Εμείς οι ναυτικοί,
μπαρκαρισμένοι και ξέμπαρκοι
'Ενα βιβλίο του καθηγητή Γιώργου Τσιμούρη
"Δεν είναι ναυτικός. Είναι πανεπιστημιακός. Και όμως ταξίδεψε επί 1,5 μήνα σε γκαζάδικο το 2012 για να ερευνήσει την "εν πλώ" ζωή των ναυτικών και των συγγενών τους σε στεριά και θάλασσα. Κατάγεται από νησί, ήθελε να γίνει καπετάνιος, αγάπησε την ποίηση του Καββαδία και θέλησε να δει πόσα από αυτά που λέγονται στην ποίηση, την δημοτική μουσική, την λογοτεχνία είναι μύθος - εξωτισμός και πόσα πραγματικότητα; Είναι πανεπιστημιακός δάσκαλος στο Πάντειο. Είναι ο Γιώργος Τσιμουρής, κοινωνικός ανθρωπολόγος με ειδίκευση στις μεταναστευτικές σπουδές και παρατήρησε ότι στην Ελλάδα που κατέχει το 17% του παγκόσμιου ναυτικού στόλου, δεν υπάρχει ούτε μια κοινωνική έρευνα για την ζωή των ναυτικών και την συμβολή τους σε αυτό που λέμε "θαύμα" της ελληνικής ναυτιλίας. Συνειδητή αποσιώπηση, λέω εγώ. 'Ολοι αναφέρονται στην ναυτοσύνη των εφοπλιστών, κανείς δεν τόλμησε να καταγράψει την πραγματική ζωή των ναυτικών. Και ιδού το αποτέλεσμα της επιτόπιας έρευνας: Το βιβλίο Εμείς οι ναυτικοί, μπαρκαρισμένοι και ξέμπαρκοι. Μια ανθρωπολογική προσέγγιση των εκδόσεων Davinci όπου καταρρίπτονται λογοτεχνικοί μύθοι για τις αναπαραστάσεις του "ναυτικού" σε τραγούδια, ποιήματα, μυθιστορήματα και σινεμά για τον ανδρισμό, την περιπέτεια, τον κοσμοπολιτισμό, τους μεγάλους μισθούς, την αλητεία, τις αγοραίες και εφήμερες σχέσεις με γυναίκες, για την εξωτική ζωή στα λιμάνια. Η ζωή στα λιμάνια των ναυτικών την εποχή της "κοντεινεροποίησης" με την είσοδο των νέων τεχνολογιών στο φόρτωμα και ξεφόρτωμα, τα αυξημένα μέτρα ελέγχου, επιθεώρησης και επιτήρησης μετά την 11η Σεπτεμβρίου, που μείωσαν τον χρόνο παραμονής στα λιμάνια μόνο για 2 ημέρες, μείωσαν τον αριθμό των πληρωμάτων, αύξησαν την εντατικοποίηση, το στρες, τον μόχθο. Τα λιμάνια έγιναν πηγή άγχους και εργασίας, όχι διασκέδασης. Καμία σχέση με αυτά που καταγράφει ο Καββαδίας στην ποίηση του. Οι ναυτικοί παραμένουν στο πλοίο και δεν βγαίνουν στα λιμάνια. Δεν υπάρχει χρόνος και κουράγιο.. Εγκλεισμός, η λέξη κλειδί... Επίσης αποδεικνύεται μια ακόμη "ενοχλητική" αλήθεια, ότι οι ναυτικοί ή καλύτερα οι ναυτεργάτες δεν είναι κοσμοπολίτες, δεν γνωρίζουν τον "ξένο", τον "άλλον", είτε πρόκειται για τους αλλοδαπούς συνάδελφους τους μέλη του πληρώματος, είτε για την γνωριμία με τους άλλους στα ξένα λιμάνια. Καμία ώσμωση με άλλους πολιτισμούς. Αντιθέτως παραμένουν "ντόπιοι" και εξηγεί ο συγγραφέας Γιώργος Τσιμουρής το γιατί. Η έρευνα του καταρρίπτει τα αρνητικά στερεότυπα "ναυτικοί και λιμάνια", ότι είναι του υπόκοσμου και εγκληματικά στοιχεία, γι' αυτό και οι ίδιοι οι ναυτικοί αυτοσαρκάζονται σε μια διαδικτυακή σελίδα με τίτλο "Σύλλογος Ναυτικών και λοιπών κακοποιών Στοιχείων". Τι επιπτώσεις έχει η ζωή του ναυτικού ως "έγκλειστου" και μάλιστα με ανθρώπους που δεν επέλεξε για τον εγκλεισμό του, μέσα σε ένα καράβι, σε μια λαμαρίνα που κινείται συνεχώς; Διαρκής κίνηση και εγκλεισμός. Οι συνέπειες της αντίφασης... "Εγκλωβισμένοι κάτοικοι στο ταξίδι". Γιατί το πλοίο είναι φυλακή; Ποιο είναι το σύνδρομο των ναυτικών; Πώς επηρεάζει την ψυχή και την ζωή των ναυτικών η μονότονη, καθηλωτική ρουτίνα, η ιεραρχία, η πειθαρχία, η συλλογικότητα, η αλληλοεξάρτηση, η περιορισμένη ελευθερία, ο εγκλεισμός, η αδυναμία συνεννόησης με τους αλλοδαπούς μέλη των πληρωμάτων, η ανύπαρκτη επαφή με τον πολιτισμό του "άλλου", η υιοθέτηση του ρόλου του "τουρίστα" και όχι του "ταξιδιώτη", γιατί δεν εκτίθεται στην διαπολιτισμική συνάντηση, ο αλκοολισμός, η ερωτική μοναξιά, οι δυσκολίες συμβίωσης με την οικογένεια όταν βγούν στην στεριά, οι αυτοκτονίες, ο φόβος της αρρώστιας ή του θανάτου εν πλώ, η εργασιακή ανασφάλεια, κλπ. κλπ. 'Εγιναν ναυτικοί γιατί αγάπησαν την θάλασσα. Η θάλασσα ήταν γι' αυτούς καταφύγιο, πρόκληση, περιπέτεια, ταξίδι, φυγή, απόδραση. Όμως η λογοτεχνία και η ποίηση είναι συμπληρωματικές αναπαραστάσεις της ζωής των ναυτικών στο παρελθόν. "Οι ποιητές δεν εφευρίσκουν ποιήματα, το ποίημα υπάρχει κάπου εκεί πίσω, ήταν εκεί για πολύ καιρό, ο ποιητής απλά το ανακαλύπτει", λέει ο Κούντερα για να απαντήσει ο συγγραφέας ότι ο βασικός στόχος του βιβλίου ήταν να ανακαλύψει την πραγματική εμπειρία των ναυτικών, όπως την αφηγούνται οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, από κάποιον που δεν είναι ποιητής. Καλοτάξιδο... Και στο μυαλό μου τριγυρίζει ένας Γερμανός συγγραφέας, ο Γκύντερ Βάλραφ, ο οποίος υποδύθηκε άλλους ρόλους, του δημοσιογράφου και του Τούρκου εργάτη για να αποδείξει την παραπληροφόρηση και την εκμετάλλευση... Εδώ ένας επιστήμονας πράττει αυτό που πρέπει. Την αναζήτηση της αλήθειας.. Μακάρι να βρει μιμητές..."
Αλεξάνδρα Χριστακάκη
"Το βιβλίο αφορά τη ζωή των ναυτικών "εν πλω" στα ποντοπόρα πλοία, και όταν είναι "ξέμπαρκοι" στη στεριά. Επιχειρεί την κατανόηση των δυσκολιών των ναυτικών και των ματαιώσεων των οικογενειών τους. Διερευνά την μυθολογία του εξωτισμού του ναυτικού ταξιδιού και "της ζωής στα λιμάνια" και τη σταδιακή εξαφάνιση αυτής της διάστασης του επαγγέλματος, στις συνθήκες του καπιταλισμού της ταχύτητας.
Παρουσιάζει τις δυσκολίες της εισόδου των γυναικών στο ανδροκρατούμενο ναυτικό επάγγελμα και τις αιτίες της σταδιακής μείωσης του αριθμού των Ελλήνων ναυτικών στα ελληνικής πλοιοκτησίας μεν, ξένης σημαίας δε, πλοία. Τέλος τεκμηριώνει τη συνεισφορά και το μόχθο των ναυτικών και των οικογενειών τους για την επίτευξη του "θαύματος της ελληνικής ναυτιλίας", ένα θέμα που έχει προκλητικά αγνοηθεί στις σχετικές αναφορές.
Το βιβλίο αυτό - όπως και η έρευνα στην οποία βασίστηκε- δεν θα ολοκληρωνόταν αν δεν υπήρχε η ενθάρρυνση και η συνεισφορά πολλών ανθρώπων που αγκάλιασαν την αρχική ιδέα με ενθουσιασμό και συνεισέφεραν με διαφορετικούς τρόπους στην πραγμάτωσή του. Θα ήθελα κατ’ αρχή να ευχαριστήσω τους ναυτικούς που μοιράστηκαν γενναιόδωρα τις ιστορίες τους και τα προσωπικά τους μαζί μου και ιδιαίτερα τους ναυτικούς με τους οποίους μοιράστηκα την καθημερινότητά τους κατά τη διάρκεια του "μπάρκου" διάρκειας 1.5 μήνα που χρειάστηκε να κάνω με τάνκερ για τις ανάγκες αυτής της έρευνας. Για λόγους διατήρησης της ανωνυμίας τους δεν θα αναφερθώ ονομαστικά στον καθένα και στην καθεμιά. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τις συζύγους και τα παιδιά των ναυτικών που με εμπιστεύτηκαν και μοιράστηκαν μαζί μου τα δικά τους βιώματα και τις ματαιώσεις τους, για το σύντροφο ή για τον πατέρα που δεν τον έβλεπαν για μεγάλα διαστήματα. Αδιαμφισβήτητη είναι και η δική τους συμβολή στο "θαύμα της ελληνικής ναυτιλίας". Θερμές ευχαριστίες στο Μιχάλη Βαρλά, για την συμβολή του σ’ αυτή την έρευνα, καθώς υπήρξε ο άνθρωπος "κλειδί" που άνοιξε πολλές πόρτες στο νησί της Χίου και μ’ έφερε σ’ επαφή και με ναυτικούς και με τις συντρόφους τους. Θερμές ευχαριστίες στην κ. Ευγενία Πιάγκου, απ’ την Άνδρο, που μοιράστηκε μαζί μου τις μνήμες της ως κόρη ναυτικού και μ’ έφερε σ’ επαφή με άνδρες και γυναίκες απ’ το νησί της που θέλησαν να μοιραστούν μαζί μου τις ιστορίες τους."
Γιώργος Τσιμουρής
Ο Γιώργος Τσιμουρής, με καταγωγή από την Ατσική, γεννήθηκε στη Λήμνο το 1956. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο του Essex και στην Κοινωνική Ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο του Sussex στη Μεγάλη Βρετανία. Από το 2004 είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν τη μετανάστευση, τους πρόσφυγες, τις κοινότητες διασποράς και ζητήματα προφορικής ιστορίας. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και μετανάστες σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά.
