Ιράκ 2003. Η σταυροφορία Γάλλων διανοούμενων υπέρ του πολέμου.
Είκοσι χρόνια μετά, έχει κάπως ξεχαστεί ότι κάποιοι Γάλλοι διανοούμενοι, καλοδεχούμενοι σε περιοδικά και τηλεοπτικές εκπομπές, ένωσαν τις φωνές τους για να υποστηρίξουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και να καταγγείλουν την άρνηση της κυβέρνησης του Ζακ Σιράκ να εμπλέξει τη Γαλλία σε μια επέμβαση στο Ιράκ.
Pierre Prier
Orient XXI - 7 Απριλίου 2023
Μερικοί, είναι αλήθεια, δεν θα μπορούσαν να μην αφήσουν χώρο για την αρχή της πραγματικότητας. Αδύνατον να αποφύγει κανείς την αναφορά στον πανταχού παρόντα Μπερνάρ-Ανρί Λεβί, έναν από τους πρώτους που εφόρμησε στο μιντιακό μέτωπο.
Καθώς πλησίαζε ο πόλεμος, ο φιλόσοφος, χωρίς να καταδικάζει ξεκάθαρα την επέμβαση, υπογραμμίζει στο περιοδικό Le Point την τελευταία εβδομάδα του Ιανουαρίου του 2003 "την ανάγκη - χωρίς ποτέ να πέφτουμε στην παγίδα του αντιαμερικανισμού και του ειρηνισμού - να αναρωτηθούμε μεγαλόφωνα για τα μη λεχθέντα μιας στρατηγικής της οποίας τα διεστραμμένα αποτελέσματα βλέπουμε να γίνονται όλο και πιο σαφή". Τους ίδιους δισταγμούς συναντάμε και σε έναν άλλο στοχαστή της δημόσιας σφαίρας, τον Αλέν Φινκιελκρότ, ο οποίος, ανάμεσα σε δύο ξεσπάσματα για το "διεθνές δίκαιο που αφήνει ελεύθερα τα χέρια των δημίων", αφήνει να διαφανούν κάποια ψήγματα λογικής: "Είμαι μπερδεμένος", γράφει, "ταυτόχρονα εξοργισμένος από τον ειρηνισμό και ανήσυχος μπροστά σε αυτόν τον πόλεμο, ο οποίος είναι ηθικά δίκαιος αλλά πολιτικά επικίνδυνος λόγω των πιθανών επιπτώσεών του, όπως η ριζοσπαστικοποίηση των μουσουλμανικών μαζών και η μαζικότερη στρατολόγηση για την τρομοκρατία".
Πολλοί άλλοι δεν εξέφρασαν την παραμικρή επιφύλαξη. Στις 14 Απριλίου 2003, τρεις γαλλικές προσωπικότητες χαιρετίζουν στη Le Monde την αμερικανική επίθεση στο Ιράκ, που ξεκίνησε στις 20 Μαρτίου. Ο κινηματογραφιστής Ρομέν Γκουπίλ, οι φιλόσοφοι Πασκάλ Μπρυκνέρ και Αντρέ Γκλυκσμάν (ο οποίος πέθανε το 2015) καταγγέλουν σε ένα ελεύθερο βήμα με τίτλο "La faute" [Το λάθος -σ.σ.] τη θέση της γαλλικής κυβέρνησης, η οποία αρνήθηκε να συμμετάσχει στη σύγκρουση. Το Παρίσι "επιτάχυνε έτσι τον πόλεμο". Οι συγγραφείς δηλώνουν επίσης εξοργισμένοι με τη στάση της κοινής γνώμης, "την υστερία, τη συλλογική τοξικότητα... τη σχεδόν σοβιετική ατμόσφαιρα που ένωσε το 90% του πληθυσμού στον θρίαμβο μιας μονολιθικής σκέψης".
Οι τρεις αυτοί άνδρες, εκτός από τη μιντιακή τους ορατότητα, ανήκαν κάποτε στην άκρα αριστερά, τον μαοϊσμό ή τον τροτσκισμό. Δεν είναι οι μόνοι. Οι τρεις υπογράφοντές μας είναι μέλη του Cercle de l’Oratoire [Κύκλος του Ορατορίου -σ.σ.], μιας μικρής ομάδας που αναμεταδίδει την κοσμοθεωρία των νεοσυντηρητικών που βρίσκονται στην εξουσία στην Ουάσιγκτον. Ακόμα κι αν δεν υιοθετεί την ονομασία, ο Κύκλος υπερασπίζεται σιωπηρά το δόγμα του "προληπτικού πολέμου" του Τζορτζ Μπους και το σχέδιό του για μία αναδιάρθρωση της Μέσης Ανατολής που θα έφερνε τη δημοκρατία με την ισχύ των όπλων. Στις 15 Φεβρουαρίου 2003, στη Le Figaro, αρκετά μέλη του Κύκλου διαβεβαιώνουν ότι "δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη στο λόγο του Σαντάμ Χουσεΐν ότι δεν διαθέτει όπλα μαζικής καταστροφής κι ούτε έχει σχέσεις με τρομοκράτες". 'Ενα copy and paste της επιχειρηματολογίας των ΗΠΑ, που αποδείχθηκε γρήγορα πόσο αναληθής ήταν.
Αυτοί που διαμαρτύρονται έχουν συχνά δύο κοινά στοιχεία: ήρθαν από την αριστερά και πήγαν στη δεξιά. Και οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν καμία πραγματική γνώση του Ιράκ ή της Μέσης Ανατολής γενικότερα. Θα τους αρκούσε, ωστόσο, να διαβάσουν τους πραγματικούς ειδικούς για να καταλάβουν ότι η εισβολή θα είχε ολέθριες συνέπειες. Όπως τον ερευνητή Pierre-Jean Luizard, έναν μεγάλο γνώστη του Ιράκ, ο οποίος το 2002 είχε μόλις εκδώσει το βιβλίο του La Question irakienne (Το ιρακινό Ζήτημα, Fayard), στο οποίο προειδοποιούσε για "μία λάθος κίνηση...", "μια νέα σύγκρουση της οποίας η έκβαση είναι εντελώς αβέβαιη", και την οποία "όλες οι αραβικές χώρες αντιμετωπίζουν εχθρικά". Το επόμενο φθινόπωρο, ο ιστορικός θα υπογράψει ένα μακροσκελές άρθρο για τις αρνητικές συνέπειες της εισβολής στο περιοδικό Le Débat. Ένα περιοδικό μάλλον καταχωρημένο στα δεξιά: η συμμαχία με τον Τζορτζ Μπους δεν ταυτίζεται με τη θέση στο κλασικό πολιτικό φάσμα.
Ο Κύκλος του Ορατορίου, που δημιουργήθηκε μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 από έναν δημοσιογράφο της Arte-Info, τον Michel Taubmann, πρώην τροτσκιστή και νυν κύριο συντάκτη του ισραηλινού καναλιού I24News, συνεδριάζει στον προτεσταντικό ναό του Ορατορίου του Λούβρου, στο Παρίσι, όπου η σύζυγος του Michel Taubmann, Florence, είναι πάστορας. Η αποστολή της ομάδας είναι η καταπολέμηση του "αντιαμερικανισμού" και του "ριζοσπαστικού ισλαμισμού". Η στρατολόγηση είναι ετερόκλητη και άνιση. Μεταξύ των πιο γνωστών μελών της είναι ο ιστορικός Stéphane Courtois, δημοσιογράφοι και συγγραφείς όπως ο πρώην "μαοϊκός" Olivier Rolin και ο Marc Weitzmann, συνεργάτης της Le Monde και της France Culture, οι ακαδημαϊκοί Pierre-André Taguieff, Thérèse Delpech και Frédéric Encel, καθώς και ο Bruno Tertrais, ειδικός στη στρατηγική έρευνα. Μεταξύ αυτών των μελών δεν βρίσκουμε κάποια ιδιαίτερη εξειδίκευση στον "ισλαμισμό", ριζοσπαστικό ή μη, αλλά αρκετούς υπερασπιστές της δράσης του τότε Ισραηλινού πρωθυπουργού, Αριέλ Σαρόν, όσο και τις πιο παραληρηματικής συνωμοσιολογίας. Όπως τον ντοκιμαντερίστα Jacques Tarnero, έναν από τους εμπνευστές μιας γκροτέσκας εκστρατείας εναντίον του ανταποκριτή της France 2 στην Ιερουσαλήμ, Charles Enderlin, τον οποίο ο Tarnero κατηγόρησε ότι σκηνοθέτησε, με ηθοποιούς, τον θάνατο ενός Παλαιστινίου παιδιού, του Mohamed Al-Dura, που είχε καταγράψει ζωντανά η κάμερα της France 2 στη Γάζα στην αρχή της δεύτερης Ιντιφάντα, τον Σεπτέμβριο του 2000. [...]
Ένας άλλος πανεμιστημιακός, μέλος του Κύκλου του Ορατορίου, ισχυρίζεται τώρα ότι δεν υποστήριξε τον πόλεμο. Ο δοκιμιογράφος Frédéric Encel, καθηγητής στη Sciences-Po, εξοικειωμένος με τα τηλεοπτικά πλατό, και συχνά εναρμονισμένος με τις ισραηλινές θέσεις, είχε ωστόσο σε συνέντευξή του στο σάιτ του Αντιπροσωπευτικού Συμβουλίου των Εβραϊκών Ιδρυμάτων της Γαλλίας (CRIF) στις 13 Ιανουαρίου 2003 εκτιμήσει ότι "η σύγκρουση που προετοιμάζεται και που πρέπει φυσικά να ελπίζουμε να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο φονική, θα μπορούσε να αντιστοιχεί στην έννοια του "δίκαιου πολέμου" που επικρατεί από την Αρχαιότητα".
Όσον αφορά τον Bruno Tertrais, έναν αναλυτή με ευρεία παρουσία στα μέσα ενημέρωσης, ειδικό στη στρατηγική, μέλος διαφόρων κύκλων, όπως το Ίδρυμα Στρατηγικών Ερευνών (FRS) ή το Ινστιτούτο Montaigne, καθώς και συνοδοιπόρο του Κύκλου του Ορατορίου, ήταν κατηγορηματικός σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στη Le Figaro στις 18 Μαρτίου 2003, δύο ημέρες πριν από την επίθεση. Κατήγγειλε το "ψέμα" του Σαντάμ Χουσεΐν σχετικά με τα όπλα μαζικής καταστροφής, παρόλο που η επιτροπή του ΟΗΕ δεν είχε βρει τίποτα. Βέβαια, γράφει ο Bruno Tertrais, "η ανακάλυψη χειροπιαστών αποδείξεων θα συνέβαλε στην άμβλυνση των αντιδράσεων της διεθνούς κοινότητας απέναντι στην αμερικανική επιχείρηση", μια επιχείρηση ωστόσο επιθυμητή: "επικίνδυνος, αυτός ο πόλεμος δεν παύει να είναι νόμιμος".
Πέντε χρόνια αργότερα, μπροστά στην καταστροφή που προκάλεσε ο αμερικανικός πόλεμος, ο Κύκλος του Ορατορίου θα αναγκαστεί να αυτοδιαψευστεί στο τεύχος της άνοιξης του 2007 του δικού του περιοδικού, Le Meilleur des mondes [γαλλικός τίλος για το Brave New World του Άλντους Χάξλεϋ -σ.σ.], που κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 2006. "Πρέπει να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας", λέει η σύνταξη, μεταμελημένη, σε ένα κύριο άρθρο. 'Εχοντας κατά νου τις "μεγάλες αρχές" όπως το δικαίωμα της παρέμβασης και τη δημοκρατία, "δεν ακούσαμε αρκετά όσους από εμάς, μέσα στον αντιαμερικανικό θόρυβο, ανησυχούσαν για την απουσία πραγματικών πολιτικών σχεδίων". Το σφάλμα έγκειται στο ότι "είδαμε το 2003 με τα γυαλιά του 1944", αλλά "ο Τζορτζ Μπους δεν είναι ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ". Και το αποτέλεσμα ήταν ότι, "τυφλωμένος από την 11η Σεπτεμβρίου, αγνοώντας τις πραγματικότητες του κόσμου, ο Αμερικανός πρόεδρος οδήγησε τη χώρα του και τον ιρακινό λαό στην καταστροφή".
Την εποχή εκείνη, ένας σημαντικός συνεργάτης του εν λόγω περιοδικού, ο δημοσιογράφος Marc Weitzmann, ειρωνευόταν αυτή τη "μεταμέλεια" και "τα προσχηματικά ανθρώπινα δικαιωμάτα που επικαλέστηκαν" για να υποστηρίξει το περιοδικό τον πόλεμο, προσθέτοντας: "Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί αντίθετα ότι οι καλύτεροι λόγοι για την υποστήριξη αυτού του πολέμου ήταν οι πιο κυνικοί. Ή ότι ο πόλεμος επέτρεψε τη δημιουργία ενός πεδίου μάχης που περιορίστηκε σε μια σύγκρουση που μέχρι τότε δεν είχε καμία μορφή". Το 2023, ο Marc Weitzmann φαίνεται πιο ρεαλιστής. Στην εκπομπή του Signe des temps της 19ης Φεβρουαρίου στο France Culture, ξεμπερδεύει με το θέμα με λίγα λόγια, αναφερόμενος "στον καταστροφικό παρεμβατισμό στο Ιράκ".
Το Meilleur des mondes δεν επέζησε από αυτό το συγκεχυμένο επεισόδιο. 'Αλλωστε, υπήρξαν πράγματι οι Γάλλοι "νεοσυντηρητικοί"; 'Ηδη, από τη στιγμή που κυκλοφόρησε το περιοδικό, οι σχολιαστές της πνευματικής ζωής φάνηκαν επιφυλακτικοί. Ο Jean Birnbaum περιέγραψε για τη Le Monde, σε ένα άρθρο της 23ης Μαρτίου 2006 με τίτλο Le meilleur des mondes: une voix pour l'Amérique, "την άνιση ποιότητα" των συνεισφορών και τη "δύσκολη γέννηση ενός νεοσυντηρητισμού γαλλικού τύπου". Δύσκολη, σύμφωνα με τον Birnbaum, διότι "πέρα από ένα γενικά φιλοαμερικανικό δόγμα, οι γυναίκες και οι άνδρες που τον πλαισιώνουν δεν έχουν συχνά παρά ελάχιστα κοινά".
Ο Pierre Prier είναι δημοσιογράφος. Η πρώτη του επαφή με τη Μέση Ανατολή χρονολογείται από το 1987, την εποχή της πρώτης Ιντιφάντα. Αποχώρησε από τη Le Figaro έχοντας καλύψει επί 21 χρόνια τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Κάλυψε τη δεύτερη Ιντιφάντα ως επικεφαλής του γραφείου της Ιερουσαλήμ από το 2000 έως το 2004.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Ιράκ 2003. 'Ενα έγκλημα χωρίς εγκληματίες. 20 χρόνια από την επιχείρηση "Σοκ και Δέος"
Η ζωή στα μυθικά έλη του Ιράκ
