Fariba Adelkhah
Φυλακισμένη στην Τεχεράνη
Fariba Adelkhah, Prisonnière à Téhéran, Le Seuil 2024, 252 σελ.
Στο τελευταίο της δοκίμιο, η Fariba Adelkhah, ερευνήτρια στο Sciences Po, ανατρέχει σε περισσότερα από τέσσερα χρόνια εγκλεισμού σε φυλακή της Τεχεράνης. Αντλώντας από την εμπειρία της ως επιστήμονα κρατούμενη, προσφέρει την ανάλυση μιας ανθρωπολόγου, τονίζοντας την πανεπιστημιακή της προσέγγιση απέναντι στην αυθαιρεσία.
Η εμπειρία της φυλάκισης επιβλήθηκε στη Fariba Adelkhah μία ημέρα του Ιουνίου του 2019, όταν κατηγορήθηκε και στη συνέχεια καταδικάστηκε για υπονόμευση της εθνικής ασφάλειας της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. Οι άδικες κατηγορίες για κατασκοπεία που είχαν απαγγελθεί από τους Φρουρούς της Επανάστασης αποσύρθηκαν τελικά από τους δικαστές. Φυλακισμένη στη διαβόητη φυλακή Εβίν της Τεχεράνης, τέθηκε κατόπιν σε κατ' οίκον περιορισμό και φυλακίστηκε εκ νέου, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει μία μακρά απεργία πείνας. Μόλις τον Οκτώβριο του 2023 η Γαλλοϊρανή ερευνήτρια ανέκτησε την ελευθερία της και μπόρεσε να επιστρέψει στο Παρίσι. Έκτοτε, είχε μόνο μια επιθυμία: να γυρίσει πίσω στη δουλειά της και να αναπληρώσει τον χαμένο χρόνο. Το βιβλίο Φυλακισμένη στην Τεχεράνη είναι ο καρπός αυτής της προσπάθειας.
Laurent Bonnefoy
Orient XXI - 23.11.20124
Lucile Veissier
TheMetaNews - 12.01.2024
Σας συνέλαβαν στο Ιράν κι έπειτα σας καταδίκασαν σε φυλάκιση. Για ποιο λόγο κατηγορηθήκατε;
Σε ένα αυταρχικό καθεστώς, είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς τον πραγματικό λόγο της σύλληψής του. Όποιος ζει στο εξωτερικό ή/και έχει διπλή υπηκοότητα, όπως εγώ, είναι ύποπτος. Το ιρανικό κράτος πιστεύει ότι μας χρησιμοποιούν οι δυτικές χώρες για να το ελέγχουν και να το υποτάσσουν καλύτερα.
Αισθάνεστε ότι έχετε καταδικαστεί ως ερευνήτρια;
Από τη στιγμή που αναλύεις την ιρανική κοινωνία, κατηγορείσαι για τα πάντα και το αντίθετό τους: η κριτική δεν γίνεται αποδεκτή από το καθεστώς και η αντιπολίτευση με κατηγόρησε ότι νομιμοποιώ το καθεστώς... Γενικά, υπάρχει μεγάλη δυσπιστία απέναντι στον γραπτό λόγο, αλλά και έλλειψη αυτονομίας για την έρευνα, η οποία δεν ορίζεται με τον ίδιο τρόπο στη Γαλλία όπως στο Ιράν. Έτσι, δεν εξεπλάγην όταν με συνέλαβε και με ανέκρινε το ιρανικό καθεστώς. Αυτό που με στενοχώρησε περισσότερο ήταν η έλλειψη κινητοποίησης μεταξύ των Ιρανών συναδέλφων μου, οι οποίοι πιστεύω πως δεν υπερασπίστηκαν το επάγγελμά τους απέναντι στη φίμωση του αυταρχισμού. Κάποιοι από αυτούς μου είπαν μάλιστα: "Το παρατράβηξες, εσύ φταις".
Πώς είναι η έρευνα στο Ιράν;
Το Ιράν έχει μακρά παράδοση στην έρευνα, κυρίως στη λογοτεχνία και, από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, έχουν αναπτυχθεί οι κλάδοι της πολιτικής επιστήμης και της νομικής - οι οποίοι συχνά πάνε μαζί, όπως εδώ στο Sciences Po. Η δημοσίευση σε πανεπιστημιακά περιοδικά αποτελούσε ήδη κριτήριο ποιότητας. Μετά την επανάσταση [του 1979, σ.σ.], συνεχίζουν να δημοσιεύονται μεταφράσεις ρωσικών, κινεζικών και βρετανικών κειμένων, γεγονός που καταδεικνύει μια ορισμένη προσπάθεια ανοίγματος. Σε κάθε επισκεψή μου, εκπλήσσομαι βλέποντας πόσο δραστήριοι είναι οι νέοι, οι οποίοι είναι πραγματικοί ερευνητές ενώ ζουν εν μέσω οικονομικής κρίσης. Αυτό δείχνει ότι ο πανεπιστημιακός κόσμος δεν είναι σαν τους άλλους. Στους έξι μήνες της ελευθερίας μου πριν από την επιστροφή μου, είχα την ευκαιρία να ανταλλάξω απόψεις με τους φοιτητές στην πανεπιστημιούπολη στην καρδιά της Τεχεράνης. Αυτό μου δίνει πολλές ελπίδες.
Έχουν υποστεί τα ίδια με εσάς άλλοι ερευνητές ή πανεπιστημιακοί στο Ιράν;
Είμαι ερευνήτρια εδώ και 30 χρόνια και δεν είχα ποτέ πριν κανένα πρόβλημα. Ωστόσο, τέσσερις άλλοι ερευνητές, μεταξύ των οποίων δύο γυναίκες, είχαν την ίδια εμπειρία με εμένα: συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Υπάρχει ακόμη κάποια μορφή ακαδημαϊκής ελευθερίας εκεί;
Το καθεστώς προσπαθεί να μονοπωλήσει την έρευνα, αλλά ακόμη και σε ένα αυταρχικό καθεστώς υπάρχει πάντα τρόπος να συνεχίσεις να κάνεις έρευνα. Είναι λίγο σαν το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι: καθηγητές που έχουν απολυθεί συνεχίζουν να εργάζονται, εφημερίδες δημοσιεύουν... Στην πραγματικότητα, υπάρχει ένα εξαιρετικό περιοδικό για τη γεωγραφία που διευθύνεται από την Papoli Yazdi, η οποία έχει περάσει από τη Γαλλία όπως και εγώ και η οποία, παρά το γεγονός ότι έχει συλληφθεί αρκετές φορές, επιμένει. Αν δεν αγωνιζόμασταν, πώς θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε μπροστά;
Πώς ήταν οι συνθήκες κράτησής σας; Είχατε ειδική μεταχείριση επειδή ήσασταν ερευνήτρια;
Οι συνθήκες ποικίλλουν πολύ στο Ιράν. Οι δικές μου ήταν αρκετά καλές - το λέω αυτό επειδή είναι η αλήθεια, όχι για να υπερασπιστώ το καθεστώς. Μετά τη σύλληψή μου, τέθηκα υπό προφυλάκιση όπου ήμουν μόνη μου σε ένα κελί τον περισσότερο χρόνο. Καθώς ήμουν ηλικιωμένη [η Fariba Adelkhah είναι τώρα 64 ετών, ήταν 60 όταν συνελήφθη, σ.σ.], μπορεί να πρόσεχαν περισσότερο την υγεία μου. Ήταν επίσης πιο ελαστικοί, γνωρίζοντας ότι ήμουν ερευνήτρια επί 30 χρόνια και ότι δεν αποτελούσα άμεση απειλή. Για παράδειγμα, δεν χρειαζόταν να φοράω μαντήλι στα μάτια όταν με μετακινούσαν μέσα στη φυλακή, μπορούσα να αντικρίζω τους ανθρώπους που με ανέκριναν...
Σε τι συνίσταντο αυτές οι ανακρίσεις;
Κάθε πρωί ερχόνταν και με έπαιρναν για ανακρίσεις που διαρκούσαν σχεδόν όλη την ημέρα, με κάποια διαλείμματα φυσικά για φαγητό κ.λπ. Οι συνομιλητές μου παρουσιάζονταν σαν ερευνητές και προσπαθούσαν να με καλοπιάσουν με χυμούς φρούτων ή κέικ, τα οποία ποτέ δεν δέχτηκα. Αλλά το να απαντώ στις κατηγορίες του ιρανικού καθεστώτος ήταν για μένα ένα καθήκον και αυτό ήταν που με κράτησε στην αρχή. Χωρίς να αυταπατώμαι, πίστευα ότι θα μπορούσαμε να βρούμε κάποιο έδαφος για συζήτηση, επειδή και οι δύο είχαμε κάποια κοινή μορφή έρευνας: οι πολιτικοί θέλουν να διατηρήσουν το καθεστώς, εγώ θέλω να το κατανοήσω. Επιστρέφοντας στο κελί μου, περνούσα πολύ χρόνο γράφοντας τις απαντήσεις μου στις ερωτήσεις που μου είχαν γίνει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Εξηγούσα ποιος οργανισμός μου είχε δώσει χρηματοδότηση, ποιος πρέσβης με είχε καλέσει να παρουσιάσω την έρευνά μου... Δεν αρνήθηκα τίποτα, γιατί αυτή ήταν η δουλειά μου.
Τι συνέβη στη συνέχεια;
Μετά από δύο μήνες που επαναλάμβανα ότι είχα κάνει μόνο τη δουλειά μου, κατάλαβαν ότι δεν είχαν τίποτα άλλο να μου αποσπάσουν και σταμάτησαν τις ανακρίσεις. Αυτή ήταν μια από τις πιο δύσκολες στιγμές για μένα: η αναμονή. Οι μέρες περνούσαν, οι εβδομάδες... Είχε φτάσει το καλοκαίρι και έβλεπα τον χειμώνα να έρχεται. Έπεσα σε κατάθλιψη και άρχισα μία απεργία πείνας. Πρέπει να με λυπήθηκαν και με έστειλαν στη φυλακή, ακόμη και πριν από τη δίκη. Αυτό το νέο μέρος ήταν αποκλειστικά για τους λεγόμενους κρατούμενους πολιτικής ασφάλειας- οι συνθήκες ήταν πολύ καλύτερες από ό,τι για τους ποινικούς. Μπορούσαμε να λαμβάνουμε βιβλία, είχαμε μια κουζίνα, ένα γυμναστήριο σε καλή κατάσταση... Και πάνω απ' όλα δεν ήμουν πια μόνη μου!
Συνεχίσατε τότε την έρευνά σας;
Την ημέρα που έφτασα, όλες οι κρατούμενες- ήμασταν μερικές δεκάδες - ήρθαν να με χαιρετήσουν και να συστηθούν, δηλώνοντας την πολιτική τους ιδιότητα. Ήταν όλες αντίπαλες του καθεστώτος, αλλά από πολύ διαφορετικούς ορίζοντες: κάποιες είχαν διαδηλώσει κατά της χρήσης της μαντίλας, άλλες ανήκαν στο κίνημα των Μουτζαχεντίν [μία από τις σημαντικότερες ομάδες της αντιπολίτευσης στο Ιράν, που αρχικά περιγράφηκε ως "ισλαμομαρξιστική" και είχε διεξάγει ένοπλο αγώνα, σ.σ.]. Χάρηκα που είχα τέτοια ποικιλομορφία γύρω μου και, καθώς είχαμε εγκλωβιστεί εκεί για αρκετό καιρό, μπορούσα να τους μιλήσω με την ησυχία μου. Το καθεστώς μου στέρησε έναν τομέα έρευνας και μου έδωσε έναν άλλο. Αυτό ήταν που μου επέτρεψε να επιβιώσω.
Είχατε την υποστήριξη των Γάλλων συναδέλφων σας και του ιδρύματός σας (Sciences Po). Αυτό βοήθησε στην απελευθέρωσή σας;
Στο ιρανικό καθεστώς δεν αρέσει να το πιέζουν. Σε αρκετές περιπτώσεις, μου προσφέρθηκαν διαπραγματεύσεις αν η επιτροπή υποστήριξης σταματούσε τις δραστηριότητές της [στην επιτροπή αλληλεγγύης στην Fariba Adelkhah και τον Roland Marchal, που συστάθηκε όταν συνελήφθησαν το 2019, συμμετείχαν ενεργά ιδίως ερευνητές πολιτικών επιστημών, σ.σ.]. Αλλά οι Γάλλοι ερευνητές αγωνίζονταν για έναν σκοπό και για να ευαισθητοποιήσουν τους συναδέλφους τους. Από τη στιγμή που δεν μπορούμε πλέον να βγαίνουμε στο πεδίο μας, δεν μπορούμε να γράφουμε και να δημοσιεύουμε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, το επάγγελμά μας κινδυνεύει. Και αναμφισβήτητα, χωρίς ακαδημαϊκή ελευθερία, δεν υπάρχει καθόλου ελευθερία. Επομένως, είναι ένα επαγγελματικό καθήκον, όχι ένα συντεχνιακό καθήκον: υπηρετεί την κοινωνία στο σύνολό της.
Γιατί δεν κινητοποιήθηκαν οι Ιρανοί συνάδελφοί σας;
Υπάρχουν ορισμένες πολιτισμικές και διαρθρωτικές διαφορές που μας επιτρέπουν να καταλάβουμε το γιατί. Πρώτα απ' όλα, ο ορισμός του πλαισίου της έρευνας δεν είναι ο ίδιος παντού στον κόσμο. Επιπλέον, στη Γαλλία είμαστε πιο προνομιούχοι από ό,τι στο Ιράν, και αυτό δημιουργεί ένα είδος αντιπαλότητας και δυσπιστίας. Η ακαδημαϊκή ελευθερία μπορεί να εμφανιστεί στο Ιράν ως μια αξία που επιβάλλεται από το εξωτερικό.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ποιος είναι κατά τη γνώμη σας ο ρόλος των ερευνητών; Να φύγουν, να μεταφέρουν το μήνυμα στο εξωτερικό, να αψηφήσουν την απαγόρευση, να ξεκινήσουν αντίσταση...;
Οι ερευνητές στον τομέα μου έχουν μεταξύ άλλων το προνόμιο να πηγαίνουν σε άλλες χώρες για να αναλύουν πολιτικά κινήματα. Νομιμοποιούνται να κυκλοφορούν ιδέες και να παρέχουν τροφή για σκέψη. Πολλές πολιτικές εξουσίες συνεργάζονται με ερευνητές, αλλά αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη χώρα και τους ηγέτες της. Ορισμένοι ερευνητές δεν θέλουν να πηγαίνουν στα υπουργεία επειδή διαφωνούν με τις πολιτικές που ακολουθούνται, ενώ άλλοι συμφωνούν να μοιράζονται τα αποτελέσματα της έρευνάς τους με τους επαγγελματίες του κλάδου μας, της πολιτικής επιστήμης.
Θα μπορούσαν λοιπόν οι ειδικοί της πολιτικής επιστήμης να φωτίσουν έτσι τις πολιτικές αποφάσεις;
Ένα παράδειγμα: ακούμε μερικές φορές ότι οι Ταλιμπάν είναι προϊόν της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, κάτι που μπορεί να είναι αστείο, αλλά, στην πραγματικότητα, αν οι Αμερικανοί δεν είχαν τόσο συγκρουσιακή άποψη για τους Ρώσους, σίγουρα δεν θα είχαν υποστηρίξει τους θρησκευτικούς εξτρεμιστές και το Αφγανιστάν δεν θα ήταν εκεί που είναι σήμερα. Γενικά, δεν πρέπει να ζούμε με τα "αν", αλλά αν οι πολιτικοί δεν σκέφτονταν μόνοι τους πριν πάρουν αποφάσεις, οι συγκρούσεις θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Οι ερευνητές δεν έχουν καλύτερη γνώση από τους πολιτικούς, αλλά η αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο είναι απαραίτητη.
Ορισμένοι Γάλλοι ερευνητές διαμαρτύρονται ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία υπονομεύεται στη Γαλλία. Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με αυτό;
Ως ερευνητές, απολαμβάνουμε καλύτερες συνθήκες στη Γαλλία, αλλά η ακαδημαϊκή ελευθερία δεν ασκείται ποτέ τέλεια. Όπως ανέφερε η επιτροπή υποστήριξης, η ακαδημαϊκή ελευθερία έχει αρχίσει να περιορίζεται στη Γαλλία, και όχι μόνο επειδή οι ερευνητές στερούνται την επιτόπια εργασία τους. Με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, δεν επιτρέπεται πλέον σε ορισμένους συναδέλφους να πηγαίνουν εκεί, παρόλο που γνωρίζουν τον τόπο και ξέρουν να εκτιμούν τον κίνδυνο. Για παράδειγμα, ένας συνάδελφος που ήθελε να πάει στην Ουκρανία σε μια κόκκινη ζώνη έπρεπε να υπογράψει μια δήλωση αποποίησης ευθύνης. Προσωπικά, δεν θα είμαι ποτέ ελεύθερη αν δεν μπορώ να μετακινούμαι, αν δεν μου επιτρέπεται να πάω στο Ιράν, που είναι η ερευνητική μου περιοχή και αυτό για το οποίο με προσέλαβε το Sciences Po πριν από 30 χρόνια. Θα ζητήσω λοιπόν άδεια, με την ελπίδα ότι μια μέρα θα μπορέσω να επιστρέψω.
