El Eternauta
To προφητικό μετα-αποκαλυπτικό graphic novel του Héctor Oesterheld
Θύματα της χούντας της Αργεντινής ο ίδιος ο σεναριογράφος και οι τέσσερις κόρες του
O σεναριογράφος και η δικτατορία
Sébastien Omont
En attendant Nadeau -24.03.2023
Το βιβλίο που τιτλοφορείται Héctor αφηγείται τη μοίρα του Héctor Oesterheld, ενός συγγραφέα κόμικς που δολοφονήθηκε από τη δικτατορία της Αργεντινής το 1978. Αντί όμως να "ποιήσει μνήμα", ο Léo Henry ανοίγει το βιβλίο του σε κάθε δυνητική φαντασία που θα μπορούσε να καλύψει το κενό που δημιούργησε ο μυστικός πόλεμος, χωρίς δίκες ή επίσημες συλλήψεις, που διεξήγαγαν οι στρατηγοί. Επισημαίνεται εδώ η δυσκολία να ορίσεις μια πραγματικότητα που η ίδια έχει μεταμφιεστεί σε μυθοπλασία, ενώ ταυτόχρονα δείχνει πώς οι μυθοπλασίες είναι σε θέση να την αφηγηθούν - οι μυθοπλασίες του Όστερχελντ και εκείνες που συνδέονται με το Μπουένος Άιρες, την πόλη της λογοτεχνίας όσο και την πραγματική πόλη. Ο Μπόρχες και ο Κόρτο Μαλτέζε, ο Σαμπάτο και η Μαφάλντα καλούνται να φωτίσουν ό,τι ήταν κρυμμένο μεταξύ 1976 και 1978. Αυτό καθιστά το Héctor ένα βιβλίο του οποίου η νηφαλιότητα και η ομορφιά συναγωνίζονται την ειλικρίνειά του, ένα βιβλίο που επιτυγχάνει τη λεπτότητα ενός σχισμένου ιστού αράχνης για να πει αυτό που η τυραννία προσπάθησε να σβήσει.
Ο Έκτωρ Όστερχελντ ήταν ο σεναριογράφος των πρώτων έργων του Ούγκο Πρατ (Sargento Kirk, Ernie Pike, Ticonderaga Flint, μεταξύ 1953 και 1962) και κυρίως του El Eternauta, ενός κόμικ επιστημονικής φαντασίας που έγινε καλτ στην Αργεντινή. Ο Όστερχελντ παρουσίασε τρεις εκδοχές του, κάθε μία από τις οποίες ήταν όλο και πιο πολιτική καθώς ο αυταρχισμός κέρδιζε έδαφος. Κατά τη διάρκεια μιας εξωγήινης εισβολής, λίγοι επιζώντες αντιστέκονται μέσα σε ένα φανταστικό Μπουένος Άιρες. Μία αβέβαιη και απειλητική ατμόσφαιρα πλανάται γύρω τους, αόρατοι "Αυτοί" παίρνουν τον έλεγχο του μυαλού τους, ο φίλος μπορεί να αποδειχτεί προδότης. Προσπαθώντας να ξεφύγει, ο πρωταγωνιστής χάνεται στο λαβύρινθο του χωροχρόνου: γίνεται ο Eternauta,
Ο Léo Henry δείχνει πώς αυτό το κόμικ κατάφερε και απήχησε την καθημερινή ζωή μιας χώρας που υπέστη μια σειρά από στρατιωτικές δικτατορίες μεταξύ 1955 και 1983. Η ιστορία ξεκινά στο προαστιακό σπίτι του ήρωα, του Juan Salvo. Ο Francisco Solano López εμπνεύστηκε από το σπίτι του Όστερχελντ για να το σχεδιάσει. Ένα ραδιενεργό χιόνι πέφτει πάνω στο Μπουένος Άιρες: "Εκ των υστέρων, αυτή η nevada mortal που πέφτει αθόρυβα πάνω στο σπίτι του Όστερχελντ έγινε meme στην εθνική φαντασία. Μία συντόμευση για τα χρόνια της δικτατορίας. Μια μεσοαστική διανοούμενη οικογένεια που την σκεπάζει ο λευκός μανδύας της φρίκης.
'Οπως και στον El Eternauta, ο Leo Henry βλέπει στην ταινία Invasión (1969) του Hugo Santiago μια πιθανή μεταφορά για τη δικτατορία. Ο συν-σεναριογράφος της, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, την περιγράφει ως εξής: "Το Invasión είναι ο μύθος μιας πόλης, φανταστικής ή πραγματικής, που πολιορκείται από ισχυρούς εχθρούς και υπερασπίζεται από λίγους άνδρες που, ίσως, δεν είναι ήρωες. Θα πολεμήσουν μέχρι τέλους, χωρίς να υποψιάζονται ότι η μάχη τους είναι ατέρμονη".
Ο Μπόρχες θα αποδεχτεί τις τιμές της δικτατορίας και θα δηλώσει το 1976, όταν αναγορεύτηκε από τον Πινοσέτ doctor honoris causa στο Πανεπιστήμιο της Χιλής: "Δηλώνω ότι προτιμώ το σπαθί, το καθαρό σπαθί, από τον ύπουλο δυναμίτη". Μετά τη δικτατορία, θα πει στα γαλλικά: "Μπορείς να αλλάξεις το παρελθόν, το αλλάζεις συνέχεια. Κάθε φορά που το θυμόμαστε. Όλες οι αναμνήσεις που έχω από το παρελθόν μου είναι ψεύτικες".
Το El Eternauta αναμειγνύει τη μυθοπλασία με την πραγματικότητα: ο Juan Salvo επισκέπτεται έναν συγγραφέα κόμικς που έχει τα χαρακτηριστικά του Όστερχελντ και του διηγείται την ιστορία του. Η ίδια διαπερατότητα χαρακτηρίζει και το Héctor, μέχρι που γίνεται η φύση του βιβλίου. Ο Leo Henry ταξιδεύει στο πραγματικό Μπουένος Άιρες, προσπαθώντας να συλλάβει το πνεύμα του, επισκεπτόμενος τους χώρους των μυστικών φυλακών όπου κρατούνταν ο Όστερχελντ, αλλά σε άλλα κεφάλαια εμφανίζονται χαρακτήρες από το κόμικ ή το Invasión. Τα τέσσερα μικρά κορίτσια του Έκτωρ Όστερχελντ περπατούν μέχρι την άκρη της πόλης, σε μια ιστορία που συνδυάζει την ταινία, τον Eternauta και μια επίσκεψη στον Μπόρχες, όλα αυτά σε μια σκοτεινή εκδοχή της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων.
Μέσα από μια λεπτή κατασκευή, τα γεγονότα συγκεντρώνονται στο τέλος, καθώς ο Léo Henry έχει ήδη αφιερώσει τα τρία τέταρτα του βιβλίου του στην αναζήτηση, για να δείξει πόσο δύσκολο είναι να αφηγηθεί κανείς την πορεία του Όστερχελντ στην παρανομία και στις φυλακές, εφόσον τόσοι πολλοί μάρτυρες έχουν αφανιστεί, και τα ίχνη έχουν σκόπιμα σβηστεί.
Ακολουθώντας τα βήματα των τεσσάρων θυγατέρων του, ο Όστερχελντ εντάχθηκε στους Montoneros, ένα αριστερό περονιστικό παράνομο κίνημα. Στο Héctor τονίζεται πώς ο ίδιος ο περονισμός ήταν μια ασαφής, διφορούμενη, απατηλή ιδεολογία, ένας μη μαρξιστικός σοσιαλισμός μπολιασμένος από έναν λαϊκισμό που έτεινε προς την ακροδεξιά. Εξάλλου, κατά τη διάρκεια της σύντομης επιστροφής τους στην εξουσία μεταξύ 1973 και 1976, οι δεξιοί Περονιστές προσπάθησαν να εξαλείψουν τους αριστερούς.
'Ετσι, ο Έκτωρ Όστερχελντ κυκλοφορούσε κρυφά από το ένα κρησφύγετο στο άλλο, υπαγορεύοντας τα σενάριά του από τηλεφωνικούς θαλάμους. Στις 20 Απριλίου 1977, απήχθη στη μέση του δρόμου. Βασανίστηκε σε διάφορα μυστικά κέντρα κράτησης. Τον Ιανουάριο του 1978, τον κλώτσησαν μέχρι θανάτου. Πριν από αυτόν, είχαν απαχθεί δύο από τις κόρες του. Το πτώμα της 21χρονης Beatriz βρέθηκε στο δρόμο. Η τύχη της 23χρονης Diana είναι άγνωστη. Λίγους μήνες μετά τη σύλληψη του Héctor, οι δύο άλλες κόρες του, η εικοσάχρονη Miranda, και η εικοσιπεντάχρονη Estela, εξαφανίστηκαν υπό άγνωστες συνθήκες.
Το τελευταίο μέλος της οικογένειάς του που είδε τον Héctor ήταν ο εγγονός του Martín, ο οποίος συνελήφθη στο κρησφύγετο όπου ζούσε η μητέρα του, η Estela. Αντί να τον παραδώσει στα ορφανοτροφεία της δικτατορίας, ο επικεφαλής της "ομάδας εργασίας", ο οποίος μάλλον διάβαζε κόμικς, τον πήγε στον παππού του στη φυλακή για να του πει σε ποιον να εμπιστευτεί το παιδί. Το αγόρι, ηλικίας τεσσάρων ετών, περιέγραψε τον τόπο της συνέντευξης, ο οποίος έμοιαζε περισσότερο με κάτι βγαλμένο από ταινία του Ντέιβιντ Λιντς παρά με την πραγματική ζωή: ένα δωμάτιο εξ ολοκλήρου καλυμμένο με μπλε λάτεξ με ένα τραπέζι και μια καρέκλα.
Ο Léo Henry δεν στέκεται πολύ στις δίκες, στις μετέπειτα μαρτυρίες: "Τα λόγια των επιζώντων είναι τρομερά. Δεν θέλω να ακολουθήσω αυτόν τον δρόμο", ούτε "θέλει να μιλήσει για τα θύματα", ή τους δολοφόνους. Το Héctor μιλάει για τον τρόπο με τον οποίο οι ιστορίες αφηγούνται την Ιστορία, μερικές φορές καλύτερα από τις ίδιες τις λέξεις. Επικεντρώνεται στη γλώσσα, η οποία συσκοτίζει την αλήθεια αλλά και την αποκαλύπτει, ενώ οι δύο αυτές λειτουργίες συνδυάζονται σε ένα ποίημα της Angela Urundo Raboy, το Caer no es caer, το οποίο ο Léo Henry ενσωματώνει στην Aquilea, τη φανταστική πόλη του Invasión. "Caer no es caer [...] Desaparecer no es desaparecer [...] Muerte no es muerte": Το να πέφτεις δεν είναι να πέφτεις, το να εξαφανίζεσαι δεν είναι να εξαφανίζεσαι, ο θάνατος δεν είναι θάνατος.
Πολύτιμο, ευαίσθητο και λεπτό βιβλίο, σωτήριο σε μια εποχή που η ακροδεξιά γίνεται όλο και πιο προβεβλημένη, το Héctor ζωντανεύει την παρουσία ενός παλιού συγγραφέα κόμικς που αρνήθηκε να εγκαταλείψει τον αγώνα που έδινε με τις κόρες του. Θα μπορούσε να το είχε κάνει: όταν επανεκδόθηκαν τα κοινά τους έργα με το δικό του μόνο όνομα, ο Ούγκο Πρατ αναγνώρισε τι χρωστούσε στον Όστερχεντ και προσπάθησε να τον πείσει να καταφύγει στην Ευρώπη. Ένας ήρωας τον οποίο ο Léo Henry καλεί για ένα νυχτερινό απεριτίφ με τον ίδιο και τους φίλους του για να του δώσει τον λόγο: "Να τι είναι οι ιστορίες: κομμάτια της πραγματικότητας που είναι νεκρά και σαβανωμένα, που η συναρπαστική τους εμφάνιση σε κάνει να θέλεις να πιστέψεις αμέσως. [Τα] μόνα εργαλεία για να σιγουρευτούμε για τον κόσμο που υπάρχει μεταξύ μας. [...] Δεν υπάρχει το πραγματικό από τη μια πλευρά και το φανταστικό από την άλλη, αλλά ένα γιγαντιαίο συνεχές, ένα ανεξιχνίαστο σκοτάδι μέσα στο οποίο λάμπουν δισεκατομμύρια αντικείμενα, ημίγνωστα, φευγαλέα, στα μισά του δρόμου ανάμεσα στην επιθυμία και την παραίσθηση".
Είσαι...- είπα, ενθουσιασμένος.
-Ναι, εγώ είμαι, ο Juan Salvo, ο Eternauta.
-Σε θαυμάζω πολύ. Ξέρω για τη θανατηφόρα χιονόπτωση, για την εισβολή των Αυτών και...
-Σ' ευχαριστώ για την αγάπη σου, αλλά βιάζομαι λιγάκι. Πρέπει να συνεχίσω να ταξιδεύω στο χώρο και στο χρόνο, πρέπει να συνεχίσω να ψάχνω για τους αγαπημένους μου- αλλά πρώτα, θα ήθελα να σου ζητήσω κάτι...
-Ό,τι θέλεις, Juan.
-Θέλω να πεις την ιστορία μου. Όλοι πρέπει να τη μάθουν.
-Μείνε ήσυχος. Θα το φροντίσω εγώ.
-Θέλω να τους πεις και για τον φίλο μου τον Germán. Και για την οικογένειά του...
-...όπως θέλεις.
Daniel Riera (αναγνώστης του El Internauta από 12 ετών)
