παράξενο παπί – απλώς δεν ήμουν πάπια. Γι’ αυτό επέμεινα και τόσο και το πολέμησα να το πάρω αυτό το χαρτί, αυτήν τη σεσημασμένη αλήθεια. Ήξερα ακριβώς ποια είμαι, αλλά ηθικά με ικανοποίησε το να μπορώ να το προτάξω, έστω κι αν είναι εσωτερικό αυτό το πρόταγμα. Η ζωή μου δεν ήταν εύκολη. Δεν είναι εύκολο να είσαι πάντα κάτι παράξενο. Και το ακόμα δυσκολότερο είναι να είσαι αρκετά παράξενη για να είσαι εξοστρακισμένη και όχι αρκετά παράξενη για να θεωρηθείς άνθρωπος που αξίζει να του προσφερθεί βοήθεια».
«Τα ρούχα μου είναι το δέρμα μου - δεν θέλω απλώς να τα ανέχομαι»
«Μην ξεχάσεις να βάλεις κάπου ότι αν κάτι μου φαίνεται παράξενο δεν είναι η προσοχή που δίνω εγώ στο ντύσιμο αλλά η προσοχή που δεν δίνουν οι άλλοι. Ο ρουχισμός έχει αποκοπεί από τη ρίζα του, τη χρησιμότητα. Δεν πιστεύω ότι όταν ο περισσότερος κόσμος πάει να ψωνίσει σκέφτεται “τώρα αυτό είναι χρήσιμο; Θα με βολέψει; Ταιριάζει στην καθημερινότητά μου; Πώς θα μπορούσε το πουκάμισό μου να με βολεύει περισσότερο; Αν του έραβα μια τσέπη; Αν του στένευα τον γιακά; Αν του έβαζα δύο τρύπες εκεί δα στην άκρη να περνάω ένα μαντίλι; Αν προσέθετα στη φούστα μου λίγο ύφασμα για να περνάει ζώνη ή μια φόδρα, αφού είναι καλοκαιρινή και τη θέλω για χειμώνα; Μήπως αυτό το ρούχο θα με βόλευε περισσότερο με ένα κρυφό φερμουάρ;”. Η ανιψιά μου δεν θέλει να φοράει καλσόν, τη φαγουρίζουν. Επέμενε η αδερφή μου να της τα φοράει. “Μα κι εμένα με φαγουρίζουν, είναι βασανιστήριο”, της είπα. “Νιώθω χιλιάδες κοριούς να μου τρώνε το δέρμα, έτσι θες να νιώθει το παιδί;” Της το 'κοψε το καλσόν, τελικά, κι αυτό είναι ένα παράδειγμα. Το ρούχο είναι κάτι που φοράει πολύς κόσμος με την έννοια ότι το ανέχεται».
«Έχω ρούχα τριάντα ετών, γιατί τα υφάσματά τους μου είναι οικεία»
«Όταν βρίσκω μια σχεδιάστρια ή έναν σχεδιαστή που τολμά να πειραματιστεί με υλικά, η προσοχή μου στρέφεται ολοκληρωτικά εκεί. Γίνεται συνοδοιπόρος στη ζωή μου, μέχρι ν' αφομοιώσω την πρότασή που κάνει και να την κάνω κομμάτι της ενδυματολογικής μου μνήμης. Η τελευταία που μου τράβηξε την προσοχή είναι η Jessica Walsh. Η κοπέλα αυτή έπιασε στα χέρια της το λάτεξ και άκου να δεις τι έκανε: πήρε ένα υλικό συνδεδεμένο με το σεξ, την κινηματογραφική κουλτούρα της δεκαετίας του '90, το μοιραία θηλυκό ντύσιμο αλλά και την αρσενική ομοφυλοφιλία και μας το επανασύστησε ως υλικό που θα μπορούσε να ενταχθεί στην καθημερινότητά μας. Βάσει μιας ευρεσιτεχνίας δικής της μπορεί να διαχειριστεί αυτό το υλικό πρωτότυπα – έχει φτιάξει τα “Latex Puffers”. Έχει γίνει μηχανικός της μόδας, άφησε τον νου της ελεύθερο όχι για να ανακαλύψει αλλά για να επανασυστήσει ένα υλικό. Είναι, όπως και να το δεις, μια τρυφερή υπόθεση. Πίστεψε στη δυνατότητα μιας ύλης παρακμασμένης συμβολικά και, για μένα, πέτυχε τον σκοπό της. Σου το λέω αυτό για να πω πόση σημασία έχει το υλικό. Τα ρούχα της γιαγιάς μου άφησαν στα δάχτυλά μου μνήμες που δύσκολα μια μοδίστρα σήμερα θα μπορούσε να αναβιώσει όχι γιατί δεν έχει την ικανότητα αλλά γιατί δεν έχει στη διάθεσή της αντίστοιχο ύφασμα – κι αν το 'βρισκε, θα της ερχόταν πολύ ακριβό. Τα ρούχα σήμερα γίνονται ακριβότερα και χειρότερα. Βλέποντας δουλειές νέων και παλιών, συχνά ένα εντυπωσιακό πατρόν ή ένα χρώμα ασυνήθιστο ή μια λαιμόκοψη σπάνια και κολακευτική συνοδεύεται από κακής ποιότητας ύφασμα που θα διαλυθεί με συχνή χρήση, που θα μυρίζει άσχημα ή θα ερεθίσει το δέρμα. Πολλά απ’ τα ρούχα μου τα έχω αισίως τριάντα χρόνια πλέον. Τα υφάσματά τους μου είναι οικεία, τα φοράω και ξέρω ότι φορώ καρδιακούς φίλους που γνωριζόμαστε. Δεν έχουν τραχύτητες, δεν προκαλούν μυρωδιές, δεν μου είναι βάρος οικονομικό και ψυχικό η διατήρησή τους.
«Πριν από κάθε αγορά, με απασχολούν δεκάδες ερωτήσεις»
Να κάτι που πιστεύω ότι είναι καλό παράδειγμα για να συνδεθούν όσα είπαμε. Η ιδιαιτερότητα του νου μου μού δίνει μια αίσθηση του ακριβοδίκαιου που μ’ εμποδίζει ν’ αγοράζω χωρίς να λάβω υπ' όψιν τη δέσμευση. Έχω τον χρόνο και τη διάθεση να στρώσω το ρούχο; Επίσης, από τα δικά μου χρήματα υποστηρίζονται οικογένειες: έχω τον τσαγκάρη μου για τα παπούτσια μου, τη μοδίστρα μου για επιδιορθώσεις, τον πωλητή που εμπιστεύομαι για κερωμένα κορδόνια και την ελληνική μου βιοτεχνία για κάλτσες. Είμαι κομμάτι του δικού τους οικοσυστήματος, η σχέση μας η πελατειακή είναι μακροχρόνια, όπως αυτή που έχω κι εγώ με τις δικές μου πελάτισσες. Επομένως, αυτό που θ’ αγοράσω ταιριάζει με τις υποχρεώσεις μου; Αν είναι υλικό που δεν τραβά καθαριστήριο, γιατί να το αγοράσω, όταν με εμποδίζει να το φροντίσω; Αν είναι αντικείμενο που αγοράζω από κάπου όπου είμαι ικανοποιημένη, όπως οι κάλτσες, τα εσώρουχα, τα γάντια και τα καπέλα, γιατί να στερήσω μια πώληση από καλλιτέχνες και επιχειρηματίες που μου ’χουν αποδείξει ότι αξίζουν να υπάρχουν στην αγορά; Βρήκα στην Αθήνα πρόσφατα μια εξαιρετική νέα σχεδιάστρια με απαράμιλλης αισθητικής σχέδια, περιβαλλοντικά φιλικά και πρωτότυπα πατρόν. Το σκέφτομαι κάποιους μήνες να αγοράσω. Τα ρούχα της είναι δύσκολα για την αισθητική μου, είναι όμως θαρραλέα. Θα ήθελα να τιμήσω την ιδέα και το θάρρος της, η αγορά είναι δύσκολη. Αλλά πού θα τα φορέσω; Δεν ταιριάζουν με πολλά που έχω. Αυτές οι ερωτήσεις, κι άλλες τόσες, δεκάδες, με απασχολούν σε κάθε αγορά. Αγοράζω, πια, πάρα πολύ λίγα πράγματα. Με αφορούν πάντοτε, ωστόσο, τα κοσμήματα και οι καρφίτσες. Αλλά αυτά είναι κόσμηση, η λειτουργία τους δεν είναι για μένα ποτέ χρηστική. Αγοράζω τα περιττά, γιατί στο περιττό δικαιολογώ πιο εύκολα το αστόχαστο. Καταλαβαίνεις;»
«Στον έρωτα γινόμαστε το ρούχο του άλλου»
Κοίταξε, ο έρωτας για μένα άργησε αρκετά. Τον προσέγγιζα ως ζήτημα καρδιάς. Η καρδιά μου όμως, ο νους μου ακόμη, και η σάρκα μου δεν επιθυμούν όμοιους άντρες. Ως έφηβη θαύμαζα στους άντρες το μη γυναικείο, την τριχοφυΐα, ένα μουστάκι περιποιημένο. Οι ώμοι οι ισχυροί, οι δυνατοί, οι οικοδομημένοι από χειρωνακτική εργασία με τραβούσαν. Αυτό έχει τη σημασία του γιατί πρέπει να καταλάβεις πως ήταν εντυπωμένο στο μυαλό μου το ότι είμαι κάτι ελαττωματικό. Πολύ αργότερα, από μεγάλη τύχη και χάρη σε πολύ ξεχωριστούς ανθρώπους, βρήκα κι εγώ τον δρόμο μου τόσο ως προς την εργασία μου όσο και ως προς την κατανόηση του ότι είμαι κάτι που λέγεται “αυτιστική γυναίκα” και αυτό το κάτι δεν είναι πιο λίγο απ’ τους υπόλοιπους. Ο έρωτας, λοιπόν, υπήρξε απών για πολύ καιρό. Υπήρχε σκίρτημα, αλλά δεν υπήρχε τίποτα παραπάνω από αυτό. Κάποτε, τυχαία, σε ένα ταξίδι στην Κροατία, γνώρισα κάποιον που έτυχε να είναι εκείνος που έπλασε μέσα μου μια ευκολία σαρκική. Ένα άφημα, αν με καταλαβαίνεις. Εκείνος ο άνθρωπος με έκανε να καταλάβω κάτι που δεν μου το είπε ποτέ κανείς, ότι στον έρωτα γινόμαστε το ρούχο του άλλου. Άρα είναι λογικό να σκεφτούμε με ενδυματολογικούς όρους το άγγιγμα που επιθυμούμε. Το ταίριασμα που με αφορά δεν είναι το ταίριασμα που φαίνεται απ’ τα λόγια ή το κορτάρισμα. Ένας άντρας που σέβεται τις κάλτσες του, για να σ' το δώσω πρακτικά, που τις προσέχει, ένας άντρας με βαμβακερές, ψηλές, μανταρισμένες κάλτσες είναι πιθανό να είναι ένας πολύ φροντιστικός εραστής. Γιατί η ψηλή κάλτσα δείχνει ότι νοιάζεται να μη φανεί το άχαρο σημείο πάνω απ’ τον αστράγαλο και κάτω απ’ το μπατζάκι, το μαντάρισμα – ακόμη κι αν συμβαίνει λόγω στενότητας, δείχνει φροντίδα και λεπτομέρεια, το βαμβάκι δείχνει ενδιαφέρον για την άνεση. Αλλά επειδή λέω πάρα πολλά, αυτό που θέλω να γραφτεί είναι ότι οι λιγοστοί άντρες της ζωής μου δεν ήταν άντρες που ερωτεύτηκα αλλά άντρες που θέλησα να φορέσω».
