Ιμαρέτ Καβάλας
Από Τούρκικο ιεροδιδασκαλείο και πτωχοκομείο πολυτελές σήμερα ξενοδοχείο-μνημείο
"'Οταν ο πασάς των τριών ιππουρίδων Μωχάμετ 'Αλη θα θελήσει να ευεργετήσει την γένέτειρά του, θα είναι ισχυρότερη οικονομικά η θέση του και διαφορετικές οι συνθήκες από εκείνες κάτω από τις οποίες ευεργέτησε τη Θάσο. Δεδομένου ότι, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης, δεν είναι δυνατόν να αποσπαστεί η Καβάλα από την Τουρκία όπως η νήσος, αποφασίζει να χριστεί αρωγός ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και καλύπτοντας παράλληλα τις ποικιλόμορφες ανάγκες της. Στέλνει αντιπροσωπεία της χεδιβικής του αυλής, με την εντολή να προτείνουν στους προύχοντες της πολιτείας την κατασκευή ισχυρού και ευρύχωρου λιμανιού, όπου θα εξυπηρετεί τις εμπορικές ανάγκες όλης της περιοχής. 'Εμπορος καπνού κάποτε ο ίδιος, γνωρίζει τη σημασία ενός τέτοιου έργου, ικανού να αλλάξει την όψη της Μακεδονίας και της Θράκης και να εκτρέψει τη ροή του πλούτου της Μεσογείου προς αυτή την περιοχή.
Οι εκπρόσωποι ορίζουν για τη λήψη της απόφασης έντεκα προύχοντες Τούρκους και έναν 'Ελληνα, οι οποίοι καταλήγουν σε δύο προτάσεις: στην κατασκευή λιμανιού, κατά την επιθυμία του δωρητή, ή την ίδρυση ιεροδιδασκαλείου. Η κακή όμως σχέση των Τούρκων με τη θάλασσα είναι παραδοσιακή αφού ένα τουρκικό πλοίο που απέπλευσε από την Κωνσταντινούπολη με προορισμό τη Θεσσαλονίκη μετά από τρεις μέρες έδεσε στην Καβάλα! Ο καπετάνιος δε δεν αντελήφθη το λάθος του, παρά μόνο αφού κατέβηκε στην ξηρά και αντίκρισε τη διαφορετική πόλη! Θέτοντας, επί πλέον, οι προύχοντες υπεράνω όλων τη σταθερότητα την τιμή των αγαθών τους, που ενδεχομένως θα υπονόμευε η κατασκευή νέου λιμανιού, κρίνουν αυτή την εκδοχή ασύμφωρη και την αποκλείουν.
'Ετσι επικρατεί η έκδοση του Ιμαρέτ. Να διδάσκονται οι έφηβοι ότι η γη είναι στρογγυλή σαν ταψί και αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος, ενώ ο ήλιος περιστρέφεται αιωνίως γύρω της. Η σελήνη κρύβεται τη μέρα για να ξεφύγει από τα δόντια του δράκου και τ' αστέρια είναι φανοί που τους ανάβει ο Αλλάχ για να φωτίζουν τους βασιλιάδες της πλάσης. Πάνω από τον ουρανό δεν υπάρχει τίποτε! Ο Μωχάμετ 'Αλη συμμορφώνεται με την επιθυμία των εντοπίων και τη διαταγή του σουλτάνου και αποφασίζει την ανέγερση του ιδρύματος. Εκ των υστέρων, ορισμένοι θα πουν πως προτίμησε την ίδρυση της σχολής επειδή είχε μείνει αγράμματος ο ίδιος, και, μ' αυτόν τον τρόπο, επιδίωκε να του φύγει ο μύχιος καημός. Αναζητά τον κατάλληλο χώρο και επιλέγει τη θέση που ευνοούμενος βεζίρης του Σουλεϊμάν, ο Ιμπραχήμ, είχε κτίσει το δικό του Ιμαρέτ. Αγοράζει επιπλέον την έκταση δεκαεννέα σπιτιών που γειτονεύουν με το παλιό κτίσμα, και ο Τούρκος αρχιτέκτονας που αναλαμβάνει το έργο σηκώνει στην ανατολική του πλευρά ένα αδιαπέραστο οπτικά σύνορο. Διαρεί το συγκρότημα σε τέσσερα τμήματα, οργανωμένα γύρω από εσωτερικές αυλές, πλημμυρισμένες από κυπαρίσσια και πορτοκαλιές, με πεζούλια και κρήνες. Σηκώνει πλήθος καμινάδων και σκεπάζει την ποικιλία των θολών με μολύβδινα φύλλα ακτινωτών νευρώσεων στο σχήμα απαλών κυματισμών με μικρές εξάρσεις. Στην κορυφή τους τοποθετεί σημαίες, μπρούντζινα σύμβολα σε σχήμα ημισελήνου, άστρων και κεράτων ταύρου. Ο Μωχάμετ 'Αλη δίνει εντολή να γραφτεί στην τιμή της σημαίας η προτροπή "Δούλευε σκληρά για το αποκλειστικό σου αντικείμενο", και υπαγορεύει στον καλλιγράφο Μουσταφά Ιζέτ τους στίχους των τεσσάρων κτητορικών επιγραφών που εντοιχίζονται επάνω από τις κύριες εισόδους. Ο Ιζέτ υπακούει και σμιλεύει στο μάρμαρο τα υπαγορευμένα εγκώμια, που απευθύνονται στον ιδρυτή, μαζί με τους επαίνους για το κάλλος και την αξία της ευεργεσίας, με πλήθος κοσμιτικών επιθέτων και συνεχείς υπερθεματισμούς.
Οι μετέπειτα κάτοικοι της πολιτείας που θα περιεργάζονται τις σκονισμένες επιγραφές του Ιμαρέτ θα αδυνατούν να διαβάσουν τη δυσανάγνωστη αραβική γραφή και δεν θα διακρίνουν κανένα από τα αναγραφόμενα προτερήματα του ιδρυτού του. Δεν θα αναγνωρίζουν τα κλέη του και θα προσπερνούν αδιάφοροι εμπρός από την ευσπλαχνία και τη γενναιοδωρία του προς τη γενέτειρα. Δεν θα είναι σε θέση να ανιχνεύσουν τον πόθο της αθανασίας του."
Διαμαντής Αξίωτης
"Οι ευεργεσίες του Μωχάμετ 'Αλη προς τη γενέτειρά του". Από το μυθιστόρημα Το ελάχιστον της ζωής του, Κέδρος, 1999.
Το Ιμαρέτ της Καβάλας βρίσκεται σε περίοπτη θέση εντός των τειχών της παλιάς πόλης της, στη χερσόνησο της Παναγίας. Το μέγεθός του είναι 4.200 τ.μ.. Το μήκος του είναι περίπου 120 μέτρα. Το μνημείο, ένα αριστούργημα της ύστερης οθωμανικής αρχιτεκτονικής και σπάνιο δείγμα της στην Ευρώπη.
Ιδρυτής του εαυγούς αυτού ιδρύματος είναι ο Μεχμέτ Αλι, γεννημένος στην Καβάλα και μετέπειτα Βαλής και Χεδίβης της Αιγύπτου έθεσε τις βάσεις του σύγχρονου αιγυπτιακού κράτους. Μετά την άδεια που πήρε από τον Σουλτάνο, έδωσε εντολή για την έναρξη της κατασκευής του ευαγούς ιδρύματος ως δώρο του στη γενέτειρα πόλη του το 1813.
Το Ιμαρέτ αποτελείτο από: 2 μεντρεσέδες, μεκτέμπ (Κορανικό δημοτικό), ιμαρέτ - μαγειρίο σούπας, μεστζίντ (χώρος διδασκαλίας), δεξαμενή νερού και βρύσες για πλύση, χαμάμ για τους καθηγητές, το διοικητήριο, βιβλιοθήκη με 2.600 τόμους, τυπογραφείο καθώς και τα 60 δωμάτια των μαθητών που πλέον χρησιμοποιούνται από το μνημείο - ξενοδοχείο Ιμαρέτ (Imaret Hotel).
Το Ιμαρέτ αποτελούσε βασικό στοιχείο στα σχέδια όλων των οθωμανικών πόλεων, δίνοντας τους ξεχωριστό χαρακτήρα και μέχρι πρόσφατα κυριαρχούσαν στον ορίζοντα πόλεων στην Ανατολή και τα Βαλκάνια. Παρείχε στην πόλη δημόσιες υπηρεσίες και αγορές, παίζοντας σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της πόλης. Παλαιότερα τα Ιμαρέτ ιδρύονταν με την προοπτική δημιουργίας μιας νέας πόλης ή μιας νέας γειτονιάς σε μια ακατοίκητη περιοχή. Ήταν η βάση της ανάπτυξης, οικιστικά σύνολα αναπτύσσονταν γύρω από αυτά. Οι κατασκευές ξεκίνησαν περίπου το 1813, ολοκληρώθηκαν κυρίως το 1823 ενώ γίναν και κάποιες προσθήκες ως το 1864 (όπως το διοικητήριο).
Το Ιμαρέτ αποτελούσε ένα συγκρότημα δημόσιων κτηρίων (kulliye) με κοινωφελή χαρακτήρα και στηριζόταν σε 2 κύριους πυλώνες την φιλοξενία - διδασκαλία και φιλανθρωπία (προσφορά σούπας ανεξαρτήτως θρησκεύματος και καταγωγής). Η εκπαιδευτική λειτουργία (αυστηρά για μουσουλμάνους άρρενες) συνεχίστηκε μέχρι τον Ιούλιο του 1902 ενώ η παροχή ‘συσσιτίων’ μέχρι το 1923. Με τη συνθήκη της Λωζάνης, προσφυγικές οικογένειες διέμειναν μέχρι το 1965-69. Το 2000 η κατάσταση του συγκροτήματος ήταν σε πολύ κακή κατάσταση. Κατά την διάρκεια των χρόνων το μνημείο παράκμασε και περιήλθε σε κατάσταση ταχύτατης κατάρρευσης. Είχε αποψιλωθεί το μεγαλύτερο μέρος των μολυβδοσκέπαστων τρούλων, εκτεταμένες φθορές στα επιχρίσματα, κατεστραμμένα ξύλινα μέρη κατασκευής (παράθυρα, πόρτες, πατώματα) και τα διακοσμητικά στοιχεία του κτιρίου. Υπήρχε μεγάλος όγκος απορριμμάτων σε όλο το συγκρότημα, τα γραφεία της διοίκησης ήταν σχεδόν κατεστραμμένα ενώ τμήματα του κτιρίου είχαν μετατραπεί σε αποθήκες περιοίκων και καταστημάτων.
Το 1954 αναγνωρίστηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση ως αιγυπτιακό βακούφι (wakf) χωρίς όμως να υπάρχει κάποια αισθητή αλλαγή. Το 2001 ξεκίνησε η αποκατάσταση υπό την ιδιωτική επιχείρηση Μισσιριάν Α.Ε. και από τον Ιούνιο του 2004 λειτουργεί ως μνημείο-ξενοδοχείο που συμπεριλαμβάνει ερευνητικό κέντρο (MOHA Research Center) που προάγει τη διαπολιτισμική κατανόηση και επικοινωνία μέσα από την έρευνα του Ισλάμ και τους πολιτισμούς της ευρύτερης Μεσογείου.
Wikipedia
