Δύο απόψεις γάλλων καθηγητών στον αντίποδα της υστερίας και της υποκρισίας που οδήγησαν στον αισχρό διασυρμό της μαθήτριας της Κω
Εγκώμιο της αντιγραφής
(από έναν γκαραντί καθηγητή)
Κλασική περίπτωση: σ' ένα διαγώνισμα λατινικών, έπιασα δύο από τους μαθητές μου, που κάθονταν στην πρώτη σειρά, να αντιγράφουν με σκονάκια. "'Επιασα", τρόπος του λέγειν, επειδή τους είχα μυριστεί εδώ και ώρα. Με το που επέτρεψα στους μαθητές να χρησιμοποιήσουν κόλλες για πρόχειρο, είδα να σχηματίζεται στο πρόσωπο του ενός από τους δύο κατεργάρηδες ένα χαμόγελο ικανοποίησης. Τον είδα να ακουμπάει στο θρανίο ένα τσαλακωμένο χαρτί. Μετά από πέντε λεπτά, παρατήρησα πως ο εκ των αριστερών του φιλαράκος παραφυλούσε την παραμικρή μου κίνηση και δεν με άφηνε από τα μάτια του. Αποφάσισα να φανώ αποστασιοποιημένος στυλώνοντας το βλέμμα στο ταβάνι. Η στάση μου τον καθησύχασε αρκετά για να βρει το θάρρος να απλώσει το χέρι του στο χαρτί, και.... και αυτό ήταν όλο.
Οι δύο συνεργοί, παρότι πιάστηκαν στα πράσα, παρίσταναν φυσικά τους ανήξερους. Το πρόχειρο, αφού ελέγχθηκε, αποδείχτηκε πως είχε τις λύσεις του διαγωνίσματος. 'Ημουν δυσαρεστημένος, σχεδόν οργισμένος. Ωστόσο, αυτός ο θυμός, μήπως είχε να κάνει με το γεγονός ότι κόντεψα να εξαπατηθώ και να θεωρηθώ βλάκας; Οπωσδήποτε ναι, αλλά αυτό δεν ήταν και το ουσιώδες: με είχε κυρίως εξοργίσει η έλλειψη επιδεξιότητας των δύο απατεώνων. Το να κάνεις μια τόσο χονδροειδή απάτη κάτω από τη μύτη του καθηγητή, αυτό δεν ήταν αποδεκτό. Τους το είπα: "'Ολο αυτό είναι γελοίο! Είναι αυτοκτονία. Τουλάχιστον, όταν αντιγράφετε, να το κάνετε σωστά."
Τι είχε ωθήσει αυτούς τους δύο μαθητές σε μια πράξη τόσο παρακινδυνευμένη; Το μόνο που είχαν να κάνουν ήταν να αποστηθίσουν κάποια λίγα στοιχεία από το μάθημα για να ξεμπερδεύουν. Αλλά, όχι, προτίμησαν την απάτη. Γιατί;
Αμέσως μετά το μάθημα, άρχισα να ψάχνω στο διαδίκτυο πληροφορίες για τη σχολική αντιγραφή, και ανακάλυψα πως επρόκειτο για μια αυτούσια τέχνη. Υπάρχει μία αισθητική της εξαπάτησης. Ανακάλυψα το εύρος της τεχνογνωσίας (ψεύτικες ετικέτες για σωληνάριο κόλλας και μπλάνκο, χαρτονάκι περιστρεφόμενο στερεωμένο κάτω από το θρανίο με πινέζα, σκονάκι κολλημένο κάτω από το παπούτσι, κλπ.). Πόση εφευρετικότητα αυτή του αντιγραφέα, πόσος εκλεπτισμός, πόση τέχνη!
H λέξη tricherie [το κλέψιμο στο παιχνίδι, σ.σ.] προέρχεται από την tricheria, όνομα που έδιναν στην Προβηγκία σε ένα είδος παιχνιδιού με ζάρια. Στην προκειμένη περίπτωση, η εξαπάτηση παραπέμπει στη σφαίρα του παιχνιδιού. Υπάρχει μια σειρά κανόνων που ο απατεώνας πρέπει να παρακάμψει, κάνοντας τους άλλους να πιστέψουν πως συμμορφώνεται με τον κανόνα, ή ακόμη καλύτερα, πως είναι ο πρωταθλητής του κανόνα, την ίδια ώρα που το καταστρατηγεί. Εν ολίγοις, η απάτη είναι ειρωνική, λειτουργεί όπως μία αντίφραση : να λες το αντίθετο απ' αυτό που πιστεύεις, να παριστάνεις το αντίθετο απ' αυτό που είσαι στην πραγματικότητα. Αν η απάντη είναι μικροπρεπής, είναι επειδή δεν ξέρει να λέει "'ΟΧΙ" στον κανόνα που απορρίπτει, θέλει να απολαμβάνει χωρίς να κουράζεται, μήτε να προσπαθεί. Αλλά, κι εδώ πάλι, είναι σα να αγνοούμε την απίστευτη ομορφιά και την πολυπλοκότητα κάποιων αντιγραφών, όπως το να γράφεις τις απαντήσεις με στιλό κόλλα πάνω σ' έναν χάρακα ή να εμφανίζεις τη γραφή πασπαλίζοντάς την με άνθρακα.
Το να μιλάς για "απάτη" στο χώρο του σχολείου σημαίνει ότι θεωρείς το σχολείο σαν χώρο παιχνιδιού. Αντί να κλέβεις στα ζάρια κάνεις σκονάκια, αύτη είναι η μόνη διαφορά. Το εν λόγω παιχνίδι, εν προκειμένω, είναι εκείνο της εκπαίδευσης που διέπεται από τους πολύ περιοριστικούς κανόνες που βιώνουν οι μαθητές. Η εντύπωση αυτή του παιχνιδιού ενισχύεται από την σχέση διαρκούς αντιπαράθεσης άναμεσα στον μαθητή και τον καθηγητή. Ποιός θα είναι ο πιο πονηρός;
Σ' ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου ο βαθμός είναι πιο σημαντικός απ' οτιδήποτε άλλο, τελικά νομιμοποιείται ο μαθητής να προσφεύγει στην απάτη. Και πρέπει να παραδεχτούμε πως πολύ συχνά, η προσφυγή αυτή είναι επικερδής. Θυμάμαι πολύ καλά την Γ' Λυκείου μου: οι περισσότεροι μαθητές αντέγραφαν ανενδοίαστα και κανείς ποτέ δεν πιανόταν, πράγμα που έφερνε απελπισία στους μαθητές εκείνους, οι οποίοι, παρακινούμενοι από ένα περίσσευμα "συνείδησης", προτιμούσαν να μαθαίνουν πραγματικά.
Ο "καλός βαθμός" αντικατέστησε την "καλή εκαπίδευση" (αυτή που σε μαθαίνει και δίνει αξία στη γνώση), κι αυτό είναι κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει σύντομα. Οι οργανισμοί σχολικής υποστήριξης στο σπίτι [από το 2008 εφαρμόζεται στη Γαλλία ένα σύστημα εξωσχολικού φροντιστηρίου επί πληρωμής - σ.σ.], αυτοί οι μαραντόνες της εκπαίδευσης, εισέβαλλαν με φόρα στο παιχνίδι. Θυμίζουν πάρα πολύ τον απατεώνα με τον άσσο καρό στον πίνακα του Georges de La Tour και οι γονείς πληρώνουν (ακριβά) το δικαίωμα να βλέπουν τα χαρτιά. Γι' αυτό και δεν μπορούμε να φανταστούμε ποιός θα ήταν αυτός ο υπέρμαχος της αρετής που θα του επιτρεπόταν να λοιδωρεί δικαιωματικά τους μικρούς μας Εμίλ [αναφορά στο βιβλίο του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ Αιμίλιος ή Περί αγωγής - σ.σ.]. Ζαν-Ζακ, γύρνα πίσω!
Από το blog mespiedsdansleplat (26.03.2011).
Μτφ. Σ.Σ.
*
Εγκώμιο (ή σχεδόν εγκώμιο) της αντιγραφής
Η εικόνα του πρώτου της τάξης συνδέεται αυτόματα με μία χειρονομία: το χέρι (το δεξί φυσικά!) αναδιπλωμένο για να προστατεύσει το σχολικό τετράδιο. 'Εχω μάλιστα ακούσει, χωρίς να είμαι σε θέση να το επιβεβαιώσω, πως η κίνηση αυτή σημαίνει ακριβώς το ίδιο και στη νοηματική. Η φυσική αυτή προστασία αποτελεί ένα εμπόδιο ενάντια στις προσπάθειες αντιγραφής του τεμπέλη γείτονα! Πράγματι, μέσα σ' ένα σύστημα που στηρίζεται πάνω απ' όλα στην ανταμοιβή των καλύτερων, η αντιγραφή είναι εκ των πραγμάτων ηθικά καταδικαστέα.
Θα ήταν δυνατόν να το δει κανείς αλλιώς; Υπάρχουν βέβαια μορφές εξαπάτησης που είναι κατακριτέες, και πρέπει να τις πολεμάμε, αλλά υποστηρίζω τις αρετές μιας απάτης που θα μπορούσε να εννοηθεί πρωτίστως σαν ένας τρόπος να παρακάμπτεται το σύστημα. Μένει βέβαια να δούμε ποιό θα μπορούσε να ήταν το πρόσωπο ενός σχολείου όπου θα μάθαινε κανείς να αντιγράφει, έχοντας έτσι τη δυνατότητα να αναπτύξει μία ευφυϊα της απάτης.
Η παρατήρηση αυτή μου φέρνει στη μνήμη τα φοιτητικά μου χρόνια. 'Οταν ακολουθούσα τον κλάδο των maths sup/maths spé, είχα εφαρμόσει με έναν από τους συμμαθητές μου ένα έξυπνο δίπολο. Το δυνατό μου σημείο, εμένα, ήταν η μέθοδος και η θεωρία. Εκείνος ήταν ειδικός στις πρακτικές εργασίες. Στις εξετάσεις, ετοιμάζαμε και οι δύο σκονάκια που αναταλλάζαμε στις τουαλέτες... Για να χωρέσεις όμως ένα μάθημα αυτού του επιπέδου σ' ένα post-it χρειαζόταν μία πραγματική συνθετική διεργασία, η οποία στη συνέχεια μου καλλιέργησε αρκετές μετά-δεξιότητες! Μπορώ μάλιστα να πω ότι η γνώση αυτή της τέχνης της αντιγραφής μου επέτρεψε κάποια χρόνια αργότερα να γίνω καθηγητής. Ειρωνία της ιστορίας...
Σε ένα άλλο πεδίο, η κόρη μου, όταν πήγαινε στο δημοτικό, πειραματίστηκε πάνω στις αρετές της μεταβίβασης σύμφωνα με τις μεθόδους της παιδαγωγικής σχολής Steiner – Waldorf. Αφού τελείωναν όλες οι ασκήσεις που αποσκοπούσαν στην κατανόηση ενός νοήματος, έπρεπε η ίδια να επινοήσει μια άσκηση για τους συμμαθητές της. Αυτές οι ασκήσεις επαναδιατύπωσης μου φαίνονται ιδιάιτερα ενδιαφέρουσες και θα ήταν χρήσιμο να αναπτυχθούν σε όλα τα επίπεδα. Ο καλός μαθητής γίνεται τότε αυτός που ενσαρκώνει την αριστεία της δωρεάς και όχι αυτός που κλείνεται στη γνώση του. Μήπως θα έπρεπε λοιπόν να αξιολογήσουμε τα παιδιά ανάλογα με τις ικανότητές τους να διευκολύνουν την εκμάθηση των άλλων χάρη σ' αυτήν που οι ίδιοι μόλις απέκτησαν; Δεν θα αλλάζαμε έτσι το πρόσωπο μιας κοινωνίας που είναι υπερβολικά ατομικιστική και συχνά εγωκεντρική; Αξίζει να το σκεφτούμε.
François Fourcade. Από το blog του Parlons pédagogie ! (16.02.2015)
Μτφ. Σ.Σ.
