Αποτελεί πολιτική πράξη το να επιδεικνύεις τα γεννητικά σου όργανα;
Marie Piccoli-Wentzo
Libération, Blogs Actuel Moyen Age, 24.02.2020
*
Ο Benjamin Griveaux απέσυρε τη συμμετοχή του από τις δημοτικές εκλογές του Παρισιού την περασμένη εβδομάδα εξαιτίας της διάδοσης στα κοινωνικά δίκτυα ενός βίντεο και φωτογραφιών σεξουαλικού χαρακτήρα. Το περιστατικό δεν είναι καινούργιο και αρκετοί πολιτικοί έχουν ήδη υποστεί τις ίδιες δυσάρεστες συνέπειες: το 2011, ο Αμερικανός Anthony Weiner αναγκάζεται να παραιτηθεί από το Κογκρέσο επειδή δημοσίευσε στον λογαριασμό του στο Twitter μια γυμνή του φωτογραφία, κι αργότερα, το 2017, καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης επειδή έστειλε κι άλλες φωτογραφίες του φύλου του σε μερικές νεαρές γυναίκες, εκ των οποίων η μία ήταν μόλις 15 ετών. Γνωστή σήμερα με τον αγγλικό όρο "sexting", η πρακτική αυτή δεν είναι νέα.
Στον 16ο αιώνα, ο φλωρεντινός ζωγράφος Bronzino αναλαμβάνει να εκτελέσει μία παραγγελία του ναυάρχου της Γένοβας, Andrea Doria. Ο condottiere είχε μόλις αποκρούσει τις οθωμανικές ναυτικές δυνάμεις και ως εκ τούτου ζήτησε να απαθανατιστεί με τη μορφή του Ποσειδώνα, του Θεού της θάλασσας. Ο Bronzino στρώνεται στη δουλειά και ζωγραφίζει τον Γενοβέζο ναύαρχο ως τη μέση του σώματος, ποζάροντας περήφανα μπροστά από ένα κατάρτι και ένα πανί, με την τρίαινα ανά χείρας. Η προσωπογραφία σέβεται και την παραδοσιακή γύμνια των αρχαίων θεών, κι έτσι ο Andrea Doria καλύπτεται μόνο από κάποιες λεπτές πτυχώσεις που πέφτουν κάτω από τους γοφούς του και αποκαλύπτουν, εν μέρει τουλάχιστον, το κάτω μέρος του σώματος: ο ζωγράφος φρόντισε να αφήσει διακριτικά να εξέχει από τις πτυχώσεις η βάση του φύλου του ναυάρχου, ένα στοιχείο ιδιαίτερα ορατό λόγω της φωτεινής πινελιάς πάνω στο σημείο που έπρεπε να αναδειχθεί.
Το μοστράρισμα του φύλου του condottiere ανταποκρίνεται σαφώς στο πολιτικό και στρατιωτικό πλαίσιο της Δημοκρατίας της Γένοβας. Επιδεικνύοντας τον ανδρισμό του, ο Andrea Doria απαθανατίζει την στρατιωτική και ναυτική του δύναμη, καθώς και την ικανότητά του να διευθύνει πολεμικά πλοία και, φυσικά, να νικάει!
Αν και το μυθολογικό πορτρέτο του Andrea Doria είναι παράξενο, ακολουθεί μία ενδυματολογική μόδα που καθιστά ιδιαίτερα ορατό το ανδρικό γεννετήσιο όργανο. Πράγματι, από τα μέσα του 15ου αιώνα, τα ενδύματα των ανδρών έχουν κοντίνει σημαντικά, σε σημείο να αποκαλύπτουν το κάτω μέρος του σώματος, εμφανίζοντας τα πόδια μέσα σε μακριές εφαρμοστές κάλτσες, "τους κώλους τους και [...] τους όρχεις τους", όπως έγραφε οργισμένα ο Mathieu de Coucy στο Παρίσι το 1467. Το τμήμα του ενδύματος που κρύβει το φύλο ονομάστηκε braghetta. Πρόκειται για ένα αποσπώμενο "φύλλο συκής", συχνά υφασμάτινο, το οποίο είχε την ιδιαιτερότητα να τονίζει τον φαλλό.
Αυτές οι braghette μπορούσαν πράγματι να παίρνουν πολύ διαφορετικές μορφές: παρατηρούμε σήμερα στα έργα ζωγραφικής και τις προσωπογραφίες της εποχής φύλλα συκής στρογγυλά, σε σχήμα αχιβάδας, ή σαν θηκάρια για το πέος. Αυτά τα σχήματα προεξείχαν πάντα καθώς οι braghette πρόβαλαν από τις δύο μεριές του ανδρικού σακακιού. Μερικές φορές, ενσωματώνονταν και τσέπες για την τοποθέτηση επιστολών, ενός μαντηλιού ή ακόμα και φρούτου! Τέλος, τα χρώματα, φανταχτερά ή σε αντίθεση με το υπόλοιπο κοστούμι, καθώς και διάφορα στολίδια, κατεύθυναν τελικά το βλέμμα προς το ανδρικό όργανο. Κι εδώ, η ιδέα είναι ότι, δίνοντας έμφαση στο όργανο του άνδρα, τονίζεται ο ανδρισμός του και, συνεπώς, η κοινωνική, πολιτική ή στρατιωτική του εξουσία.
Υπάρχει όμως και το αντίθετο παράδειγμα. Η έλλειψη ανδρισμού μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο χλευασμού, και τότε να βρεθεί κάποιος στη δεινή θέση να τον κοσμούν με ένα ψεύτικο αυτή τη φορά, κι επομένως γελοίο, φαλλό. Μεταξύ των ανδρών που στερούνται ανδρισμού συμπεριλαμβάνεται φυσικά και ο Ιωσήφ, ο σύζυγος της Μαρίας, η οποία θα παραμείνει παρθένα παρά τον γάμο της. Ο άγιος άνθρωπος καταντάει έτσι περίγελος, όπως το μαρτυρούν άφθονες παραστάσεις στη μεσαιωνική τέχνη.
Τον κοροϊδεύουν καταρχάς στον γάμο του οι μνηστήρες που θα ήθελαν να παντρευτούν την όμορφη και νεαρή Μαρία: οι άτυχοι αντίζηλοι τού απευθύνουν άσεμνες χειρονομίες, όπως είναι η fica, μια προσβολή η οποία συνίσταται στη μίμηση του φύλου μιας γυναίκας με το κλείσιμο των δαχτύλων μέσα στην παλάμη του χεριού. Αλλά υπάρχουν κι άλλα. Στο έργο του Δασκάλου της Μέμφιδος, για παράδειγμα, ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, σε παιδική ηλικία, τοποθετεί το λεπτό σταυρό του από μπαμπού με τέτοιο τρόπο ώστε το αντικείμενο να θυμίζει στην όψη ένα όργανο σε στύση, κάτι που δεν διαθέτει ο γέροντας! Το θέμα είναι βέβαια να υπογραμμιστεί η ανικανότητα ενός ανθρώπου, που θεωρείται απατημένος.
Είτε για να δώσει υπόσταση σε έναν άνδρα, είτε για να τον απαξιώσει, το φύλο κατέχει μία ξεχωριστή θέση στις εικόνες, γεγονός που λέει πολλά για τις νοοτροπίες στο τέλος της μεσαιωνικής εποχής. Παρ' όλα αυτά, η παρατήρηση μπορεί να επεκταθεί και στην εποχή μας: ακόμη και αν οι μέθοδοι που εφαρμόζονται είναι πολύ διαφορετικές, το φύλο παραμένει ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό όπλο, προς όφελος ή εις βάρος του ξεγυμνωμένου προσώπου.
Τέτοιες εικόνες δεν είναι πλέον επιθυμητές σήμερα, όπως το αποδεικνύουν οι διάφορες δημοσιογραφικές και πολιτικές αντιδράσεις που έχουν προκαλέσει, είτε στις Ηνωμένες Πολιτείες είτε στη Γαλλία, όπου ο πολιτικός κόσμος καταδίκασε ομόφωνα τη διάδοση αυτών των φωτογραφιών και βίντεο. Αλλά είτε οι σεξουαλικές αυτές αναπαραστάσεις γίνονται αποδεκτές από τους ενδιαφερόμενους είτε όχι, έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό να κατευθύνουν τα βλέμματα στις καθαρά φυσικές ιδιότητες των ηγετών μας και να τα εκτρέπουν από άλλα πιο ουσιαστικά πολιτικά ζητήματα.
Marie Piccoli-Wentzo
Μτφ. Σ.Σ.
Βλέπε σχετικά με την προαναφερθείσα "υπόθεση Μπενζαμέν Γκριβώ" μία πρόσφατη δημοσίευση στο Αλαμανάκ:
