Ο έρωτας, ο θάνατος, οι θεοί...
το μάθημα του Paul Veyne
Ο Paul Veyne πέθανε. Πρέπει να δεχτούμε ότι δεν θα ξανακούσουμε την τραγουδιστή αυτή φωνή να μας μιλά για τους αγώνες της Ρώμης και τα ερείπια της Παλμύρας. Το τέλος ενός παραμυθά, το τέλος μιας ζωής στη διάρκεια της οποίας δεν σταμάτησε ποτέ να απολαμβάνει αυτό που λάτρευε, τα ελληνικά, τα λατινικά, την ιταλική τέχνη και τον έρωτα. Δεν θα τον βλέπουμε πια σε κάποιο εστιατόριο της συνοικίας Montparnasse ή στον κήπο του στο Bédoin, στους πρόποδες του Mont Ventoux, να πίνει το ποτήρι το ουίσκι του, για να "καλμάρει εκείνο το τρακ" που, όπως έλεγε, ήταν ανείπωτο. Λίγο θεατρίνος, ο φίλος Veyne. Και τόσο γοητευτικός. Λίγο άσεμνος, επίσης. Δεν δίσταζε να αναφερθεί το 2014 στο Dans l’éternité, je ne m’ennuierai pas (Στην αιωνιότητα, δεν θα πλήξω - Albin Michel), όχι μόνο στον αόριστα συνεργάτη των Γερμανών πατέρα του, αλλά και στα "ντεσού" του ménage à trois του, στην απώλεια του γιου του και του γαμπρού του, στην αργή αγωνία της τρίτης συζύγου του, της Estelle. "Στο όνομα της κοινωνικής και της ανθρώπινης ιστορίας", υποστήριζε, σχεδόν με κομπασμό, ως παραδείγματα της εξέλιξης των ηθών στη Γαλλία τη δεκαετία του 2000. Ένας τρόπος μεταξύ άλλων για να κατανοήσει τον εαυτό του, η ακόρεστη αυτή ανάγκη να αγαπηθεί και να γνωρίσει.
Η συνέντευξη-εξομολόηγηση του ιστορικού Paul Veyne στη δημοσιογράφο Christophe Ono-dit-Biot
(Περιοδικό Le Point 03.06.2017 - αναδημοσιεύεται στο σάιτ PileFace-Sollers)
Η αγάπη του για την αρχαιότητα, που την ονομάζει "παιχνιδιάρικη κλίση", γεννήθηκε από δύο συναντήσεις που τον σημάδεψαν για πάντα: ένα κομμάτι ρωμαϊκού αμφορέα που βρέθηκε στη γη κοντά στο Cavaillon όταν ήταν μικρό παιδί και μια σελίδα από ομηρική ραψωδία. Απόφοιτος της Ecole Normale Supérieure, επίτιμος καθηγητής στο Collège de France, φίλος των René Char και Michel Foucault, ο μεγαλύτερος ιστορικός της αρχαίας Ρώμης, απόκληρος κομμουνιστής, ορειβάτης όσο μπορούσε, παντρεμένος τρεις φορές, "σαν τον Κικέρωνα, τον Καίσαρα και τον Οβίδιο", ουμανιστής για πάντα, ζούσε κάτω από τον ήλιο της Προβηγκίας εν μέσω των βιβλίων του, μεταξύ των οποίων και των δικών του, που συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα συγγράμματα για τον ελληνολατινικό κόσμο, τον οποίο αποκαλούσε "καταλυμένο κόσμο" (Πίστευαν οι Έλληνες στους μύθους τους; Όταν ο κόσμος μας έγινε χριστιανικός, Το ψωμί και το τσίρκο, Η ελληνορωμαϊκή αυτοκρατορία). Αυτός ο τεράστιος ιστορικός πέθανε την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου σε ηλικία 92 ετών.
Le Point: Μετά την Αινειάδα, ήταν να μεταφράσετε ξανά τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου. Σε ποιο σημείο βρίσκεστε;
Paul Veyne. Ω, δεν το σκέφτομαι καν πια! Η αλήθεια είναι ότι ξαναέπιασα τα ελληνικά. Θέλω να πεθάνω κατέχοντας πάλι τα ελληνικά. Προς το παρόν, αναζητώ ένα κείμενο που δεν έχει μεταφραστεί ποτέ, ώστε να μην μπω στον πειρασμό να αντιγράψω τη μετάφραση. Νομίζω ότι το βρήκα.
Και ποιο είναι αυτό;
Οι ερωτικές επιστολές του Φιλόστρατου, του συγγραφέα του Βίου του Απολλώνιου του Τυανέως. Μια αλλόκοτη διήγηση για έναν τρελό μυστικιστή και απατεώνα των αρχών του χριστιανισμού, ο οποίος λέγεται ότι έκανε θαύματα, ότι ξύπνησε ακόμη και μια νεκρή γυναίκα και είχε το χάρισμα της πανταχού παρουσίας και της αιώρησης. Ο Νέρωνας τον θεώρησε μάγο και τον εξόρισε, τον παρομοίασαν δε και με τον Ιησού Χριστό. Απίθανο, αλλά είχε ήδη μεταφραστεί. Οι επιστολές δεν είναι τόσο καλές, δεν είναι όμως μεταφρασμένες. Έτσι θα το κάνω εγώ. Κάθε μέρα ξαπλώνω στις 7 μ.μ. με τον Φιλόστρατο και μέχρι τις 11 μ.μ. τον μεταφράζω. Ναι, πραγματικά, θέλω να πεθάνω ξέροντας ακόμη ελληνικά.
Πώς είναι μια μέρα για τον Paul Veyne, εκτός από τις ώρες που αφιερώνει στα ελληνικά;
Ω, ξέρετε, είμαι 87 ετών και είμαι άδειος, ζαρωμένος. Δεν μπορώ να περπατήσω πολύ, γιατί με το μπαστούνι μου δεν μπορώ να διανύσω περισσότερο από ένα χιλιόμετρο. Ευτυχώς, έχω μία σύντροφο που με πηγαίνει με το αυτοκίνητο να δω τις ιταλικές λίμνες. Και την πιο όμορφη από όλες, τη λίμνη Κόμο, που την εκθείασε ο Σταντάλ. Διαβάζω επίσης πολύ. Αγόρασα τον κατάλογο της έκθεσης του Valentin de Boulogne στο Λούβρο, η οποία νομίζω ότι είναι ίσως ανώτερη του Caravaggio. Αλλιώς βλέπω τηλεόραση. Και σκέφτομαι τι θα πω στη BNF [Bibliothèque nationale de France -σ.σ.]. Αγόρασα κανονικό κοστούμι και η σύντροφός μου θα φορέσει ένα κοκτέιλ φόρεμα, όπως το ορίζει και η πρόσκληση.
Ώστε είστε ακόμα ερωτευμένος;
Είμαι και πολύ ερωτευμένος μάλιστα. Στα 87 μου, αυτό είναι μεγάλο κατόρθωμα. Είμαι ερωτευμένος και με αγαπούν. Δεδομένης της δυσμορφίας που έχω στο πρόσωπό μου εκ γεννετής, και για την οποία με έχουν τόσο πολύ κοροϊδέψει, το να με αγαπάει μια γυναίκα ήταν πάντα ένα από τα πιο ουσιώδη πράγματα στη ζωή μου.
Αγαπηθήκατε κι από άνδρες. Ο Foucault σας αποκαλούσε, εσάς τον στρέιτ άνδρα, επίτιμο ομοφυλόφιλό του... Σήμερα σας απονέμεται το βραβείο BNF, ο σύγχρονος καλλιτέχνης Damien Hirst θριαμβεύει στη Βενετία με μια έκθεση που υποτίθεται ότι παρουσιάζει τους θησαυρούς ενός συλλέκτη της αρχαιότητας, ο Karl Lagerfeld βάζει Ελληνίδες θεές να παρελαύνουν στα ερείπια ενός αρχαίου ναού με το σύνθημα "νεωτερικότητα είναι η Αρχαιότητα". Πώς εξηγείτε αυτές τις πολλαπλές εκδηλώσεις μιας ανάγκης για την Αρχαιότητα στην εποχή μας;
Δεν υπάρχει κανένας ιδιαίτερος ανώτερος λόγος, καμία βαθιά κοινωνική ή υπαρξιακή ανάγκη να ασχοληθούμε με την Αρχαιότητα. Η Αρχαιότητα μάς γοητεύει γιατί ανακαλύπτουμε σ' αυτήν ονειροπολήσεις που μας δείχνουν έναν άλλο κόσμο, έναν φανταστικό κόσμο, με τον ίδιο τρόπο που αρέσουν στα παιδιά οι ιστορίες ενός παραμυθένιου κόσμου, ενός κόσμου που δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα και που δεν μπορεί να προσεγγιστεί με κανένα αεροπλάνο. Είναι ένας νεκρός πολιτισμός για μας, γι' αυτό και μας γοητεύει και μας ενδιαφέρει τόσο πολύ: οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι είναι "οι νεκροί μας", όπως λέμε στις οικογένειες που φέρονται με ευσέβεια στους νεκρούς τους και που πηγαίνουν στο νεκροταφείο. Ενώ ο Μεσαίωνας ήταν τα νιάτα μας, τα παιδικά μας χρόνια: η γαλλική γλώσσα που μιλούσαμε τότε δεν ήταν ακόμη εκλεπτυσμένη, ήταν μια παιδική γλώσσα, δεν ήταν ακόμη η πραγματική, η δική μας... Με τα λατινικά και τα ελληνικά, δεν επιστρέφουμε στα παιδικά μας χρόνια, αλλά μπαίνουμε στον κόσμο των νεκρών. Στον κόσμο του θανάτου. Όπου οι άνθρωποι ήταν τόσο ζωντανοί! Η Florence Dupont είχε τη σωστή λέξη: η Αρχαιότητα είναι μια "περιοχή των αποκλίσεων". Και με τις δύο έννοιες της λέξης "απόκλιση". Οι "αποκλίσεις" βρίσκονται πολύ, πολύ μακριά από τη δική μας περιοχή. Και τότε οι άνθρωποι των μακρινών αυτών κόσμων παρουσιάζουν "αποκλίσεις συμπεριφοράς", δεν έχουν την ίδια ηθική, τους ίδιους κανόνες, τα ίδια ιδανικά, την ίδια κουλτούρα με εμάς, με μια λέξη. Και αυτό που μας συναρπάζει είναι ότι αυτοί οι νεκροί ήταν τόσο ζωντανοί και ανήσυχοι όσο είμαστε εμείς οι ίδιοι.
"Οι φωτεινές αυτές θεότητες που δεν τις λατρεύουμε σφράγισαν τη μοίρα μου", λέτε για τους αρχαίους θεούς. Τι σας απέφεραν;
Τους προτιμούσα απείρως περισσότερο από τον χριστιανικό Θεό, γιατί ο χριστιανισμός με κατατρόμαζε. Η Σταύρωση, ο Διάβολος, η Τελική κρίση, οι αιώνιες φλόγες, οι κολασμένες τιμωρίες, τέτοια ήταν η κατήχηση της εποχής του Πεταίν. Οπότε ναι, μου άρεσαν οι παγανιστικοί θεοί, χωρίς να τους πιστεύω στο ελάχιστο. Δεν απασχολούσαν το κεφάλι τους με ερωτήσεις, έκαναν ό,τι ήθελαν και δεν είχαν φλεγόμενη κόλαση: ήταν απελευθερωτικό. Δεν είμασταν αναγκασμένοι να τους αγαπάμε, να τους λατρεύουμε· ήταν όμορφοι, αλλά ούτε δεσποτικοί, ούτε φορτικοί. Οι Αρχαίοι ασκούσαν μια ελαφριά θρησκεία που δεν τρόμαζε. Αυτές ήταν οι αντιδράσεις του παιδιού και του άπιστου που ήμουν ήδη. Γιατί, δυστυχώς για έναν ιστορικό, δεν είχα ποτέ την παραμικρή θρησκευτική ευαισθησία. Αυτή η ανεπάρκειά μου είναι ένα από τα επαγγελματικά μου βάσανα. Μόλις στην ηλικία των 60 ετών βρήκα μια φράση του Αριστοτέλη (στα Ηθικά Νικομάχεια του) που μας πληροφορεί ότι οι ειδωλολάτρες "αγαπούσαν τους θεούς όπως αγαπά κανείς τον πατέρα και τη μητέρα του".
Αυτοπροσδιορίζεστε ως παγανιστής;
Ω, δεν φτάνω στο σημείο να θυσιάσω ένα πρόβατο στον Δία, αλλά δεν έχω τίποτα εναντίον αυτού. Για μένα, η Αρχαιότητα είναι ένας κόσμος όπου βλέπω τα πάντα με γαλήνιο τρόπο, ακόμη και τον θανάτο. 'Εχω διασχίσει τον κάτω κόσμο με τον Οδυσσέα και τον Αινεία. Είναι ένας κόσμος που δεν είναι τρομακτικός.
Η προστάτιδα θεά σας;
Σίγουρα όχι η Αφροδίτη, πολύ βίαιη. Η Άρτεμις, ναι. Είναι κυνηγός, ντυμένη με κοντά ρούχα. Δεν είναι πολύ σαφές τι κάνει τη νύχτα. Μου θυμίζει τα νεαρά κορίτσια της νιότης μου. Δεν τη βλέπω καθόλου ως μια σκοτεινή, σεληνιακή θεότητα. Φοβάμαι τα φαντάσματα, και για μένα ο κόσμος του Δία είναι ένας κόσμος του φωτός και της ημέρας, παρά της νύχτας.
Στην ηλικία των 11, βαρεθήκατε την Ιλιάδα και λατρέψατε την Οδύσσεια. Έχετε αναθεωρήσει την κρίση σας;
Την παιδική συγκίνηση που θα μπορούσαν να μου δώσουν οι Χίλιες και μία νύχτες, τη βρήκα στην Οδύσσεια, ειδικά στο μέρος εκείνο που ονομάζουμε "Τα ταξίδια του Οδυσσέα", με τις διηγήσεις στο ανάκτορο του Αλκίνοου· πρόκειται για έναν φανταστικό κόσμο. Ξέρω ακόμα απ' έξω τις τριακόσιες πρώτες γραμμές της μετάφρασης του Victor Berard, θα μπορούσα να τις απαγγείλω ακόμα και τώρα. Η τελειότητα της αφήγησης είναι θαυμαστή· σκεφτείτε, για παράδειγμα, την περιγραφή του Οδυσσέα που συλλογίζεται την εκδίκησή του. Είναι ένα έργο τέχνης, αλλά είναι αλήθεια ότι δεν εκθέτει τις μεγάλες ανώτερες αξίες, την αχρονική ανωτερότητα του πνεύματος του συγγραφέα της Ιλιάδας. Ακόμη και πρόσφατα, μου έκανε εντύπωση ένα στοιχείο χαρακτηριστικό της Ιλιάδας. Ξαναδιαβάζοντας το ποίημα, άρχισα να ενδιαφέρομαι για τη ραψωδία IX, όπου μια πρεσβεία επισκέπτεται τον Αχιλλέα που έχει εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης. Η "απεικόνιση" αυτής της σκηνής με εξέπληξε: είναι σαν Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα. Εδώ βλέπουμε μεγάλες μορφές να κατεβαίνουν στη Γη για να δώσουν στους ανθρώπους ένα παράδειγμα αξιοπρέπειας, μεγαλείου, αυτοσυγκράτησης, ικανότητας, αλλά και ευαισθησίας. Πρόκειται για μορφές μιας τόσο επικής μεγαλοπρέπειας που βλέπουμε την τοιχογραφία σαν μια μεταφορά.
Ο Όμηρος παραμένει μια απόλυτη αναφορά· αρκεί να θυμηθούμε την Αινειάδα του Βιργίλιου. Μπορείτε να πείτε ότι κάθε γραμμή της Αινειάδας είναι ένα αριστούργημα, ωστόσο το ποίημα σαν σύνολο είναι βαρετό. Πάρτε μια τυχαία σκηνή: όταν ο Αινείας γίνεται δεκτός από τη Διδώ ως ένας ευγενής ξένος. Η σκηνή είναι μια σκηνή συμποσίου που έχει τη χάρη ενός Ραφαήλ. Η γραμματική ομορφιά των στίχων - εδώ υπάρχει ένα τέχνασμα του Βιργίλιου, ο οποίος μιλάει μια απολύτως ιδιαίτερη γλώσσα - και η σύνθεση της σκηνής και των λεπτομερειών, είναι καθαρά Ραφαήλ. Αλλά υπάρχει ένα αβυσσαλέο χάσμα μεταξύ του Ραφαήλ και του Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα· δεν υπάρχει κάτι το επικό. Βλέπουμε εδώ τη διαφορά ανάμεσα σε μια ιδιοφυή τέχνη και σε ένα είδος τέχνης σοφής εφαρμογής. Εκτός των άλλων, η Ιλιάδα δεν είναι ένας ύμνος στο ελληνικό έθνος, ενώ η Αινειάδα είναι ένα εθνικιστικό ποίημα! Και αυτός ο εθνικισμός, επιπλέον, εκφράζεται μέσα από μια ευλάβεια που, για μας, δεν έχει πλέον νόημα.
Ο Εμανουέλ Μακρόν δήλωσε ότι σκοπεύει να επαναφέρει τη διδασκαλία των λατινικών και των ελληνικών ύστερα από την προγραμματισμένη κατάργησή τους από την προηγούμενη κυβέρνηση. Και ο υπουργός Παιδείας του, Jean-Michel Blanquer, το επιβεβαίωσε.
Συμφωνώ με τον Εμμανουέλ Μακρόν: η εκπαίδευση δεν πρέπει μόνο να διδάσκει στα παιδιά πως να τα βγάλουν πέρα και πως να εργαστούν στον κόσμο όπου θα ζήσουν, πρέπει επίσης να τα "καλλιεργεί", να τα κάνει να αισθάνονται πόσο μεγάλο σύμπαν είναι το δικό τους. Πρέπει να μάθουν ότι υπάρχουν ή υπήρξαν άλλοι κόσμοι από αυτόν στον οποίο είναι βυθισμένοι και του οποίου είναι αιχμάλωτοι χωρίς να το γνωρίζουν. Το να μάθουν λίγα λατινικά ή ελληνικά δεν θα τους ωφελήσει σε τίποτα (δεν θα διαβάσουν ποτέ τον Βιργίλιο στο κείμενο), αλλά θα μάθουν ότι υπάρχουν (και υπήρξαν) άλλοι κόσμοι από τον δικό τους, κόσμοι που έχουν καταλυθεί - θα μάθουν έτσι να τοποθετούνται μεταφυσικά στο σύμπαν και στον χρόνο. Ναι, η εκμάθηση των λατινικών είναι μια μεταφυσική πολιτιστική αναγκαιότητα. Τα παιδιά θα μάθουν αυτό που έγραψε ο Βαλερύ γύρω στο 1900: "Εμείς, οι πολιτισμοί, γνωρίζουμε πλέον ότι είμαστε θνητοί." Αφιερώνοντας λίγες ώρες στις αρχαίες γλώσσες, οι μαθητές θα έχουν εμπεδώσει ότι ο κόσμος τους, ο κόσμος μας, περιβάλλεται από άλλους κόσμους που έχουν σήμερα καταλυθεί, που έχουν εξαφανιστεί. Θα έχουν χάσει την αφελή μεταφυσική άγνοια του "απλού λαού" σε αυτόν τον τομέα. Στόχος της εκπαίδευσης είναι να διασφαλίσει ότι, πολιτισμικά, δεν θα υπάρχει πλέον "απλός λαός".
Πως βλέπει ο φίλος του René Char και του αντιστασιακού ειδικού στους μονομάχους Georges Ville τη σημερινή Γαλλία; Που διοικείται από έναν άνδρα που φέρει το όνομα Ρωμαίου έπαρχου;
Νομίζω ότι θα πάει μια χαρά. Ο Μακρόν είναι νέος, αλλά στην Αρχαιότητα αυτό δεν θα είχε καν επισημανθεί, επειδή ήταν απολύτως φυσιολογικό. Είναι μορφωμένος, γιατί να έχουμε τη λατρεία των γηρατειών; Δεν πιστεύω στην παρακμή, όπως μερικοί άνθρωποι. Είναι όλα λόγια και πόζες. Γνώρισα τη Γαλλία πριν από τον πόλεμο και μετά την Απελευθέρωση. Είμαστε τρεις φορές πλουσιότεροι. Δεν είμαι καχύποπτος απέναντι στη νεολαία, επειδή προτιμώ τη νεολαία από τα γηρατειά. Αυτοί που δεν την εμπιστεύονται είναι γεροξούρες και οι γεροξούρες είναι βλάκες. Θέλω να ελπίζω.
Δεν πιστεύετε, αλλά λέτε ότι "δεν θα πεθάνουμε".
Όταν πεθαίνουμε, δεν είναι η μαύρη τρύπα, η ανυπαρξία για πάντα. Ούτε πως ήταν πριν γεννηθούμε... Ξαναβρισκόμαστε, ανώνυμα και χωρίς να ξέρουμε τίποτα, μέσα στην ίδια ύλη που ήμασταν πριν γεννηθούμε. Ωστόσο (όπως διατεινόταν ο Χιουμ) αυτή η ύλη έχει ιδιότητες που δεν υποψιαζόμαστε: είναι σκεπτόμενη και δημιουργική, δεν παύει ποτέ να εφευρίσκει νέα ζωντανά είδη, είναι ο δημιουργός της ζωής μας και της σκέψης μας. Μας επαναχρησιμοποιεί, μας γεννά και μας κάνει να πεθαίνουμε αδιάκοπα. Αλλά, φυσικά, ξεχνάμε κάθε φορά ποιοι ήμασταν και τι ήμασταν: "Ο Σωκράτης δεν ξέρει πια ότι ήταν ο Σωκράτης" (Πλωτίνος). Όχι, δεν θα είναι ποτέ η ανυπαρξία... Μόνο που, πρέπει να το παραδεχτούμε, η ύλη μάς αγνοεί, δεν την ενδιαφέρουμε, δεν είναι σωτήρια, θα ήταν μάταιο να την παρακαλάμε. "Ο Θεός, με άλλα λόγια η Φύση", έγραφε ο Σπινόζα.
Η μνήμη του γιου σας διατρέχει το τελευταίο σας βιβλίο. Λέγατε, ωστόσο, αναφερόμενος στον πρώτο σας έρωτα, ότι "ονειρευόμενος μόνο τον πολιτισμό και την αρχαιολογία, δεν ήθελα παιδί". Στην επιστήμη σας δεν δημιουργήσατε σχολή. Ούτε και τώρα θα θέλατε δικούς σας μαθητές;
Η σχολή, ή μάλλον ο εκσυγχρονισμός του τρόπου συγγραφής της αρχαίας ιστορίας, έγινε από μόνος του και από άλλους (όπως κι από μένα, αν μου επιτρέπεται αυτή η ματαιοδοξία). Πριν από μισό αιώνα, η μελέτη της Αρχαιότητας, ιδίως στη Γαλλία, κυριαρχούνταν από την παράδοση του κλασικού ανθρωπισμού, η οποία ανάγεται στη διδασκαλία των Ιησουιτών (η οποία, τον 17ο αιώνα, ήταν σπουδαίο πράγμα). Η Γαλλία αρνήθηκε κάθε εκσυγχρονισμό στην αρχαία ιστορία και την κλασική λογοτεχνία. Αλλά υπήρξαν τελικά μερικοί καινοτόμοι, μερικοί επαναστάτες, όπως ο Jean-Pierre Vernant ή ο Marcel Detienne. Το 1961, όταν δημοσίευσα ένα άρθρο για τον Trimalchio [πρόσωπο στο Σατυρικόν - σ.σ.] που τράβηξε την προσοχή, ο Jacques Le Goff με συνεχάρη λέγοντάς μου ότι ήμουν ο πρώτος Γάλλος ιστορικός της Αρχαιότητας που προσχωρούσε στην πρωτοπορία και την École des Annales. Έκτοτε, ο εκσυγχρονισμός έγινε και συνεχίζει να γίνεται. Δείτε, μεταξύ των ελληνιστών, το έργο του Paulin Ismard· δείτε το άρθρο για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες που μόλις δημοσίευσε ο νεαρός ιστορικός Pascal Montlahuc στο τελευταίο τεύχος του L'Histoire. Όλα βαίνουν καλά!
Περιμένοντας να ξαναπιάσετε ίσως μια μέρα τις "Μεταμορφώσεις", θα θέλαμε να μάθουμε σε τι θα θέλατε εσείς να μεταμορφωθείτε...
Ξεκάθαρα σε πουλί. Λόγω της τεράστιας ελευθερίας τους. Και, καθώς δεν παθιάζομαι με τη μουσική, θα μπορούσα τουλάχιστον να τραγουδάω.
