Στην ταινία Το αλάτι της γης (2014), το ντοκιμαντέρ-αγιογραφία για τη ζωή και το έργο του Σεμπαστιάο Σαλγκάδο που γύρισε ο Βιμ Βέντερς μαζί με τον γιο του Σαλγκάδο, αποσιωπήθηκε επιμελώς η ανάμειξη της πολυεθνικής εταιρείας εξόρυξης και εκμετάλλευσης φραγμάτων Vale (η πιο μισητή βραζιλιάνικη εταιρεία σύμφωνα με το BBC) στο έργο του βραζιλιάνου φωτογράφου. Ωστόσο, για τουλάχιστον τέσσερα ολόκληρα χρόνια, η εταιρεία πλήρωνε τα ταξίδια του, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην αναδάσωση με εκατομμύρια δέντρα μιας άγονης περιοχής που είχε επιλέξει ο Σαλγκάδο, λόγω και της εκεί φάρμας του παππού του, για να εγκαταστήσει το Instituto Terra του. Δεν είναι όμως όλα National Geographic, και η "επιστολή αγάπης προς τον πλανήτη" (η εποποιία Genesis των εκθέσων και του βιβλίου του) θα απαιτούσε ίσως ένα πιο διακριτικό sponsoring. Το 2015, σημειώνεται η κατάρρευση του φράγματος του Bento Rodrigues, το οποίο συνεκμεταλλεύεται η Vale. Το ατύχημα στοιχίζει τη ζωή σε 19 ανθρώπους. Από τις ίδιες κατασκευαστικές ανωμαλίες, τέσσερα χρόνια μετά, το 2019, μία ακόμη χειρότερη καταστροφή προκαλείται από την κατάρρευση του φράγματος του Brumadinho, ιδιοκτησίας Vale και αυτό, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 270 άνθρωποι. Η Vale κατηγορήθηκε επίσης ότι αναδασώνει την Αμαζονία με ακατάλληλα δέντρα. Φυτεύει ευκαλύπτους, δέντρα ξένα προς το εκεί περιβάλλον, που καταναλώνουν πολύ νερό και φτωχαίνουν τη γη. Πόσο ηθικό είναι να χρηματοδοτείται η φωτογράφιση του πλανήτη από εταιρείες που τον απομυζούν και τον καταστρέφουν;
Ο Sebastião Salgado και το πολιτιστικό κεφάλαιο
Lewis Bush
Disphotic (Writing on photography) - 10 Ιουνίου 2013
*
Μια συζήτηση που κάνω συχνά με φίλους φωτογράφους πάει κάπως έτσι: "τι θα κάνατε αν μια εταιρεία με την οποία διαφωνείτε ουσιαστικά σε ηθικό επίπεδο προσφέρεται να στηρίξει τη δουλειά σας;" Έχοντας αυτό το ερώτημα στο μυαλό μου, είδα με κάποια έκπληξη ότι η έκθεση Sebastião Salgado Genesis, μία οπτική υπερπαραγωγή που παρουσιάζει παρθένες φυσικές εκτάσεις, σπάνια είδη και αυτόχθονους πληθυσμούς, χρηματοδοτείται από τη Vale. Η Vale είναι μια βραζιλιάνικη εταιρεία εξόρυξης που το 2012 ψηφίστηκε ως η χειρότερη εταιρεία για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις περιβαλλοντικές αξιώσεις σε έναν ετήσιο διαγωνισμό που διοργανώνουν η Greenpeace και η Διακήρυξη της Βέρνης, και που μερικές φορές ονομάστηκε "το βραβείο Νόμπελ της ντροπής". Η Tepco της Ιαπωνίας, η εταιρεία που διαχειρίζεται τον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα, ήρθε δεύτερη.
Εκτός από τα πολυάριθμα συμφέροντά της σε εξορύξεις στη Νότια Αμερική και την Αφρική, η Vale κατέχει επίσης ένα ποσοστό 9% από το φράγμα Belo Monte, ένα έργο που επικρίθηκε πολύ, και που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980 από την τότε στρατιωτική κυβέρνηση της Βραζιλίας. Σύμφωνα με το Amazon Watch, το φράγμα θα εκτοπίσει είκοσι έως σαράντα χιλιάδες άτομα και απειλεί δυνητικά ενάμισι χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα πλούσιας σε βιοποικιλότητα ζούγκλας. Όλα αυτά μοιάζουν να έρχονται σε αντίθεση με την έκθεση του Salgado και τα συναφή της θέματα περιβαλλοντισμού και διατήρησης.
Βέβαια, το να αποδεχτείς μία χορηγία από μια εταιρεία με την οποία ενδέχεται να διαφωνείς θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος να δοκιμάσεις και να πετύχεις κάποια αλλαγή. Ένας τρόπος για να ανοίξεις μία συζήτηση για τα θέματα που πιστεύεις ότι είναι σημαντικά, ελπίζοντας πως θα οδηγήσεις έτσι αυτήν την εταιρεία σε μία πιο υπεύθυνη συμπεριφορά στο μέλλον. Αλλά από την άλλη πλευρά, η αποδοχή αυτού του είδους των χορηγιών κινδυνεύει να μετατρέψει το έργο σου σε μια φτηνή άσκηση δημοσίων σχέσεων, προσφέροντας αξιοπιστία σε εταιρείες που θα έπρεπε, σε κάθε ευκαιρία, να εκτίθενται και να λογοδοτούν δημόσια.
Ο Hans Haacke, ο οποίος με την τέχνη του και τα γραπτά του ασκεί εδώ και πολύ καιρό κριτική στο είδος των σχέσεων που έχουν αναπτυχθεί ανάμεσα στα πολιτιστικά ιδρύματα και τις μεγάλες εταιρείες, υποστηρίζει ότι η χορηγία σπάνια αποτελεί πράξη αλτρουισμού, ενώ καθιερώνει πάντα μία ανταλλαγή. Είναι μία "ανταλλαγή κεφαλαίου: χρηματιστικό κεφάλαιο από τη μεριά των χορηγών και συμβολικό κεφάλαιο από τη μεριά των χρηματοδοτούμενων". Σύμφωνα με τον Haacke, το συμβολικό κεφάλαιο αντιπροσωπεύει ή συμβάλλει στην δημόσια αποδοχή, στην αναγνώριση των εταιρειών και σε ένα ευνοϊκό πολιτικό κλίμα γύρω από τις δραστηριότητες του χορηγού. Σημειώνει επίσης ότι ο φορολογικός εκπεστέος χαρακτήρας των πολιτιστικών δωρεών σημαίνει ότι οι επισκέπτες του μουσείου επιδοτούν συχνά στην πράξη με το δικό τους εισητήριο τις φορολογικές ελαφρύνσεις των εταιρειών που κάνουν τις χορηγίες.
Οι χορηγίες των μουσείων είναι ένα σχετικά καυτό θέμα τα τελευταία χρόνια, με ιδρύματα όπως η Tate Modern και η National Gallery να δέχονται πυρά για τις εταιρικές τους σχέσεις. Επικοινώνησα με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, το οποίο φιλοξενεί την έκθεση, για να διασπιστώσω αν είχαν κάποια άποψη περί του θέματος και μία επίσημη πολιτική σχετικά με τις εταιρείες από τις οποίες δέχονται χορηγίες, δεδομένου ότι είναι ένα μουσείο με μία πολύ προβεβλημένη ιστορία περιβαλλοντικής προστασίας.
Η θέση του μουσείου δεν ήταν και πολύ σαφής, και δεν θα αντιγράψω εδώ τα πάντα, γιατί είναι αρκετά, αλλά θα κοινοποιούσα πολύ ευχαρίστως όλα τα e-mails σε όποιον ενδιαφερόταν. Η ουσία ήταν ότι "Με την αποδοχή της χορηγίας, το Μουσείο αναγνωρίζει τόσο τη θετική δέσμευση της Vale για συνεχείς πρωτοβουλίες μέσω του Vale Fund for Sustainable Development όσο και την αρνητική δημοσιότητα γύρω από το έργο τους". Με άλλα λόγια, γνωρίζουν τι εστί Vale. Προσπάθησα επίσης να έρθω σε επαφή με τον ίδιο τον Σαλγκάδο, αλλά χωρίς επιτυχία.
Εν τέλει, το ζήτημα της αποδοχής της χορηγίας συνοψίζεται στο κάτα πόσο ένας φωτογράφος τη θεωρεί συμβατή με το έργο του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα κριθεί από την απόφαση που θα πάρει. Βρήκα μόνο μία ικανοποιητική απάντηση στο αρχικό μου ερώτημα. Στην περίπτωση που μία εταιρεία με την οποία θα διαφωνούσα μου προσέφερε χρήματα, θα τα δεχόμουν μόνο αν μπορούσα να σκεφτώ έναν τρόπο να τα ξοδέψω όλα μέχρι την τελευταία δεκάρα για να κάνω ένα έργο που θα παρουσίαζε ακριβώς αυτό που δεν μου αρέσει. Στο μέτρο του δυνατού, θα σιγουρευόμουν ότι θα επένδυαν στο ίδιο τους το ξεγύμνωμα.
Lewis Bush
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
