Κράτη μέλη της ΕΕ εξήγαγαν όπλα στη Ρωσία μετά το εμπάργκο του 2014
Laure Brillaud, Ana Curic, Maria Maggiore, Leïla Miñano & Nico Schmidt
Investigate Europe - 17 Μαρτίου 2022
Πύραυλοι, αεροσκάφη, ρουκέτες, τορπίλες, βόμβες. Η Ρωσία συνέχισε να αγοράζει όπλα της ΕΕ τουλάχιστον μέχρι το 2020. Παρά το συνεχιζόμενο εμπάργκο, δέκα κράτη μέλη εξήγαγαν στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 346 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με δημόσια στοιχεία που αναλύθηκαν από το Investigate Europe. Ορισμένα από αυτά τα όπλα θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται τώρα εναντίον της Ουκρανίας.
"Η μοίρα μας είναι κοινή. Η Ουκρανία είναι μέρος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Η επίθεση του Βλαντίμιρ Πούτιν είναι επίθεση εναντίον όλων των πολύτιμων αρχών μας", δήλωσε η πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Η σύνοδος κορυφής των Βερσαλλιών την περασμένη εβδομάδα έδειξε πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να ενώσει τη φωνή της μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Ωστόσο, περίπου ένα χρόνο πριν, ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο στρατός του ήταν ακόμη καλοί πελάτες της ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπλων. Το ένα τρίτο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξήγαγε όπλα στη Ρωσική Ομοσπονδία, σύμφωνα με τα στοιχεία της επίσημης ομάδας εργασίας του Συμβουλίου για τις εξαγωγές συμβατικών όπλων (COARM), τα οποία αναλύθηκαν από το Investigate Europe.
Τα στοιχεία αυτά που προέρχονται από όλα τα επίσημα μητρώα εξαγωγών όπλων της ΕΕ-27 δείχνουν ότι μεταξύ 2015 και 2020, τουλάχιστον 10 κράτη μέλη της ΕΕ εξήγαγαν όπλα στη Ρωσία συνολικής αξίας 346 εκατ. ευρώ. Η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Κροατία, η Φινλανδία, η Σλοβακία και η Ισπανία - σε διαφορετικό βαθμό - πούλησαν "στρατιωτικό εξοπλισμό" στη Ρωσία. Η έρευνά μας δείχνει ότι ο όρος "στρατιωτικός εξοπλισμός" είναι ευρύς και μπορεί να περιλαμβάνει πυραύλους, βόμβες, τορπίλες, όπλα και ρουκέτες, χερσαία οχήματα και πλοία.
Ένα εμπάργκο γεμάτο παραθυράκια
Αυτό αντιβαίνει στο εμπάργκο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που απαγορεύει τις πωλήσεις όπλων στη Ρωσία, και το οποίο ισχύει από το 2014:
Απαγορεύεται η άμεση ή έμμεση πώληση, προμήθεια, μεταφορά ή εξαγωγή όπλων και συναφούς υλικού κάθε είδους, συμπεριλαμβανομένων όπλων και πυρομαχικών, στρατιωτικών οχημάτων και εξοπλισμού, παραστρατιωτικού εξοπλισμού και ανταλλακτικών αυτών, προς τη Ρωσία από υπηκόους των κρατών μελών ή από το έδαφος των κρατών μελών ή με τη χρήση πλοίων ή αεροσκαφών υπό τη σημαία τους, είτε προέρχονται από το έδαφός τους είτε όχι.
Απόφαση 2014/512/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου της 31ης Ιουλίου 2014
Η απόφαση αυτή ακολούθησε την προσάρτηση της Κριμαίας και την ανακήρυξη των αυτονομιστικών δημοκρατιών του Ντονμπάς. Ωστόσο, στην ΕΕ, το εμπόριο όπλων συνεχίστηκε, όπως δείχνουν τα επίσημα στοιχεία.
Πολλές από τις χώρες της ΕΕ που εξήγαγαν όπλα στη Ρωσία χρησιμοποίησαν ένα νομικό κενό στους κανονισμούς της ΕΕ για να συνεχίσουν το συγκεκριμένο εμπόριο. Η ομάδα εργασίας του Συμβουλίου για τις εξαγωγές συμβατικών όπλων απάντησε στα ερωτήματα του Investigate Europe, εξηγώντας ότι "το εμπάργκο όπλων της ΕΕ περιλαμβάνει την ακόλουθη εξαίρεση: συμβάσεις που έχουν συναφθεί πριν από την 1η Αυγούστου 2014 ή βοηθητικές συμβάσεις που είναι απαραίτητες για την εκτέλεση τέτοιων συμβάσεων. Τα στοιχεία που βρίσκετε στη βάση δεδομένων θα πρέπει να εμπίπτουν σε αυτή την εξαίρεση. Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με το εμπάργκο όπλων και την κοινή θέση της ΕΕ". Γι' αυτό, καταλήγει η COARM, "τα κράτη μέλη δεν εξοπλίζουν τη Ρωσία."
Αλλά το συμπέρασμα δεν είναι τόσο απλό. Ο Siemon Wezeman, ανώτερος ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI), διαχωρίζει το κανονικό οικονομικό εμπόριο από τις εξαγωγές όπλων. "Τα όπλα αποτελούν μέρος της εξωτερικής μας πολιτικής, όχι της οικονομικής πολιτικής. Οι πολιτικοί λόγοι είναι αυτοί που προέχουν".
Σύμφωνα με τα στοιχεία της COARM, μετά το 2014 τα κράτη μέλη εξέδωσαν περισσότερες από χίλιες άδειες (σημείωση του συντάκτη: γενικές άδειες για συναλλαγές όπλων), ενώ μόλις εκατό απορρίφθηκαν. Και στην κορυφή της λίστας των ευρωπαίων εξαγωγέων; Η Γαλλία.
Η Γαλλία, κορυφαίος εξαγωγέας όπλων στη Ρωσία
Όπως αναφέρει το Disclose, η Γαλλία έχει πουλήσει στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 152 εκατομμυρίων ευρώ στη Ρωσία. Ποσό που επιβεβαιώνεται από την ανάλυση του Investigate Europe και τοποθετεί τη Γαλλία πολύ μπροστά από τους γείτονές της, καθώς εξάγει το 44% των ευρωπαϊκών όπλων στη Ρωσία.
Η έρευνά μας διαπίστωσε ότι από το 2015 η Γαλλία έχει επιτρέψει την εξαγωγή στρατιωτικού εξοπλισμού που ανήκει στην κατηγορία "βόμβες, ρουκέτες, τορπίλες, πύραυλοι, εκρηκτικές ύλες", όπλα άμεσα θανατηφόρα, αλλά και "εξοπλισμό απεικόνισης, αεροσκάφη με τα εξαρτήματά τους και "οχήματα ελαφρύτερα από τον αέρα"" (αερόστατα, ζέπελιν -σ.σ.).
'Οπως αναφέρει το Disclose, οι γαλλικές εξαγωγές περιλαμβάνουν και "κάμερες θερμικής απεικόνισης για περισσότερα από 1.000 ρωσικά άρματα μάχης, καθώς και συστήματα πλοήγησης και ανιχνευτές υπερύθρων για μαχητικά αεροσκάφη και ελικόπτερα μάχης. Το Κρεμλίνο τα αγόρασε από τη Safran και την Thales, των οποίων κύριος μέτοχος είναι το γαλλικό κράτος. Ο εξοπλισμός αυτός βρίσκεται πλέον τοποθετημένος πάνω στα χερσαία οχήματα, τα μαχητικά και τα ελικόπτερα που επιχειρούν στο ουκρανικό μέτωπο.
Ο αριθμός των αδειών που εξέδωσε η Γαλλία εκτοξεύθηκε το 2015, αμέσως μετά το εμπάργκο. Το 2014, σύμφωνα με την έρευνά μας, οι γαλλικές αρχές εξακολουθούσαν να δίνουν άδειες για την αποστολή στη Ρωσία "χημικών παραγόντων", "βιολογικών παραγόντων", "παραγόντων ελέγχου ταραχών", "ραδιενεργών υλικών, με ανάλογο εξοπλισμό, εξαρτήματα και υλικά".
Σε ερώτηση που του απευθύνθηκε την Παρασκευή 4 Μαρτίου από το Investigate Europe, το Υπουργείο Ενόπλων Δυνάμεων χρειάστηκε 11 ημέρες για να απαντήσει ότι η Γαλλία δεσμεύεται "να εφαρμόσει πολύ αυστηρά" το εμπάργκο του 2014. Οι πύραυλοι, οι ρουκέτες, οι τορπίλες και οι βόμβες που πωλήθηκαν στη Ρωσία τα τελευταία πέντε χρόνια είναι "με μια λέξη, μια υπολειμματική ροή, που προκύπτει από παλαιότερες συμβάσεις (...) και η οποία σταδιακά εξαντλείται", διαβεβαιώνει η γαλλική κυβέρνηση.
Γερμανία: 122 εκατ. ευρώ για όπλα και πλοία
Σύμφωνα με πληροφορίες που συνέλεξε το Investigate Europe, η Γερμανία εξήγαγε στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 121,8 εκατομμυρίων ευρώ στη Ρωσία, που αντιπροσωπεύει το 35% του συνόλου των εξαγωγών όπλων της ΕΕ προς τη Ρωσία. Αποτελούνταν κυρίως από παγοθραυστικά σκάφη, αλλά περιλάμβανε επίσης τουφέκια, και οχήματα "ειδικής προστασίας" που στάλθηκαν στη Ρωσία. Η γερμανική κυβέρνηση δεν έχει απαντήσει σε σχετικές ερωτήσεις του Investigate Europe.
Οι γερμανικές εξαγωγές χαρακτηρίζονται ως "διπλής χρήσης". Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ακόμη και οι Γερμανοί πολιτικοί που επικρίνουν τις εξαγωγές όπλων και οι ειρηνιστικές ΜΚΟ με τις οποίες επικοινώνησε το Investigate Europe δεν θεωρούν ότι οι εξαγωγές αποτελούν νομική παραβίαση του εμπάργκο.
Η Hannah Neumann, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με το γερμανικό κόμμα των Πρασίνων και μέλος της υποεπιτροπής για την ασφάλεια και την άμυνα, έχει απαυδήσει με την κατάσταση αυτή. "Κάθε χώρα εξάγει σύμφωνα με το τι επιθυμεί η ίδια, χρειαζόμαστε μια κοινή πολιτική για τις εξαγωγές όπλων, βασισμένη στο νόμο και τη διαφάνεια με τη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (...)." Μας είπε: "Έχω κουραστεί από τις συμφωνίες της πίσω πόρτας προς όφελος μόνο της βιομηχανίας όπλων και εις βάρος της κοινής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ - και της ειρήνης".
Ιταλία: Ιταλία: Χερσαία οχήματα στην ουκρανική γραμμή του μετώπου
Στην τρίτη θέση της λίστας των εξαγωγέων, σύμφωνα με τα στοιχεία της COARM, βρίσκεται η Ιταλία, η οποία έχει πουλήσει στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 22,5 εκατ. ευρώ στη Ρωσία μεταξύ 2015 και 2020. Σύμφωνα με την έρευνά μας, η πρώτη μεγάλη σύμβαση που υπογράφηκε με την Ομοσπονδία έγινε το 2015, όταν η κυβέρνηση του Matteo Renzi έδωσε άδεια στην ιταλική εταιρεία Iveco να πουλήσει στη Ρωσία χερσαία οχήματα αξίας 25 εκατομμυρίων ευρώ. To Investigate Europe μπόρεσε να διαβάσει την "τελική έγκριση" που παραδόθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών (υπουργός τότε ήταν ο Paolo Gentiloni, νυν Ευρωπαίος Επίτροπος). Η έρευνά μας δείχνει ότι εξοπλισμός αξίας 22,5 εκατομμυρίων ευρώ πήγε τελικά στη Ρωσία. Αλλά τα πολεμικά οχήματα - το μοντέλο Lynce, παραγωγής της IVECO - εντοπίστηκαν σαφώς από δημοσιογράφο του τηλεοπτικού καναλιού La 7 στην ουκρανική γραμμή του μετώπου, στις αρχές Μαρτίου. Τα οχήματα αυτά συναρμολογήθηκαν σε ένα από τα τρία εργοστάσια που διαθέτει η Iveco στη Ρωσία, αλλά με ιταλικά εξαρτήματα.
Ο Giorgio Beretta, αναλυτής στο Μόνιμο Παρατηρητήριο για τα Ελαφρά Όπλα (OPAL), δήλωσε στο IE:
"Οι εξαγωγές όπλων είναι κυρίως θέμα πολιτικής απόφασης, η ιταλική κυβέρνηση θα μπορούσε να αρνηθεί, στη συνέχεια να προχωρήσει σε μια νόμιμη δίκη με την εταιρεία όπλων και ο δικαστής θα είχε λάβει υπόψη του την πολιτική κατάσταση και την ανάγκη τήρησης μιας ευρωπαϊκής συμφωνίας."
"Μετά το 2015, η ροή των όπλων και πυρομαχικών που εξήχθησαν στη Ρωσία από την Ιταλία μειώθηκε, για να αυξηθεί και πάλι το 2021. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ιταλικής στατιστικής υπηρεσίας Istat για το εξωτερικό εμπόριο, μεταξύ Ιανουαρίου και Νοεμβρίου 2021 η Ιταλία παρέδωσε στη Ρωσία "όπλα και πυρομαχικά αξίας 21,9 εκατομμυρίων ευρώ", που περιλάμβαναν και "κοινά όπλα", όπως τουφέκια, πιστόλια, πυρομαχικά και εξαρτήματα."
Πώς είναι δυνατόν έξι χρόνια μετά την έναρξη ισχύος του εμπάργκο, η ιταλική κυβέρνηση να εξακολουθεί να χορηγεί άδειες για τόσα πολλά όπλα; Αυτά τα όπλα - ημιαυτόματα τουφέκια και πυρομαχικά - πωλήθηκαν στη ρωσική πολιτική αγορά, η οποία περιλαμβάνει υπηρεσίες ιδιωτικής ασφάλειας, παραστρατιωτικούς και ειδικούς κρατικούς φορείς.
Μικροί εξαγωγείς, μεγάλα όπλα
Εξετάζοντας τις εξαγωγές άλλων κρατών μελών προς τη Ρωσία κατά την περίοδο αυτή, ορισμένα από αυτά είχαν επίσης συνεχή ροή εξαγωγών, αν και σε πολύ μικρότερη κλίμακα από τους μεγάλους προμηθευτές. Η Τσεχική Δημοκρατία εξήγαγε "αεροσκάφη, οχήματα ελαφρύτερα από τον αέρα, μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αεροκινητήρες και εξοπλισμό αεροσκαφών" κάθε χρόνο μεταξύ 2015 και 2019.
Η Αυστρία συνέχισε επίσης να εξάγει κάθε χρόνο στρατιωτικό εξοπλισμό στη Ρωσία, "λειόκαννα όπλα διαμετρήματος μικρότερου των 20 χιλιοστών, αυτόματα όπλα διαμετρήματος 12,7 χιλιοστών" και "πυρομαχικά και συσκευές τοποθέτησης πυροκροτητών και ειδικά σχεδιασμένα εξαρτήματα".
Η Βουλγαρία είχε δύο συμφωνίες, το 2016 και το 2018, για την εξαγωγή "πολεμικών σκαφών, (επιφάνειας ή υποβρύχιου) ειδικού ναυτικού εξοπλισμού, εξαρτημάτων και άλλων σκαφών επιφανείας" και "τεχνολογίας" για την "ανάπτυξη", "παραγωγή" ή "χρήση" ειδών που ελέγχονται στον Κοινό Στρατιωτικό Κατάλογο της ΕΕ", αξίας 16,5 εκατ. ευρώ. Η Φινλανδία, η Ισπανία, η Σλοβακία και η Κροατία είχαν από μία εξαγωγή προς τη Ρωσία, πολύ μικρότερου ποσού, κατά τα προηγούμενα έτη.
Αλλά η Ευρώπη δεν είναι η μόνη που παρουσιάζει αντιφάσεις όσον αφορά τις εξαγωγές της. Σύμφωνα με τα στοιχεία του SIPRI σχετικά με τις εξαγωγές όπλων, υπάρχει ένα ακόμη πιο παράξενο γεγονός: δεν ήταν μόνο η ΕΕ που πωλούσε όπλα στη Ρωσία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας - η Ρωσία παρέμεινε επίσης η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά για τις εξαγωγές όπλων από την Ουκρανία.
