Καλώς ήλθατε στην εποχή των υβριδικών συντάξεων των εφημερίδων
Enrico Franceschini
Repubblica, 06 Νοεμβρίου 2020
*
Για τις εφημερίδες του μέλλοντος η συζήτηση παραμένει ανοιχτή, αλλά ένα πράγμα μοιάζει σίγουρο: θα έχουν "υβριδικές συντάξεις". Αυτό προβλέπει μία έκθεση του Reuters Institute for the Study of Journalism, του περίφημου ερευνητικού κέντρου για τη μελέτη της δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης: μία διεθνής έρευνα για τις συνέπειες της πανδημίας στον τομέα της ενημέρωσης, που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο μήνα ανάμεσα σε 136 μεσαίες έως μεγάλες εφημερίδες σε 38 χώρες.
Τα μέσα ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο έχουν προσαρμοστεί στο Covid αγκαλιάζοντας την έξυπνη εργασία, φτάνοντας μερικές φορές στο σημείο, για να αποφευχθεί ο κίνδυνος μετάδοσης, να φτιάχνουν μία εφημερίδα τόσο στη χάρτινη όσο και στην ψηφιακή της μορφή με ολόκληρο το συντακτικό προσωπικό να εργάζεται από το σπίτι, όπως έχει επίσης κάνει η Repubblica για λίγες μερες. Ωστόσο, οι καινοτομίες που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, λέει η έρευνα, θα παραμείνουν ακόμη και μετά την πάροδο της καταιγίδας: οι συντάξεις θα γίνουν μόνιμα υβριδικές, με ορισμένους δημοσιογράφους να εργάζονται στο γραφείο, κάποιους άλλους να εργάζονται από το σπίτι και μερικούς ακόμη να βρίσκονται έξω για τη συλλογή πληροφοριών. Θα χρειαστούν λιγότερο χώρο, τα γραφεία των εφημερίδων θα συρρικνωθούν, μειώνοντας το κόστος.
Η έκθεση που φέρει τον τίτλο Changing Newsroom 2020 επισημαίνει κι άλλες θετικές ή αρνητικές συνέπειες της δημοσιογραφικής εργασίας στην εποχή της πανδημίας. Μία απ' αυτές τις συνέπειες είναι ότι η παραγωγή της εφημερίδας από απόσταση, εν μέρει ή πλήρως, έχει καταστήσει τους δημοσιογραφικούς οργανισμούς "πιο αποτελεσματικούς": αυτή είναι η άποψη του 55% των ερωτηθέντων, συνήθως διευθυντών, αρχισυντακτών ή διευθυνόντων συμβούλων εφημερίδων.
Από την άλλη πλευρά υπάρχει η ανησυχία ότι η εργασία από το σπίτι θα έχει "αντίκτυπο στη δημιουργικότητα" και την ομαδική εργασία: το 77% παραδέχεται ότι είναι πιο δύσκολο να διατηρηθούν οι σχέσεις και η επικοινωνία, ενώ προβληματίζουν και οι συνέπειες πάνω στην ψυχική υγεία του προσωπικού. Ωστόσο, σχεδόν οι μισοί (48%) των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι οι εταιρείες τους σχεδιάζουν να μειώσουν το μέγεθος των γραφείων τους, όπως συμβαίνει σε άλλους τομείς που έχουν στραφεί στην έξυπνη εργασία, όπως οι τράπεζες και τα δικηγορικά γραφεία.
'Οπως σημειώνει η έκθεση που υπογράφουν οι Federica Cherubini, Nic Newman και Rasmus Nielsen, η ευρεία χρήση των Zoom, Microsoft Teams και άλλων διαδικτυακών πλατφόρμων έδειξε ότι είναι δυνατόν να πραγματοποιούνται συναντήσεις, να γίνονται συνεντεύξεις, και να σελιδοποιείται η εφημερίδα, στη χάρτινη ή στη διαδικτυακή της εκδοχή, χωρίς να υπάρχει φυσική παρουσία στην αίθουσα σύνταξης. Η εργασία από απόσταση έχει φέρει προφανή πλεονεκτήματα, όπως φάνηκε από μερικές απαντήσεις: οι δημοσιογράφοι εξοικονομούν τον χρόνο που χάνεται ανάμεσα στο γραφείο τους και το σπίτι, μπορούν να οργανωθούν πιο εύκολα για άλλες δουλειές όπως η φροντίδα των παιδιών. Πολλοί αντιλαμβάνονται τα προβλήματα που δημιουργούνται από την πανδημία, καθώς αλλάζουν αναγκαστικά οι καθιερωμένες συνήθειες, ως "μία ευκαιρία για να επανεφευρεθεί η δημοσιογραφική εργασία και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες των αλλαγών που έχουν ήδη ξεκινήσει", ωθώντας το επάγγελμα προς έναν "απαραίτητο εκσυγχρονισμό και μια ψηφιοποίηση".
Η έξυπνη δημοσιογραφική εργασία, λέει ένας διευθυντής, "είναι ωφέλιμη για μία καλύτερη χρήση του χρόνου, ωφέλιμη για μία ισορροπία με τις οικιακές εργασίες και για την κλιματική αλλαγή", μειώνοντας τις επιβλαβείς εκπομπές ρύπων.
Η μεγαλύτερη ευελιξία παίζει επίσης ρόλο στην αναζήτηση προσωπικού: όταν δεν υφίσταται υποχρεωτική παρουσία στο γραφείο, διευρύνεται η δεξαμενή στην οποία θα βρεθούν νέα ταλέντα. Όλα αυτά καθρεφτίζονται σε ένα σημαντικό δεδομένο: τα τρία τέταρτα των δημοσιογράφων που απάντησαν στην έρευνα δεν θα ήθελαν να επιστρέψουν στη δουλειά με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν πριν από την πανδημία. Το 21% θα προτιμούσε να πηγαίνει στην αίθουσα σύνταξης μόνο περιστασιακά, το 54% λίγο λιγότερο από ό, τι πριν.
Αλλά υπάρχει και μία σκοτεινή πλευρά. "Οι δημοσιογράφοι χρειάζονται τη φυσική εγγύτητα για να συζητούν ιδέες, να μοιράζονται εμπειρίες και να καινοτομούν", παρατηρεί κάποιος. "Η αποτελεσματική εργασία από απόσταση είναι εφικτή για όσους ήδη γνωρίζονται καλά ο ένας με τον άλλον", λιγότερο για τους νεοφερμένους ή για όσους είναι νέοι στο επάγγελμα, προσθέτει ένας άλλος. Η δημοσιογραφική έξυπνη εργασία "στερείται εκείνων των απλών συνομιλιών που μερικές φορές αναπτύσσουν εξαιρετικές ιδέες, για να μην αναφέρουμε ότι στις διαδικτυακές συναντήσεις οι άνθρωποι κουράζονται και αποσπάται η προσοχή τους μετά από λίγο", λέει ένας τρίτος. Δεν υπάρχει "συντροφικότητα, χιούμορ, αυθορμητισμός, άμεση ανθρώπινη επαφή", βασικά συστατικά της ζωής σε μια εφημερίδα, είναι ακόμη μία γνώμη που εκφράζεται στην έκθεση. Αν και αυτό μπορεί να εξαρτάται τουλάχιστον εν μέρει από την ηλικία: η ύπαρξη ψηφιακών σχέσεων είναι ευκολότερη και πιο φυσιολογική για τους νέους που έχουν μεγαλώσει στην εποχή του διαδικτύου.
Ένα άλλο πρόβλημα που σημειώνεται στην έρευνα, και που σίγουρα δεν περιορίζεται στις εφημερίδες, είναι ότι η εργασία από απόσταση μπορεί να προκαλέσει μοναξιά, εξάντληση από τις πάρα πολλές βιντεοδιασκέψεις και να θολώσει τη γραμμή μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, ειδικά για όσους δεν έχουν επαρκή χώρο στο σπίτι, και που ίσως πρέπει να εργάζονται σε ένα δωμάτιο που προορίζεται και για άλλες χρήσεις.
Οι αλλαγές που επέφερε η πανδημία δεν θα οδηγήσουν στο "τέλος του χαρτιού στις εφημερίδες", καταλήγει η έκθεση, αλλά θα προκαλέσει μία επιτάχυνση προς τις "υβριδικές συντάξεις". Για να πετύχει αυτή η μετάβαση, απαιτείται "μια πιο συνειδητή και ενεργή προσπάθεια" από πλευράς διοίκησης, διευθυντικών στελεχών και μάνατζμεντ: "ώστε να υπάρχει περισσότερη επικοινωνία, προκειμένου να ενημερώνεται ο καθένας, να διατηρείται η αίσθηση της οργανωτικής και ομαδικής συνοχής, να διασφαλίζεται ότι ακούγονται όλες οι φωνές και εντοπίζονται οι συνάδελφοι που χρειάζονται υποστήριξη".
Enrico Franceschini
Μτφ. Σ.Σ.
