"Αλπινιστές του Στάλιν", η ρωσική ανάβαση
Virginie Bloch-Lainé
Libération - 03.06.2020
Η διήγηση σε παγώνει. 40 βαθμοί υπό το μηδέν, κι από τα κρυοπαγήματα οι φάλαγγες των δαχτύλων πέφτουν, ενώ ο Στάλιν ενορχηστρώνει τις δολοφονίες. Είναι μία εποποιία που δεν την έχουν εξιστορήσει ποτέ. Αφορά δύο ταλαντούχους ρώσους αλπινιστές, δύο αδέρφια, των οποίων η μοίρα συνεπήρε τον Cédric Gras, έναν ρωσόφωνο ταξιδιωτικό συγγραφέα. Χάρη σε μία έρευνα που κράτησε δύο χρόνια, στα αρχεία των σταλινικών εκκαθαρίσεων, σε παλαιοπωλεία, κοντά στον γιό ενός από τους πρωταγωνιστές ή στα σύνορα του Τατζικιστάν και του Κιργιζιστάν, ο Cédric Gras ανασυνθέτει την κάποτε λαμπρή κι έπειτα τραγική μοίρα των Vitali και Evgueni Abalakov. Ο πρώτος, ο οποίος πέθανε το 1986, κατηγορήθηκε για αντισοβιετικές δραστηριότητες, φυλακίστηκε την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου (1936-37), δικάστηκε από στρατιωτικό δικαστήριο και στη συνέχεια αποκαταστάθηκε, όλα αυτά ως αποτέλεσμα της ίδιας αυθαιρεσίας. Ο δεύτερος πέθανε το 1948 φαινομενικά από ατύχημα. Φέρεται να εισέπνευσε σε ένα διαμέρισμα μονοξείδιο του άνθρακα που διέρρευσε από ένα θερμοσίφωνο.
Στις αρχές της δεκαετίας του '30, οι δύο τριαντάχρονοι από τη Σιβηρία εντυπωσιάζουν με το αναρριχητικό τους ταλέντο. Η αστική τους καταγωγή τους επισύρει την υποψία του εχθρού του λαού, αλλά το αθλητικά τους χαρίσματα τους σώζουν, και χάρη σ' αυτά γίνονται αρωγοί της "οικοδόμησης" του κομμουνισμού. Η ΕΣΣΔ τους στέλνει να κατακτήσουν την κορυφή του Στάλιν με ύψος πάνω από 7000μ. που βρίσκεται στο Παμίρ, "μία από τις πιο απομακρυσμένες ηπειρωτικές περιοχές". Πριν σημάνει η ώρα της κατάκτησης του διαστήματος, η ανάβαση στις κορυφές επιτρέπει στα κράτη να επιδείξουν την ισχύ τους. "Ο αλπινισμός είναι μία μεγάλη επιχείρηση εξάλειψης του ιερού χαρακτήρα του ουρανού", παρατηρεί ο Cédric Gras. Οι αδερφοί Abalakov ξεκινούν με "καρφιά που λυγίζουν σαν το καουτσούκ και παλτά τόσο λεπτά που θα δίσταζε κανείς να τα φορέσει στην πόλη". Ωστόσο, εκπληρώνουν την αποστολή τους. Για κάποια χρόνια, συνεχίζουν τα κατορθώματά τους, εξοπλίζουν τις κάθετες πλαγιές, τοποθετούν κρίκους, λαξεύουν εκατοντάδες σκαλοπάτια για τους γεωλόγους και αποθέτουν στις κορυφές προτομές του Στάλιν που σμίλευε ο Evgueni Abalakov. Τα αδέρφια είναι για την ΕΣΣΔ μία κολακευτική βιτρίνα. Μαρξιστικά ονόματα δίνονται στα βουνά του Παμίρ που κατακτιούνται το ένα μετά το άλλο, κι έπειτα "η παραβολή Abalakov" μετατρέπεται σε εφιάλτη. Ο Vitali κατηγορείται για προδοσία επειδή έκανε παρέα με αλπινιστές ξένων αποστολών. Η παρουσία τους επιτρεπόταν μέχρι τον Μεγάλο Τρόμο, περίοδο κατά την οποία ο Στάλιν αποφασίζει ότι θα πρέπει οι Σοβιετικοί να κάνουν τις αναβάσεις τους μεταξύ τους. Ο Vitali περνάει μερικούς μήνες στη φυλακή, ζει πιο πολλά χρόνια από τον αδερφό του, και συνεχίζει να υπακούει στις κρατικές εντολές. Αποτυγχάνει να κατακτήσει πρώτος το 'Εβερεστ, καθώς το τρόπαιο καταλήγει στον Edmund Hillary. Στα τέλη της δεκαετίας του '50, "το διάστημα και το σπούτνικ αποκαθηλώνουν το Παμίρ". 'Ενα μήνα μετά το πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ, ο Vitali πεθαίνει. Οι Αλπινιστές του Στάλιν περιγράφουν με πάθος ένα κομμάτι της σοβιετικής ιστορίας μέσα σε ένα σκηνικό τόσο εχθρικό όσο και μεγαλοπρεπές, διαφορετικό από εκείνο των βιβλίων που διαπραγματεύονται το ίδιο θέμα.
Virginie Bloch-Lainé
* Alpinistes de Staline, Cédric Gras, ed. Stock, Paris (2020).
Καταραμένη κορυφή: η κατάκτηση της κορυφής του Στάλιν και τα αινίγματά της
Nikolaï Chevtchenko
Russia Beyond, 28.09.2017
Ένας πρώην αξιωματικός του Λευκού Στρατού και ένας μελλοντικός ήρωας του Κόκκινου Στρατού συνεργάστηκαν για να κατακτήσουν την υψηλότερη κορυφή της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία προς τιμήν του Ιωσήφ Στάλιν πήρε και το όνομά του. Παρά την επιτυχία της αποστολής, η ζωή των ανδρών τελείωσε απροσδόκητα μέσα σε μυστηριώδεις συνθήκες.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι Σοβιετικοί αλπινιστές εξερευνούσαν πολύ δραστήρια τα ύψη της νεοσύστατης χώρας. Το 1932, δύο ξεχωριστές ομάδες ορειβατών πραγματοποίησαν μία από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις της εποχής τους: εντόπισαν στην επικράτεια του σημερινού Τατζικιστάν μία μυστηριώδη κορυφή που δεν είχε καταγραφεί από προηγούμενες αποστολές και υπολόγισαν το υψόμετρό της στα 7.495 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Όταν ο Στάλιν γιόρτασε τα 55α γενέθλιά του το 1933, ο χάρτης της νεοσύστατης χώρας που κυβερνούσε με σιδερένια πυγμή επανασχεδιάστηκε για να συμπεριλάβει μία κορυφή που μόλις είχε ανακαλυφθεί, την γνωστή ως κορυφή του Στάλιν. 'Ηταν πλέον επιτακτική ανάγκη να κατακτηθεί κι αυτή η κορυφή.
Σύντομα σχηματίστηκε μια ομάδα θαρραλέων εξερευνητών. Εννέα ορειβάτες με συνοδεία βοηθητικού προσωπικού πάτησαν το πόδι τους σε αυτήν την ανεξερεύνητη γη.
Ένα από τα πιο παράξενα μέλη της ομάδας αυτής ήταν ο Alexander Gettier. Απόγονος Γάλλων μεταναστών, ο Gettier είχε πολεμήσει στο πλευρό του Λευκού Στρατού ενάντια στους κομμουνιστές κατά τη διάρκεια του ρωσικού εμφυλίου πολέμου και είχε γλυτώσει τον θάνατο όταν οι Μπολσεβίκοι πήραν την εξουσία.
Ο συνοδοιπόρος του Gettier ήταν το εντελώς αντίθετος απ' αυτόν. Ο Evgueni Abalakov, μόλις 26 ετών σ' εκείνη την αποστολή, ήταν ένας ήδη διάσημος σοβιετικός αλπινιστής που τελικά θα γίνει και σοβιετικός ήρωας.
Ο Gettier και ο Abalakov ήταν μέλη μιας ομάδας εννέα αλπινιστών και πέντε άλλων ορειβατών (προσωπικό, γιατροί, δημοσιογράφοι κ.λπ.) που έγιναν διάσημοι με το όνομα "Απόσπασμα No. 29 της αποστολής Τατζίκ-Παμίρ". Στόχος τους ήταν η κορυφή του Στάλιν και τον Αύγουστο του 1933, η ανάβαση ξεκίνησε.
Ποτέ δεν είχαν αναλάβει οι Σοβιετικοί αλπινιστές μία τόσο επικίνδυνη αποστολή· οι δύσκολες συνθήκες στην περιοχή έκαναν την ανάβαση αποστολή αυτοκτονίας. Δύο μέλη της ομάδας πέθαναν και πολλοί άλλοι αρρώστησαν ή υπέστησαν κρυοπαγήματα τόσο σοβαρά που χρειάστηκε να εγκαταλείψουν την αποστολή τους.
Ενώ 500 μέτρα είχαν μείνει μόνο για την κορυφή, τρεις άνδρες ήταν ακόμη όρθιοι: ο περιπετειώδης Gettier, ο νεαρός Abalakov και ένας πρώην ποδοσφαιριστής, ο Nikolai Gorbounov.
Κάθε βήμα σε ένα τέτοιο υψόμετρο απαιτούσε όλη την ενέργεια που είχε απομείνει στους τρεις άνδρες. Τελικά, ο 44χρονος Gettier κατέρρευσε μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από την κορυφή, αλλά ζήτησε από τους δύο συντρόφους του να συνεχίσουν την ανάβαση.
Οι αλπινιστές δεν μπορούσαν, πολύ απλά, να εγκαταλείψουν την αποστολή για την κορυφή που έφερε το όνομα του Στάλιν· τους περίμενε είτε ο θρίαμβος, είτε ο θάνατος, και κανένα ημίμετρο δεν ήταν δυνατό. 'Εχοντας υποστεί κι αυτός σοβαρό κρυοπαγήματα, ο Gorbounov εγκατέλειψε με τη σειρά του, κι έτσι ο 26χρονος Abalakov βρέθηκε να είναι ο μόνος από τον οποίον οποίο εξαρτιόταν η μοίρα της αποστολής.
Κατάφερε να φτάσει στην κορυφή και κατέκτησε έτσι επίσημα την υψηλότερη κορυφή της ΕΣΣΔ στις 3 Σεπτεμβρίου 1933. Ο Abalakov έγινε ήρωας, αλλά τα μαύρα σύννεφα άρχισαν να σωρεύονται πάνω από τη ζωή του, όπως και πάνω από εκείνη του Gettier, ο οποίος παρότι είχε υποστεί μία καρδιακή προσβολή, είχε γλυτώσει τον θάνατο.
Η κατάκτηση της κορυφής του Στάλιν συνέπεσε με την περίοδο της σταλινικής καταστολής. Ο Alexander Gettier βρέθηκε σε μία από τις πολλές λίστες των καταδικασμένων σε θάνατο που υπέγραψε ο Στάλιν. Τον Δεκέμβριο του 1937, συνελήφθη και εκτελέστηκε. Ο Georgui Kharlampiev, ένα άλλο μέλος της διάσημης ομάδας ορειβατών, υπήρξε κι αυτός θύμα των διώξεων: συνελήφθη τον Μάρτιο του 1938 και εκτελέστηκε λίγο αργότερα.
Ο Abalakov, αντίθετα, επέζησε από τις διώξεις και κατατάχθηκε εθελοντικά στον Κόκκινο Στρατό όταν ξέσπασε ο Β 'Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο διάσημος αλπινιστής ανέλαβε την εκπαίδευση σοβιετικών αξιωματικών και στρατιωτών στον τομέα της ορειβασίας και ορίστηκε επικεφαλής πολλών στρατιωτικών αποστολών στον Καύκασο.
Τα επιτεύγματα του Abalakov, ωστόσο, δεν τον προστάτευσαν από έναν μυστηριώδη θάνατο. Στις 24 Μαρτίου 1948, ο 41χρονος Abalakov και ο ορειβάτης φίλος του Youri Artsichevski χτύπησαν την πόρτα ενός κοινοτικού διαμερίσματος στη Μόσχα. Λίγες ώρες αργότερα, ο ιδιοκτήτης του διαμερίσματος βρήκε τους δύο άνδρες νεκρούς στο μπάνιο.
Μια επίσημη έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ορειβάτες είχαν πεθάνει εξαιτίας μιας διαρροής αερίου στο διαμέρισμα, αλλά οι γονείς του Abalakov αρνήθηκαν να αποδεχθούν αυτήν την εκδοχή των γεγονότων. Στην πραγματικότητα, υπήρχαν πάρα πολλά σκοτεινά σημεία στο ατύχημα. Η αστυνομία δεν πραγματοποίησε ιατροδικαστική εξέταση των σωμάτων και δεν ενημέρωσε τους συγγενείς του Abalakov για τα αποτελέσματα της έρευνας. Ένα ακόμη ύποπτο γεγονός είναι ότι όλοι οι άλλοι κάτοικοι του διαμερίσματος παρέμειναν σώοι μετά τη διαρροή αερίου.
Nikolaï Chevtchenko
Μτφ. Σ.Σ.
