Η διαδρομή προς το Αττικό Άλσος είναι ανηφορική. Αφήνοντας πίσω μου τις πυκνοκατοικημένες περιοχές της Κυψέλης και του Γαλατσίου, ακολουθώ τις πινακίδες που λένε «Οικισμός Γ. Παπανδρέου». Στο τέλος του περιφερειακού δρόμου, και ενώ το Λεκανοπέδιο Αττικής απλώνεται μπροστά μου, βρίσκεται ένας ξεχασμένος από τον χρόνο οικισμός που δεν θυμίζει καθόλου Αθήνα.
Έχει μεσημεριάσει. Φτάνοντας στην κεντρική πλατεία, έξω από τον ναό της Αγίας Κυριακής, συνειδητοποιώ ότι έχω αφήσει πίσω τον θόρυβο της πόλης. Χωμάτινα μονοπάτια, σπίτια-παραπήγματα με ασβεστωμένες αυλές, σκουριασμένες αυλόπορτες, ξεφλουδισμένοι τοίχοι, κηπευτικές εκτάσεις, έρημες κατοικίες, γιγαντιαίες δεξαμενές νερού, ταχυδρομικές θυρίδες, κότες και κουνέλια που εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά σου, τα κελαϊδίσματα των πουλιών, βοσκοτόπια, μάντρες με σύρματα, οι ψαλμωδίες που ακούγονται από τους δύο ναούς, συνθέτουν μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα ‒ κι όλα αυτά σε απόσταση αναπνοής από το κέντρο της πρωτεύουσας.
Το περίπλοκο ιδιοκτησιακό καθεστώς ήταν για πολλά έτη η βασική αιτία των πολλαπλών προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι της περιοχής. Φυλακίσεις, απεργίες πείνας, κατεδαφίσεις, πρόστιμα, προθεσμίες, καταπατήσεις και εκβιασμοί έχουν καθορίσει την ταυτότητα του συνοικισμού.
Στα μικρά δρομάκια παρατηρώ μερικά οικοδομήματα τα οποία είναι είτε ετοιμόρροπα είτε κλειστά. Στη διαδρομή μου συναντώ την κυρία Ελένη, η οποία είναι 88 ετών και για περισσότερα από εξήντα χρόνια ζει στον συγκεκριμένο οικισμό. «Εδώ παντρεύτηκα, εδώ έκανα οικογένεια, εδώ έχω ζήσει όλες τις σημαντικές στιγμές της ζωής μου. Τούτος ο τόπος ξεχωρίζει για τους συνεχείς αγώνες. Όλοι εσωτερικοί μετανάστες και φτωχοί άνθρωποι. Πάντοτε θυμάμαι να διεκδικούμε όλα όσα μας ανήκαν», μου λέει στις πρώτες μας συζητήσεις. Έχει χάσει τον σύζυγό της, αλλά έχει 4 παιδιά, 7 εγγόνια και 8 δισέγγονα. «Μια ζωή ολόκληρη έχω χτίσει σε αυτά τα λίγα στρέμματα γης», εξομολογείται. Στο σημείο αυτό τη ρωτώ πώς περνά την ώρα της. «Καθημερινά, οι ώρες περνούν κάνοντας ποικίλες εργασίες. Φροντίζω το μποστάνι μου, ποτίζω τα λουλούδια μου, περπατώ πολύ και απολαμβάνω τη θέα. Όταν μεγαλώνεις, όλα γίνονται πιο δύσκολα, αλλά να θυμάστε ότι το ισχυρότερο εμπόδιο ενός ηλικιωμένου είναι η ακινησία. Γι’ αυτό προσπαθώ να είμαι συνεχώς σε κίνηση», αφηγείται. Και καταλήγει: «Στα αρνητικά της περιοχής είναι η βραδινή φασαρία που κάνουν πολλοί νεαροί που έρχονται με τα δίκυκλα».
O Οικισμός Παπανδρέου αποτελείται από περίπου 140 κατοικίες, ο μόνιμος πληθυσμός αγγίζει τα 800 άτομα, ενώ η συνολική έκταση ξεπερνά τα 100 στρέμματα. Ωστόσο, το περίπλοκο ιδιοκτησιακό καθεστώς ήταν για πολλά έτη η βασική αιτία των πολλαπλών προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι της περιοχής. Φυλακίσεις, απεργίες πείνας, κατεδαφίσεις, πρόστιμα, προθεσμίες, καταπατήσεις και εκβιασμοί έχουν καθορίσει την ταυτότητα του συνοικισμού.
Όπως μας ενημερώνει η κυρία Ελένη, η περιοχή ουσιαστικά ξεκίνησε να χτίζεται το 1944. Ωστόσο, ο κύριος όγκος των κτισμάτων ανεγέρθηκε τη δεκαετία του 1960, είτε από τους σημερινούς ιδιοκτήτες είτε από τους δικαιοπαρόχους τους. Κατά περιόδους το ελληνικό δημόσιο έχει αμφισβητήσει την ιδιοκτησία της εν λόγω έκτασης και αυτός είναι ο λόγος που έχουν εκδοθεί πολλές και αντιφατικές δικαστικές αποφάσεις.
Η περιοχή ονομάστηκε έτσι επειδή το 1964, όταν ήταν πρωθυπουργός ο Γεώργιος Παπανδρέου, παραχωρήθηκε σε άπορες οικογένειες μια έκταση 300 στρεμμάτων από την πλευρά του Πολυγώνου. Εκείνη την περίοδο άρχισαν να χτίζονται περίπου εκατό σπίτια και αυτό το κομμάτι του λόφου ονομάστηκε «Οικισμός Γ. Παπανδρέου». Μάλιστα, ο Αχαιός πολιτικός τούς είχε δώσει την υπόσχεση ότι οι αυθαίρετες αυτές κατοικίες σύντομα θα νομιμοποιούνταν. Έναν χρόνο αργότερα η κυβέρνηση Παπανδρέου πέφτει και σε δύο χρόνια η δικτατορία των συνταγματαρχών, με απόφαση του Γεωργίου Παπαδόπουλου, αποφασίζει την απαλλοτρίωση της περιοχής με σκοπό την ανέγερση του Ναού του Σωτήρος προς εκπλήρωση του Τάματος του Έθνους, της υπόσχεσης των Ελλήνων επαναστατών του 1821 να φτιάξουν εκκλησία σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον οθωμανικό ζυγό.
H κυρία Ελένη θυμάται ότι τότε είχαν επισκεφθεί την περιοχή διάφοροι κλητήρες, οι οποίοι θυροκολλούσαν τη διαταγή έξωσης. «Οι αντιδράσεις ήταν έντονες, οι κάτοικοι διαμαρτυρήθηκαν και η αστυνομία έβαλε φωτιά σε περισσότερα από 80 σπίτια. Όμως τα χρήματα που είχε συγκεντρώσει ένα ειδικό ταμείο, περίπου μισό δισ., κανείς δεν ξέρει τι απέγιναν, ενώ, όπως είστε σε θέση να δείτε και μόνος σας, ο ναός που επιδίωκε η χούντα να χτίσει δεν έγινε ποτέ». Τρία χρόνια μετά την πτώση της κάποιοι κατάφεραν να αποκτήσουν τίτλους ιδιοκτησίας και το 1993 η περιοχή, σύμφωνα με απόφαση του υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ, όχι μόνο υδροδοτήθηκε αλλά και ηλεκτροδοτήθηκε. Πραγματοποιήθηκαν κάποια ρυμοτομικά έργα και σταδιακά η περιοχή πέρασε στη δικαιοδοσία του δήμου Αθηναίων και στο 7ο Δημοτικό Διαμέρισμα.
Έκτοτε, το ιδιοκτησιακό καθεστώς παραμένει διφορούμενο και ασαφές, τα δικαστήρια για κάποιες περιπτώσεις συνεχίζονται ακόμη και σήμερα, οι φόροι πληρώνονται μεν κανονικά, αλλά μερικά πρόστιμα που αφορούν θέματα αυθαίρετης γης εξακολουθούν να ταλαιπωρούν τους κατοίκους του συνοικισμού. Επίσης, οι παλαιοί της γειτονιάς θίγουν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του οικισμού: το μέρος αυτό ακόμη δεν έχει αποκτήσει στοιχειώδη συγκοινωνία. Πράγματι, αν δεν έχεις αυτοκίνητο είναι πολύ δύσκολη η μετακίνηση από και προς το κέντρο της πόλης.
Τα περισσότερα σπίτια είναι πλινθόκτιστα, ενώ ξεχωρίζουν οι αμέτρητες γλάστρες που είναι χωμένες σε τενεκέδες. Οι ψαλμωδίες που ακούγονται από τον ιερό ναό της Αγίας Κυριακής δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μυσταγωγίας. Ένα μακρόστενο τραπέζι στην αυλή του ναού είναι εκεί για τους επισκέπτες και όσους επιθυμούν λίγες ανάσες δροσιάς και ηρεμίας. Σε ένα άλλο σημείο υπάρχει μια ξύλινη εγκατάσταση, ένα κιόσκι, το οποίο προσφέρει αμφιθεατρική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Το βλέμμα αφήνεται ανεμπόδιστο να ατενίσει ως τα νησιά του Σαρωνικού, ενώ ελάχιστα μέτρα πιο πέρα υπάρχει μια χωμάτινη διαδρομή, ιδανική για μια χαλαρή πεζοπορία δίπλα στα πεύκα και στα ελαιόδεντρα.
Καθώς πλησιάζει το απόγευμα, επισκέπτομαι το ιερό ησυχαστήριο του Προφήτη Ηλία. Μπροστά μου εκτείνεται ένα σπάνιο μοναστηριακό συγκρότημα, τοποθετημένο σε ένα από τα πιο κεντρικά σημεία της Αθήνας. Χτυπώ το κουδούνι, η μονή έχει συγκεκριμένες ώρες και ημέρες λειτουργίας. Για καλή μου τύχη με υποδέχεται η μοναχή Μαρίνα και η Θεοδώρα Ουράνη, νοσηλεύτρια, η οποία βρίσκεται εκεί προκειμένου να βοηθήσει τις μοναχές στα διακονήματα της μονής.
Σ’ αυτή την πνευματική όαση, η οποία λειτουργεί ακατάπαυστα από το 1957, υπηρετούν συνολικά η ηγουμένη της μονής, Φιλαρέτη, τέσσερις μοναχές και μια δόκιμη. Ολόγυρα υψώνεται ένας κατάλευκος τοίχος που θυμίζει την κλασική μοναστηριακή αρχιτεκτονική, ενώ στο κέντρο βρίσκεται το κυρίως μέρος του ναού. Η μοναχή Μαρίνα, μια ασκητική φυσιογνωμία, όση ώρα βρίσκομαι εκεί διαβάζει με προσήλωση και ταπεινότητα κάποια εκκλησιαστικά βιβλία και βίους αγίων. Από το 1991 ζει και προσεύχεται στους χώρους αυτού του ιερού ησυχαστηρίου και έχει επιλέξει συνειδητά να αφιερώσει τη ζωή της στον μοναχισμό. Γύρω από την εσωτερική αυλή βρίσκονται το αρχονταρίκι, η βιβλιοθήκη, το οστεοφυλάκιο, η τραπεζαρία, οι βοηθητικοί χώροι και τα κελιά. Ένα τεράστιο εικονοστάσι με ασημένια θυμιατά, η γλυκιά ευωδιά του λιβανιού και οι εικόνες των αγίων διαμορφώνουν την ευλαβική ατμόσφαιρα τούτης της κλειστής μοναστηριακής κοινότητας.
Αναμφίβολα, η θέα από τη μονή είναι εντυπωσιακή, παρότι κυριαρχεί το τσιμέντο, ενώ την απόλυτη ησυχία διακόπτουν μόνο μερικά νιαουρίσματα από τις πάμπολλες γάτες που τριγυρνούν ελεύθερα στους χώρους του μοναστηριού. Η Θεοδώρα Ουράνη μου λέει ότι παραμονή και ανήμερα της γιορτής του Προφήτη Ηλία γίνεται ένα πολύ ωραίο πανηγύρι και πολύς κόσμος επισκέπτεται το ησυχαστήριο. Επίσης, κάθε Κυριακή το συγκεκριμένο μέρος αποτελεί μια σταθερή επιλογή πολλών Αθηναίων για εκδρομή.
Φεύγοντας, λίγα μέτρα μακριά συναντώ στο βοσκοτόπι του τον Γιάννη Φρατζέσκο. Ο ίδιος διαθέτει μια μεγάλη έκταση όπου βόσκουν πρόβατα, κατσίκες, κότες και κουνέλια, τροφοδοτεί την περιοχή με γάλα, αυγά και κρασιά. Επίσης, ο 30χρονος Γιάννης εμπορεύεται και πατάτες τις οποίες φέρνει από τον τόπο καταγωγής του, τη Νάξο. Για τον Γιάννη δεν είναι όλα εύκολα πάντα, αφού τον χειμώνα αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες, π.χ. πλημμύρες, ενώ τη νύχτα σημειώνονται ζωοκλοπές.
«Αν και είμαι στην Αθήνα, αισθάνομαι ότι ζω όπως θα ζούσα σε κάποιο χωριό της χώρας», επισημαίνει και συμπληρώνει: «Έτσι έμαθα από τους προγόνους μου και έτσι εξακολουθώ να ζω στο μέρος αυτό. Κάποτε η μητέρα μου είχε στην κατοχή της πάνω από 150 πρόβατα, τώρα με το ζόρι καταφέρνω να διαχειρίζομαι περίπου 30 ζώα συνολικά, πρόβατα και αίγες. Πολλά από αυτά που βλέπεις τα αφήνω ελεύθερα στο βουνό και έρχονται ξανά πίσω μόνα τους. Ξυπνώ πολύ νωρίς το πρωί, ταΐζω τα ζώα, τηρώ όσα πρέπει προκειμένου να είμαι τυπικός απέναντι στη νομοθεσία, κάνω όλες τις κτηνοτροφικές εργασίες που χρειάζονται, καθαρίζω το σπίτι και το καλύβι.
Παράλληλα, πέρα από τις καθημερινές εργασίες, υπάρχουν και ορισμένες εποχικές, όπως το κούρεμα των προβάτων την άνοιξη ή η παραγωγή προϊόντων. Αυτά, όταν είσαι μόνος, χρειάζονται σωματική αντοχή και χειρωνακτικές δεξιότητες. Επίσης, υπάρχουν διαρκώς πολλά εμπόδια που καλείσαι να ξεπεράσεις, ενώ και τα κέρδη από το επάγγελμα αυτό είναι λιγοστά. Αλλά μου αρέσει να διατηρώ την παράδοση, συνεχίζω όπως έμαθα τη δουλειά από την οικογένειά μου, είναι κάτι που μου αρέσει. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει χρόνος για προσωπική ζωή, αφού είμαι συνεχώς εγκλωβισμένος σε τούτο το βοσκοτόπι. Το κοπάδι δεν γνωρίζει από αργίες, γιορτές και διακοπές, απαιτεί καθημερινή φροντίδα και περιποίηση. Αυτό που με αναζωογονεί είναι ότι έχω αποκτήσει μια ξεχωριστή σχέση με τα ζώα, γι’ αυτό τους έχω δώσει και ονόματα».
Ήδη αρχίζει να σουρουπώνει. Ο ήλιος χάνεται στο βάθος του ορίζοντα και η περιήγησή μου σε τούτο το άγνωστο χωριό της Αθήνας ολοκληρώνεται. Σε λίγα μόλις λεπτά επιστρέφω στους γνώριμους ήχους της πρωτεύουσας. Την ίδια στιγμή σκέφτομαι ότι σε τόσο κοντινή απόσταση υπάρχουν ακόμη σημεία ενδιαφέροντος που διατηρούν αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία τους και συγκροτούν μια άλλη πόλη εντός των τειχών. Στην υψηλότερη κορυφή της λοφοσειράς στα Τουρκοβούνια στην Αθήνα, ο Οικισμός Παπανδρέου εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να προσφέρει ένα σπάνιο ταξίδι στον χρόνο και τις μνήμες του χθες.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter 
