Οι συμμορίες των εκδιδομένων αγοριών
Agnès Giard
Η αντικοινωνία των γερμανών εφήβων του μεσοπολέμου μέσα από τους "Βερολινέζικους τύπους" του Γκέοργκ Γρος
•
[Απόσπασμα άρθρου δημοσιευμένου στη στήλη της Agnès Giard στη Libération - 03.05.2018]
Γύρω στο 1924, ο Γκέοργκ Γρος πραγματοποιεί μια σειρά από ακουαρέλες με θέμα τα εκδιδόμενα αγόρια στο Βερολίνο. Αυτές εξαφανίζονται όταν οι ναζί έρχονται στην εξουσία: επείγει να αποδιώξουν την εικόνα μιας ρημαγμένης από την "παρακμή" χώρας." Το 2017, οι ακουαρέλες εμφανίζονται και πάλι. Κι ιδού η έκπληξη!
Υπήρχε η εντύπωση ότι τα έργα αυτά είχαν χαθεί, αφανιστεί. Να όμως που ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια, σχεδόν 80 χρόνια μετά, σε μια έκθεση με τίτλο "Η "εκφυλισμένη" Τέχνη - κατασχεμένη και πουλημένη". Στα τέλη του 2017, το πλατύ κοινό μπορεί επί τέλους να τα απολαύσει -περίπου 1000 σχέδια ή γκραβούρες που φέρουν την υπογραφή των 'Εμιλ Νόλντε, Φραντζ Μαρκ, 'Οτο Ντιξ, 'Αουγκουστ Μάκε παρουσιάζονται τώρα στη Βέρνη. Τα έργα αυτά που σώθηκαν ως εκ θαύματος προέρχονται τα περισσότερα από γερμανικά μουσεία που "εκκαθαρίστηκαν" από τους ναζί, οι οποίοι για να τα ξεφορτωθούν, είχαν την ιδέα να τα πουλήσουν φθηνά: γιατί να καταστραφούν ενώ μπορούσαν να αποφέρουν κέρδος; Ο Χιλντεμπράντ Γκούρλιτ -που ήταν στη δεκαετία του '20 ένας πρωτοποριακός καλλιτέχνης- γίνεται ο προνομιούχος εμπορικός μεσάζων του χιτλερικού καθεστώτος, αναλαμβάνοντας να γεμίσει τα ταμεία ξεπουλώντας στο εξωτερικό έργα "εκφυλισμένης Τέχνης". 'Ενα μέρος απ' αυτά προσγειώνεται μυστικά σε δύο διαμερίσματά του, που βρίσκονται το ένα στο Σάλτσμπουργκ και το άλλο στο Μόναχο... Όταν ξεσπά το σκάνδαλο, ο Χιλντεμπράντ Γκούρλιτ έχει ήδη πεθάνει. Ο γιος του -ήδη πολύ ηλικιωμένος- πεθαίνει με τη σειρά του χωρίς απογόνους, δωρίζοντας το σύνολο των έργων στο Μουσείο της Βέρνης, στην Ελβετία. Αυτά για τη μεγάλη ιστορία. Τώρα η μικρή.
Η πρώτη λιθογραφία-ακουαρέλα του Γκρος δείχνει έναν θηλυπρεπή ναύτη που επιδεικνύει τη στήση του κάτω από ένα κοντό φουστάνι από διαφανή μουσελίνα. 'Ενας σιτεμένος ομορφάντρας στηρίζεται με ύφος σπουδαίο πάνω στο μπαστούνι του κοντά σε ένα ακαθόριστο πλάσμα με βαμμένα χείλη.
'Ομως η άλλη λιθογραφία-ακουαρέλα είναι που τραβάει κυρίως το βλέμμα: δείχνει ένα νέο, πολύ νέο αγόρι. Φοράει ένα πορτοκαλί φουλάρι, ένα φανελάκι με ρίγες, φανταχτερά βραχιόλια... 'Οντως παράξενη αμφίεση. Να πρόκειται άραγε για κάποιο μέλος του "Κύκλου του Δαχτυλιδιού";
Αν ισχύει αυτό, η γκραβούρα αποκτά την αξία μιας πολύτιμης μαρτυρίας. Οι Κύκλοι του δαχτυλιδιού αποτελούν μέρος αυτών των ελάχιστα χαρτογραφημένων φαινομένων, τα οποία οι ναζί προσπάθησαν να σβήσουν από την εθνική μνήμη, και που κανείς ιστορικός απ' όσο ξέρω δεν έχει ερευνήσει, συμβάλλοντας έτσι στη διαιώνιση της "λήθης" που καλύπτει τις προβληματικές αυτές συμμορίες. Γιατί οι Κύκλοι του δαχτυλιδιού είναι στην πραγματικότητα συμμορίες. Συμμορίες ορφανών, από 14 εώς 28 χρονών, που "λυμαίνονται τις αλάνες των βερολινέζικων προαστείων (μία ζώνη που αποτελείται από ένα δαχτυλίδι λεωφόρων, απ' όπου και το ονομά τους)." Το 1930, τα περιθωριακά αυτά άτομα ήταν γύρω στα 14.000 στο Βερολίνο, επιβιώνοντας χάρη σε κλοπές και πορνεία, προς μεγάλη δυσθυμία αυτών που θα διοικήσουν σε λίγο τη χώρα.
Τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη του 1932, στους μήνες εκείνους που προηγούνται της κατάκτησης της εξουσίας από τον Χίτλερ, ένα νεαρός γάλλος δημοσιογράφος, ο Ντανιέλ Γκερέν φεύγει με ένα σακίδιο στην πλάτη να επισκεφθεί την Γερμανία και επιστρέφει με άρθρα που σημάνουν συναγερμό. Η εξαθλίωση είναι τέτοια, λέει, που η χώρα θα μπορούσε να παραδοθεί στην "φαιά πανούκλα". Αυτός είναι εξάλλου και ο τίτλος του βιβλίου που δημοσιεύει αργότερα με μια επιλογή των ανησυχητικών παρατηρήσεών του. Ο Ντανιέλ Γκερέν είναι την εποχή εκείνη ένας από τους λίγους που προέβλεψε τα χειρότερα. 'Ενας από τους λίγους κυρίως που έστρεψε την προσοχή του στις απειλητικές αγέλες νέων δίχως στέγη και δίχως νόμο που στοιχειώνουν τα κακόφημα προάστεια. Στη Φαιά πανούκλα, δίνει την εξής περιγραφή:
•
Το παρακάτω -πιο ολοκληρωμένο απ' ό, τι στο άρθρο- απόσπασμα είναι από την ελληνική έκδοση του βιβλίου:
Eκδόσεις Κείμενα, 1971 - Γαβριηλίδης, 2014. Μετάφραση του Μπάμπη Λυκούδη.
Μια Κυριακή, στα περίχωρα του Βερολίνου, συναντάμε τυχαία, στο δρόμο, ένα περίεργο μπουλούκι. Δεν είναι τόσο τα κοντά παντελονάκια τους, οι γυμνές γάμπες τους χωμένες σε μάλλινες κάλτσες, το τεράστιο κι ετερόκλητο φορτίο που τραμπαλίζει πάνω στις πλάτες τους και η βαριά τους πόδεση, που τους ξεχωρίζουν απ' τους συνηθισμένους ψωμοζήτες. Το ιδιαίτερο που έχουν είναι ότι μοιάζουν, όπως θα λέγαμε σήμερα, πολύ blouson noir [οι γάλλοι τέντυ-μπόυς της δεκαετίας 1955-65 - σ.τ.μ.].'Εκφυλα, ταραγμένα, αλήτικα πρόσωπα με τα πιο περίεργα καπέλλα που θα μπορούσε κανείς να φανταστεί: μαύρα ή γκρίζα καβουράκια αλά Σαρλώ, παλιά γυναικεία καπέλλα, με μπορ σηκωμένα σε στυλ "αμαζόνας" με φτερά και πόρπες, σκούφους εργατικούς στολισμένους, πάνω από το γείσο, μ' ένα τεράστιο εντελβάις, μαντήλι ή φουλάρι με φανταχτερό χρώμα τυλιγμένο ανέμελα γύρω απ' το λαιμό, μισόγυμνες πλάτες με χαρακωμένο δέρμα, μπράτσα γεμάτα τατουάζ με παράδοξα ή αισχρά σχέδια, αυτιά με μεγάλα κρεμαστάρια και σκουλαρίκια, πέτσινες κυλόττες με φαρδιές τριγωνικές ζώνες, με ζωγραφισμένα απάνω τους διάφορα καββαλιστικά σχέδια, ανθρώπινα πρόσωπα, επιγραφές όπως Wild-Frei (άγριος και λεύτερος) ή Räuber (ληστές). Στο χέρι, ένα τεράστιο πέτσινο βραχιόλι. Με λίγα λόγια, ένα θρασύ ανακάτεμα αντρισμού και θηλυπρέπειας.
Μπροστά-μπροστά, ένας ψηλός έφηβος, μ' αισθησιακά χείλη, με τα μάτια βαμμένα γύρω-γύρω μαύρα, κρατάει μια σημαία. Είναι ο Βιννετού, ο caïd [σκληρός - σ.σ.] της συμμορίας. Δεν του αρέσουν οι πολλές κουβέντες. Μας λέει όμως αρκετά για να πληροφορηθούμε αυτό που θέλουμε: έχουμε να κάνουμε με μια Wild-clique, μια άγρια συμμορία. μια σπείρα παραστρατημένων κι ακοινώνητων έφηβων, μια κοινότητα νέων διωγμένων απ' την κοινωνία.
Μόλις γυρίζω στο Βερολίνο, τρέχω στη σύνταξη τύπου της άκρας αριστεράς να βρω κάποιον που να μπορέσει να με ενημερώσει σχετικά μ' αυτές τις συμμορίες. Με στέλνουν στην Κριστίν Φουρνιέ, πρώην σύζηγο του φιλελεύθερου συγγραφέα Ρούντολφ 'Ολντεν και συνεργάτρια του Α.Ι.Ζ., εικονογραφημένης εβδομαδιαίας επιθεώρησης που βγάζει ο Βίλλυ Μύζενμπεργκ, πανέξυπνος επιχειρηματίας και σταλινικός προπαγανδιστής. Η Κριστίν συναναστράφηκε τους νεαρούς αυτούς ρέμπελους με στοργή και υπομονή. Σιγά-σιγά κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους, να μπει στη συντροφιά τους και να μυηθεί στα πιο απόκρυφα μυστικά τους. Στη Neueweltbühne, στις 20 Γενάρη 1931, δημοσίευσε σε μια έξοχη μελέτη, τους καρπούς της τολμηρής της έρευνας.
Μπροστά μου έχω μια 45χρονη περίπου γυναίκα, με νεανικό και γοητευτικό ακόμα πρόσωπο παρά την πρόωρη ασπράδα των μαλλιών της και με βλέμμα καθάριο πίσω απ' τον κοκκάλινο σκελετό των γυαλιών της. Το κωμικό ντύσιμό μου -ντύσιμο πλάνητα- δεν φαίνεται να τη στενοχωρεί καθόλου: έχει συνηθίσει.
- Πως ξεφύτρωσαν αυτές οι συμμορίες;
- Οι cliques, στη Γερμανία, δεν είναι κάτι το καινούργιο. Γεννήθηκαν απ' το χάος του πολέμου και του μεταπολέμου... 'Απ' το 1916 και το 1917 κιόλας μπορούσες να συναντήσεις στα περίχωρα και στα προάστια των μεγάλων πόλεων τέτοιας μορφής μπουλούκια. Είτανε παιδιά, που οι πατεράδες τους βρίσκονταν στο μέτωπο κι οι μανάδες τους στο εργοστάσιο. Στο σπίτι δεν υπήρχε κανένας να φροντίσει γι' αυτά. Ο πληθωρισμός του μεταπολέμου κι εδώ και χρόνια η ανεργία, πλήθυναν αυτές τις σπείρες. Μ' αυτό τον τρόπο, μια ξερριζωμένη νεολαία, συχνά χωρίς στέγη, βρίσκει την κοινή συμβίωση, τη συντροφικότητα, τη γεύση του κινδύνου και της περιπέτειας. Για να γλυτώσουν απ' τον πειρασμό της αυτοκτονίας, πλάθουν ένα φανταστικό κόσμο, έναν κόσμο που βασίζεται σε αξίες ολοκληρωτικά διαφορετικές απ' αυτές που δέχεται η τρέχουσα ηθική, έναν κόσμο μίσους ενάντια στην κοινωνία που τους εγκατέλειψε.
- Τι σημαίνει το έμβλημά τους: Wild-Frei;
- Wild-Frei, άγριοι και λεύτεροι, αρνητές κάθε εξουσίας: επαναστατημένοι, όχι επαναστάτες. Κι από μόνα τους τα ονόματα που δίνουν στις συμμορίες τους, είναι χαρακτηριστικά: Ταρτάρικο αίμα, Κοζάκικο αίμα, 'Αγριο έγκλημα, Τρόμος των κοριτσιών, Κόκκινοι Απάτσι, Μαύρος 'Ερωτας, Αιματωβαμμένοι σκελετοί, Πειρατές των δασών, Κρασωμένα λαρύγγια. 'Ολοι τους έχουν διαβάσει το Καρλ Μάυ και το δικό μας Γκουστάβ Αιμάρ και το παρατσούκλι Βιννετού, που το συνηθίζουν πολύ, είναι το όνομα του τελευταίου Ινδιάνου Απάτσι...
- Κι η σεξουαλική τους ζωή;
- Κάθε συμμορία έχει το καταφύγιό της, σε κάποια σιταποθήκη, σε κάποιο κελάρι, σε κάποια τρύπα• το μόνο έπιπλο σ' αυτές τις μυστικές κρυψώνες είναι το Stoss-sofa, ο σοφάς όπου γίνεται η συνουσία. Δεν είναι μόνο αυτό όμως...
Η συνομιλήτριά μου χαμηλώνει τη φωνή:
- ... Γίνονται μυστικές μυητικές τελετουργίες... Τη νύχτα, σε κάποιο έρημο δάσος, στις όχθες μιας από τις πολλές λίμνες που βρίσκονται γύρω από το Βερολίνο. Οι δοκιμασίες είναι πολλές φορές τρομερές: μονομαχία με μαχαίρι, βούτηγμα, με όλα τα ρούχα, μέσ' τη λίμνη• δοκιμασία της φωτιάς• εχτέλεση σεξουαλικής πράξης μπροστά σ' όλη τη συμμορία απ' τον υποψήφιο μέσα σε ορισμένο χρόνο που ελέγχεται απ' τον caïd με το χρονόμετρο στο χέρι. Κι άλλα ακόμα χειρότερα...
Στο σημείο αυτό, φωνάζουνε την κυρία 'Ολντεν στο τηλέφωνο στο διπλανό δώματιο και μένω για λίγο μόνος. Εκμεταλλεύομαι την ευκαιρία για να κοιτάξω ένα φάκελλο με φωτογραφίες που η κυρία 'Ολντεν δεν τόλμησε να μου δείξει παρ' όλο που μου μίλησε γι' αυτόν. Πέφτω πάνω σε μια συλλογή από φωτογραφίες όπου γυμνοί έφηβοι κρέμονται με τα χέρια από κλαδιά δέντρων ή είναι δεμένοι, τα χέρια πίσω απ' την πλάτη, στην κορφή ενός δέντρου, ενώ γύρω απ' το δοκιμαζόμενο τα μέλη της συμμορίας, γυμνά κι αυτά, κραδαίνουν φαλλικά σύμβολα.
'Οταν ξαναγυρίζει η κυρία 'Ολντεν, οι εικόνες έχουν ξαναμπεί στο φάκελλο.
- Η γιορτή της μύησης, μου λέει τελειώνοντας, καταλήγει πάντοτε σ' ένα άγριο μεθύσι και σε ακατανόμαστα όργια. Σ' αυτό έπαιξαν βέβαια το ρόλο τους και τα βιβλία που προτιμάνε αυτοί οι νέοι: μιμούνται ίσως πρωτόγονες τελετουργίες. Αλλά μου φαίνεται ότι εδώ πολύ περισσότερο έχουμε μια αυθόρμητη επιστροφή στη βαρβαρότητα. 'Αλλωστε ο πολιτισμός δεν είναι παρά ένα λεπτό, πρόσφατο βερνίκι.
Αφήνοντας την Κριστίν Φουρνιέ, δεν καταφέρνω ν' απαλλαγώ από μια ενδόμυχη αγωνία: όποιος μπορέσει να τους στρατολογήσει, θα είναι σε θέση να κάνει αυτούς τους Απάτσι του γλυκού νερού αληθινούς ληστές. Δυό χρόνια αργότερα, η δημοσιογράφος της Neueweltbühne -που είχε γίνει πια πεθερά μου- μου είπε ότι μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, διασταυρώθηκε μια μέρα σ' ένα δρόμο του Βερολίνου μ' έναν ισχυρό και διαβόητο S.A. Με μεγάλη της έκπληξη, ο ναζί τη φώναξε φιλικότατα, με μεγάλη εγκαρδιότητα μάλιστα. Είταν ο παλιός caïd της συμμορίας που μαζί της είχε φιλικές σχέσεις. Είταν ο Βιννετού.
•
[...] Οι περισσότεροι παραβατικοί νέοι φαίνεται λοιπόν πως ασπάστηκαν την τάξη, φορώντας την επίσημη στολή. 'Αλλοι όμως έμεναν πιστοί σε ένα πνεύμα εξέγερης, όπως στην περίπτωση ορισμένων "πειρατών με το εντελβάϊς". Το 2003, ένας απ' αυτούς κατέγραψε τη μαρτυρία του σε μια αυτοβιογραφία που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο: Kohldampf, Knast ond Kamelle (Πείνα, φυλακή και καραμέλες). Ονομάζεται Jean Jülich (1929-2011). 'Οταν πεθαίνει σε ηλικία 82 ετών, ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα The Independant αφηγείται την ιστορία του: Το 1944, τουλάχιστον 5.000 νέοι αλήτες ζούσαν εκτός νόμου στο Αμβούργο, τη Λειψία, τη Φρανκφούρτη και άλλες πόλεις που είχαν βαριά πληγεί από βομβαρδισμούς στην περιοχή του Ρήνου-Ρουρ. [...] 'Οντας ανήλικοι, δεν είχαν στρατολογηθεί. Κορίτσια και αγόρια είχαν μακριά μαλλιά, φορούσαν κοντά σορτς και ρούχα διανθισμένα με εντελβάϊς. [...] Η ομάδα Ναβάχο του διαμερίσματος του 'Ερενφελντ της Κολωνίας εξασφάλιζε καταφύγια σε φυγάδες από στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικών έργων, καθώς και σε λιποτάκτες." Στο βιβλίο του, ο Jean Jülich διηγείται πως επιδίδονταν σε βανδαλισμούς, έπαιζαν ξύλο με τις Χιτλερικές νεολαίες, έβαφαν με μπογιά "Κάτω ο Χίτλερ" και πως είχαν για διασκέδαση να εκτροχιάζουν τρένα φορτωμένα με πυρομαχικά. Σε μια επιδρομή που έγινε το 1944, ο ίδιος συνελήφθη μαζί με άλλους που απαγχονίστηκαν επειδή ήταν μεγαλύτερης ηλικίας απ' αυτόν (επτά ενήλικοι και έξι ανήλικοι, εκ των οποίων ο πιο μικρός, ο Μπάρτελ Σινκ, ήταν 16 ετών). Ο Jülich κατάφερε να επιβιώσει μέσα σ' ένα στρατόπεδο που απελευθερώθηκε το 1945.
Agnès Giard, Les 400 culs, Libération, 03.05.2018
