Κάιρο. Ανέμελες νύχτες πάνω σε μια φελούκα στο Νείλο
Adel Kamel
Orient XXI - 24.01.2023
Σε μια πόλη κατακερματισμένη από τις κοινωνικές διαιρέσεις και βυθισμένη στην κατήφεια, η έξοδος το βράδυ της Πέμπτης στον Νείλο πάνω σε μία φελούκα - ένα απ' αυτά τα μεγάλα, δημοφιλή μηχανοκίνητα σκάφη - προσφέρει μία από τις λίγες ευκαιρίες να διασκεδάσει κανείς χωρίς να πληρώσει μια περιουσία. Ο Νείλος σίγουρα δεν είναι ανεξέλεγκτη περιοχή, αλλά εν πλω ξεφαντώνεις με την ψυχή σου.
Είναι λίγο μετά τις 22:00 την Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου 2022. Η Φατιμά στέκεται στωικά στην άκρη της προβλήτας που οδηγεί σε ένα από τα τρία σκάφη που της ανήκουν. Συνομιλεί με μια συγγενή της, τα παιδιά της οποίας με σαγιονάρες περιφέρονται και παίζουν πάνω στη χαμηλή πέτρινη μάντρα. Στην προκυμαία, μία ακίνητη φελούκα έχει ήδη αρκετές δεκάδες επιβαίνοντες - οι περισσότεροι από αυτούς πίνουν ήδη Stella, μια δημοφιλή μάρκα μπύρας στην Αίγυπτο, στα παγκάκια που περιβάλλουν το σκάφος. Η Φατιμά λέει με νωχελικό ύφος στους αργοπορημένους ότι το πλοίο δεν φεύγει ακόμα. Μια καθυστέρηση μιάμισης ώρας δεν είναι, στην ουσία, και τόσο ασυνήθιστη.
Το βράδυ της Πέμπτης, για να ξεδώσουν την πρώτη νύχτα του Σαββατοκύριακου, ορισμένοι κάτοικοι του Καΐρου επιλέγουν μια βόλτα με μια φελούκα, αλλά όχι μια οποιαδήποτε φελούκα. Δεν πρόκειται για το παραδοσιακό μεσογειακό ιστιοφόρο που συμβάλλει στη γοητεία της ανακάλυψης της Άνω Αιγύπτου μέσω του ποταμού και που έκανε τον Γκυστάβ Φλωμπέρ να πει με αφορμή το ταξίδι του το 1849 ότι "ολόκληρη η κοιλάδα του Νείλου, λουσμένη στην ομίχλη, έμοιαζε με ακίνητη λευκή θάλασσα και η έρημος πίσω της, με τους αμμόλοφούς της, με έναν σκούρο βιολετί ωκεανό του οποίου κάθε κύμα έμοιαζε απολιθωμένο", αλλά για ένα σκάφος με μηχανή που βουίζει. Η μυρωδιά του ντίζελ αναμειγνύεται με την αστάθεια του σκάφους, το οποίο μπορεί να χωρέσει μέχρι 120 άτομα αν και σου δίνει την εντύπωδη ότι κινδυνεύει να ανατραπεί σε κάθε στροφή.
Στην αφετηρία του Ζαμαλέκ, μια συνοικία στα βόρεια της Γκεζίρα, του πιο πλούσιου νησιού του Καΐρου, η φελούκα κλείνεται απευθείας με τη Φατιμά από μια ομάδα, ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει ένα ικανοποιητικό αριθμό ατόμων. Γενικά, ο Μαμντούχ είναι αυτός που έχει την επίβλεψη, επειδή, με το εύθυμο ταπεραμέντο του και την όρεξή του για διασκέδαση, "βρίσκει σε αυτές τις βραδιές μια ατμόσφαιρα και ένα ξεφάντωμα που δεν συγκρίνονται". Εκτός από την ενδεχόμενη προμήθεια που εισπράττει, αυτό ενισχύει την κοινωνική του αύρα και του δίνει τον ρόλο του διασκεδαστή.
Οι πληροφορίες διαδίδονται και μέσω των κοινωνικών δικτύων, προκειμένου να συναντηθούν οι φίλοι, αλλά όχι μόνο. Παρόλο που οι θαμώνες αποτελούν την πλειοψηφία των επισκεπτών, η φελούκα παραμένει ένα από τα λίγα νυχτερινά μέρη όπου εξακολουθεί να είναι δυνατή η μίξη φύλων, τάξεων και στυλ. Το κόστος της, 30 αιγυπτιακές λίρες την ώρα (περίπου 0,92 ευρώ μετά την πρόσφατη υποτίμηση), δεν είναι προσιτό σε όλους, αλλά είναι προσιτό σε ένα μέρος της αιγυπτιακής νεολαίας. Πολύ πιο προσιτό πάντως από τις ντισκοτέκ του Ζάμαλεκ, που υποδέχονται μια πλούσια και μοδάτη πελατεία, ή ακόμη και από τα παλιομοδίτικα καμπαρέ του κέντρου της πόλης και της λεωφόρου Αλ Χαράμ, που οδηγεί στις πυραμίδες της Γκίζας, και στα οποία αναμειγνύονται νεόπλουτοι Αιγύπτιοι, τουρίστες από τον Κόλπο και επαγγελματίες χορεύτριες.
Πέρα από την οικονομική πλευρά, και από την επιλογή ακόμη που επιβάλλεται στην είσοδο πολλών μπαρ και νυχτερινών κέντρων, η συμβολική βία που εμποδίζει τους νέους των λαϊκών συνοικιών να βγουν έξω έγκειται στην τοποθεσία των νέων χώρων νυχτερινής κοινωνικότητας, κυρίως στις πλούσιες συνοικίες της πρωτεύουσας, όπως το Μααντί (νότια του Καΐρου), το Ζαμαλέκ και νέες συνοικίες όπως η Ταγκαμόα στην περιοχή του Νέου Καΐρου. Είναι σαν να είναι απρόσιτες σε πολλούς αυτές τις γεωγραφίες και να υφίσταται η πλειοψηφία του πληθυσμού μια απαγόρευση πρόσβασης στην Πόλη, η οποία επιτείνεται από την έλλειψη δημόσιων χώρων, ιδίως περιπάτων και αθλητικών γηπέδων, την ιδιωτικοποίηση των όχθεων του Νείλου και τη μαζική εισβολή των αυτοκινήτων. Ωστόσο, η κυκλοφορία αυτή έχει το πλεονέκτημα να καλύπτει τις συζητήσεις και να κάνει κάπως ανώνυμες τις συναντήσεις, όπως παλιά στα σιντριβάνια των Ομαγιάδων, ειδικά για τα νεαρά ζευγάρια που τους αρέσει να συναντιούνται στη γέφυρα Κασρ-ελ Νιλ έχοντας πίσω τους την κακοφωνία των κλάξον και μπροστά τους την ονειρική λάμψη του Νείλου.
Από την πλευρά τους, οι άφραγκοι νέοι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να μένουν στο σπίτι τους ή να πηγαίνουν και να κάθονται σε ένα καφέ, κατά προτίμηση στη γειτονιά τους, για να συζητήσουν, και πιθανόν να εκφράσουν για νιοστή φορά τη δυσφορία τους για την αίσθηση εγκλεισμού που νιώθουν, και η οποία τροφοδοτείται από την ολιστική αίσθηση ότι είναι παγιδευμένοι σε όλες τις όψεις και τις κλίμακες της ύπαρξης - κράτος, κοινωνία, οικογένεια, εργοδότης (αν υπάρχει), ιθαγένεια, μολυσμένα σωματίδια οξυγόνου. Ακόμη και οι λαϊκοί γάμοι που γίνονταν στο δρόμο και επέτρεπαν μια εφήμερη αλλά εορταστική επανοικειοποίηση της γειτονιάς, ιδίως μέσω του χορού, και μάλιστα του χορού με το ραβδί (tahtib), είναι όλο και πιο σπάνιοι.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι "βραδιές φελούκα" προσφέρουν κυριολεκτικά μια απόδραση, όχι μόνο στην καρδιά του Καΐρου, αλλά κυρίως στο κέντρο του Νείλου. Ο ποταμίσιος χαρακτήρας δίνει σε αυτές τις στιγμές τη γεύση ενός "αλλού" που προσφέρει σε όλους ένα είδος άδειας, σε μια χώρα που υπόκειται σε ένα πολιτικό καθεστώς πιο ελευθεριοκτόνο από το προηγούμενο. Ο κυματισμός και μόνο παραπέμπει στη αναστροφή του κόσμου και στη φυγή. Το θέμα είναι, για ένα βράδυ, να αναποδογυρίσει κανείς την καθημερινότητά του, αντί να τη ξοδεύει χύνοντάς την.
Στο σκάφος, οι κυρίαρχοι κανόνες και συμβάσεις επομένως αντιστρέφονται. Πέρα από τις όποιες αλκοολικές κλίσεις και την πιθανή αμφισβήτηση μιας κανονικοποιημένης ετεροφυλοφιλίας, οι ηχητικές και χορογραφικές επιλογές επιτρέπουν στον καθένα να διαμορφώσει ένα μικρό περιθώριο ελευθερίας, τόσο οικείο όσο και συλλογικό. Τα mahraganat, λαϊκά παραπονιάρικα άσματα από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, με έναν στακάτο ρυθμό που δημιουργείται ηλεκτρονικά, συμμετέχουν στη συλλογική ευφορία και γίνονται ο καταλύτης της ατμόσφαιρας για όλη τη διάρκεια της βραδιάς. Γνωστοί σε όλους, οι ήχοι αυτοί συγκολλούν τις διαφορές και συμπυκνώνουν σε μια ενιαία ενέργεια τις εσωτερικές κραυγές και τους θυμούς του κοινού. Ωστόσο, υπενθυμίζουν σε όλους την κατάστασή τους. Αλλά και εδώ, το νόημα είναι να αντιστραφεί η τάση· να μην υπομείνονται αυτοί οι ήχοι, όπως συμβαίνει στα περισσότερα μέρη του Καΐρου, από τα touk-touks μέχρι τα κομμωτήρια και τα λαϊκά εστιατόρια, αλλά μάλλον να δαμάζονται μέσω του χορού και μιας κάποιας συλλογικής ενέργειας.
Όπως και στη Γαλλία, οι περιορισμοί που συνδέονταν με την υγειονομική (μη) διαχείριση της κρίσης του Κόβιντ-19 στο Κάιρο επέτρεψαν στις πολιτικές αρχές να περιορίσουν περαιτέρω τη νυχτερινή ζωή, η οποία θεωρείται φορέας αναταραχής, ιδίως σε ανατρεπτικούς χώρους, αλλά και γενικότερα σε όλους τους δημόσιους χώρους, οι οποίοι διατάχθηκαν να κλείνουν τις πόρτες τους νωρίτερα τη νύχτα. Αυτό είχε αντίκτυπο στη φήμη της νυχτόβιας αιγυπτιακής πρωτεύουσας, ενώ παράλληλα διευκόλυνε τον διαρκή έλεγχο του πλήθους.
Στις 11.30 μ.μ., η φελούκα είναι γεμάτη με περίπου εξήντα άτομα, που χορεύουν στο ρυθμό των πιο μοντέρνων mahraganat, όταν μια περίπολος της ποταμίσιας αστυνομίας πλησίασε το σκάφος. Τα φώτα σβήνουν, και τα ποτά και τα ναρκωτικά απομακρύνονται με την ίδια ταχύτητα. Οι αστυνομικοί αποχωρούν μετά από περίπου δέκα λεπτά· ο κύριος στόχος τους, εκτός από τη δωροδοκία (rashoua), είναι να υπενθυμίσουν στους ιδιοκτήτες σκαφών και στους διοργανωτές ότι οι αρχές ασφαλείας εξακολουθούν να είναι ενεργές και ότι, κατά συνέπεια, ο Νείλος δεν είναι μια ανεξέλεγκτη περιοχή.
Μεσάνυχτα και κάτι, η φελούκα περνά κάτω από τη γέφυρα Imbaba, μια επιβλητική μπλε κατασκευή από ατσάλι και μόλυβδο, εν μέρει σιδηροδρομική με τα προεξέχοντα καλώδιά της, χαρακτηριστικά των αρχών του περασμένου αιώνα. Εκείνη τη στιγμή, κάτω από τον θόλο της κατασκευής, το πλήθος σύσσωμο αρχίζει να κινείται και να προσπαθεί, με φωνές και τραγούδια, να αντισταθεί με τη δύναμη της λάμψης του στο καπάκι που το σκεπάζει. Ένα διάλειμμα, που χάρη στην απαλή φθινοπωρινή αύρα που ευνοείται από το πλάτος του ποταμού, γίνεται ακόμη πιο ευχάριστο για τα σώματα καθώς αυτά κινούνται ζωηρά.
Στη συνέχεια η φελούκα σταματά μπροστά από το Fairmont Nile City, ένα από τα πιο πολυτελή ξενοδοχεία της πρωτεύουσας, με επτά εστιατόρια-μπαρ και καζίνο. Το πλήθος δεν βγάζει περισσότερη ενέργεια για να χλευάσει τους ισχυρούς στους αλαζονικούς πύργους τους, αλλά παραμένει αδιάφορο για το χάσμα, για την οικονομική αντίθεση, σαν να θέλει να δηλώσει ότι η φελούκα είναι ένας υπεράκτιος τόπος, εκτός εδάφους, μακριά από την κοινωνική βία του Καΐρου. Δεν χρειάζεται να ανησυχεί κανείς για τις αναπαραστάσεις όταν η πραγματικότητα γίνεται συγκεκριμένη, για μια φορά. Για ένα βράδυ, η σεξουαλική μιζέρια, οι επαγγελματικές απογοητεύσεις, ο καθημερινός μόχθος, οι κοινωνικές και οικογενειακές πιέσεις ξεχνιούνται και αφήνονται πίσω στην κρύα και στεγνή άσφαλτο της ακτής. Για ένα βράδυ.
00:32, μία βάρκα ξεπροβάλει από τη σκιά και φέρνει ολοταχώς μισή ντουζίνα νέους συμμετέχοντες. Η έκπληξη που προκαλεί και η κινηματογραφική σεκάνς που τη συνοδεύει διεγείρουν το πλήθος, το οποίο πυκνώνει ακόμη περισσότερο. Η φελούκα παίρνει την πλήρη μορφή της και τώρα ελίσσεται ανάμεσα στα κύματα. Σε αντίθεση με τα σκάφη (ιδίως τις dahabiya) που πολλοί πλούσιοι Αιγύπτιοι και ξένοι ιδιωτικοποιούν καλλιεργώντας την αναμεταξύ τους ιδιωτική ζωή, αυτό το εβδομαδιαίο ραντεβού στο ποτάμι είναι κοινοτικό, καθώς σου δημιουργεί την αίσθηση ότι ανήκεις σε μια ομάδα (shela) χωρίς να αποκλείει κανέναν, επειδή ακριβώς το νόημα είναι να συναντηθείς, να αναμιχθείς, να μοιραστείς, σαν να ξεχάστηκαν, στην περίσταση αυτή, οι συνθήκες και τα πεπρωμένα στα θολά και λιπαρά νερά του Νείλου. Μέχρι το σημείο να διαλυθούν πλήρως. Μέχρι το σημείο της ανακούφισης επίσης: κανένα συναίσθημα δεν μοιάζει πιο ελευθεριακό από εκείνο της εκκένωσης της ουροδόχου κύστης στην πλώρη του πλοίου για τους άνδρες, μόνοι απέναντι στην απεραντοσύνη και τις αντανακλάσεις της πόλης. Και εδώ η ανακούφιση είναι διαφυγή. Οι γυναίκες μπορούν κι αυτές να το επιχειρήσουν, αλλά περισσότερο στην πρύμνη, δίπλα σε έναν αδιάφορο καπετάνιο που έχει ήδη δει πολλά. Οι λιγότερο άνετοι μπορούν πάντα να επιστρέψουν στην ακτή και να ξεκουραστούν στο Kentucky Fried Chicken, απέναντι από την προβλήτα, για να αψηφήσουν χαρούμενα τις θανατηφόρες αναθυμιάσεις του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.
Είναι 1:00 π.μ. και το πάρτι έχει τελειώσει. Λυπηρή επίγεια επιστροφή που προκαλεί η δαγκωματιά της πραγματικότητας. Στην είσοδο της σκάλας που οδηγεί στην πόλη, η Φατιμά ανασηκώνεται, στιβαρή, και υπερβάλλει εαυτόν ως πορτιέρισσα για να εισπράξει τα οφειλούμενα. Το μαύρο χιτζάμπ τής χαρίζει ακόμη μεγαλύτερο ανάστημα. Business as usual, στο έδαφος του Καΐρου. Η διαφυγή δραπετεύει και ο συνεχής θόρυβος των αυτοκινήτων βγάζει τους γλεντζέδες από την ονειροπόλησή τους για να τους στείλει πίσω στη δική τους πίκρα. Το παραδάκι που βγάζουν δειλά-δειλά από τις τσέπες τους, το νιώθουν σαν κεντρί, σαν υπενθύμιση.
Ευτυχώς, ο Ομάρ, ο πλανόδιος πωλητής γλυκοπατάτας, βοηθά να μετριαστεί αυτή η απότομη επιστροφή στην πραγματικότητα τυλιγωντάς την μέσα σε ένα σύννεφο αρωματικού καπνού. Η στιγμή ευνοεί επίσης μια νωχελική στασιμότητα, τόσο συνηθισμένη στα πεζούλια της πόλης και σε βεράντες καφενείων του Καΐρου, μεταξύ μιας παρτίδας τάβλι (tawla) και ενός ναργιλέ, σαν να θέλει να τεντωθεί ο χρόνος. Αργότερα, το πλήθος θα σκορπιστεί και θα διαλυθεί, σταδιακά, για να ξαναβυθιστεί, ανώνυμα, στον τρελό αστικό ρυθμό της πρωτεύουσας. Για μία ακόμη ολόκληρη εβδομάδα.
O Adel Kamel είναι ανεξάρτητος ερευνητής
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Τέλος στα πλωτά σπίτια του Νείλου
