Η Σοβιετική Ένωση παρήγαγε αμέτρητες ξεκαρδιστικές κωμωδίες. Γιατί είχαν τόσο μικρό αντίκτυπο στη Δύση;
Redmond Bacon
The Calvert Journal, 01.10.2020
Η Σοβιετική Ένωση παρήγαγε αμέτρητες ξεκαρδιστικές κωμωδίες. Ωστόσο, είχαν ελάχιστο αντίκτυπο στη Δύση, που φάνηκε συχνά να προτιμάει τα πιο σκοτεινά στοιχεία της σοβιετικής ζωής. Ήρθε η ώρα να εξυμνήσουμε την πιο φωτεινή πλευρά της χώρας.
*
Leonid Gaidai, Eldar Ryazanov, Georgiy Daneliya: με 70 ταινίες στπ ενεργητικό τους, οι κωμωδίες τους κυμαίνονται από μελαγχολικά πορτραίτα χαρακτήρων έως πονηρές σάτιρες και τρελές περιπέτειες, δημιουργώντας μία απαλή αλλά συχνά ανατρεπτική εικόνα μιας χώρας που ξεχειλίζει από παράδοξα. Ωστόσο, αυτοί οι τρεις τιτάνες της ρωσικής κωμωδίας είναι ελάχιστα γνωστοί έξω από τη Σοβιετική Ένωση.
Τα αυστηρά σοβιετικά δράματα μπορεί να χαίρουν σεβασμού στους κύκλους των δυτικών σινεφίλ, αλλά οι κωμωδίες της χώρας είναι σχεδόν ολότελα παραγνωρισμένες. Η Criterion Collection, για παράδειγμα, περιλαμβάνει το απαγορευμένο έργο των Andrei Tarkovsky, Larisa Shepitko, and Aleksei German, αλλά ούτε μία κωμωδία από την ίδια εκείνη εποχή.
Ακόμη και σκηνοθέτες που έχουν αναγνωριστεί από τους κριτικούς στη Δύση εκθειάζονται μόνο για τις πιο σκοτεινές ταινίες τους. Πάρτε για παράδειγμα τον Elem Klimov. Παρά το γεγονός ότι δημιουργεί ένα πρωτο-Moonrise Kingdom (2012) [ταινία του Wes Anderson -σ.σ.], στην απείρως εφευρετική και ευχάριστα αφελή πρωτοποριακή κωμωδία του Welcome, or No Trespassing (1956) που διαδραματίζεται σε μία κατασκήνωση πιονιέρων, είναι πολύ πιο γνωστός για το σκοτεινό αντιπολεμικό του έπος Come and See (1985) - το οποίο κυκλοφόρησε από την Criterion και ανακηρύσσεται σήμερα ως η δεύτερη σημαντικότερη ταινία όλων των εποχών στο Letterboxd. Αναμφισβήτητα, η σχετική επιτυχία του Come and See σε σχέση με το υπόλοιπο έργο του Klimov δεν είναι ζήτημα ποιότητας - μόνο περιεχομένου.
'Ηδη από την αρχή, οι σοβιετικές κωμωδίες αντιμετώπισαν προκλήσεις στο εξωτερικό. Μεταξύ 1940-1975, η κρατική εταιρεία Artkino είχε αναλάβει αποκλειστικά την διανομή τους, και πολλές από τις αποφάσεις της υπήρξαν προβληματικές. Ταινίες που θεωρούνταν κλασικές πήγαιναν πακέτο μαζί με άλλες άσχετες: Το Carnival Night (1956) κυκλοφόρησε μαζί με ένα σύντομο ντοκιμαντέρ για μια αποστολή στην Αρκτική. Αλλά ούτε και οι αμερικανοί κριτικοί είδαν με ευνοϊκό μάτι τις κωμωδίες. Ο Roger Greenspun των New York Times έγραψε ότι οι επιλεγμένες ρωσικές κωμωδίες που προορίζονταν για τη Δύση πριν ανέβει στην εξουσία ο Leonid Brezhnev, μεταξύ των οποίων το White Sun of the Desert (1970) και το Changes His Profession (1973) Ivan Vasilyevich, απέπνεαν "μία σχεδόν αναισθητική απλότητα".
Η ιστορία αυτών των ταινιών είναι πολύ διαφορετική στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση. Εκυιμάται ότι οι ταινίες του Gaidai πούλησαν συνολικά 600 εκατομμύρια εισητήρια, καθιστώντας τον τον πιο δημοφιλή σκηνοθέτη της χώρας. Εάν δεν ζούσε σε μια κομμουνιστική χώρα, ακόμη και ένα μικρό μέρος της πώλησης εισιτηρίων θα τον είχε κάνει πολυεκατομμυριούχο στο επίπεδο του George Lucas ή του Steven Spielberg. Ακόμα και σήμερα, η σοβιετική κωμωδία είναι αναπόσπαστο μέρος της ρωσικής ζωής. Το Irony of Fate (1976), που διαρκεί με τις διαφημήσεις πάνω από τέσσερις ώρες εξακολουθεί να παίζεται την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς στην τηλεόραση, ενώ το Love and Pigeons (1984) παραμένει η πιο δημοφιλής ταινία στο κανάλι της Mosfilm στο YouTube, με περισσότερες από 31 εκατομμύρια προβολές.
Η αναντιστοιχία αυτή θα μπορούσε να ενισχύσει το επιχείρημα ότι απλούστατα οι σοβιετικές κωμωδίες δεν αντιμετωπίζονταν τόσο σοβαρά στη Δύση. Καθώς το περιεχομενό τους δεν λογοκρινόταν αυστηρά, υπήρχε μια υπόνοια στη Δύση ότι οι σοβιετικοί κωμικοί δεν ήταν πολιτικοί κινηματογραφιστές. Αλλά αυτό που πολλοί δεν συνειδητοποίησαν ήταν ότι η δουλειά τους ήταν εξίσου ανατρεπτική με εκείνη των συναδέλφων τους που έκαναν δραματικές ταινίες. Το Carnival Night του Ryazanov χρησιμοποιεί την ματαιοδοξία μιας πρωτοχρονιάτικης γιορτής για να σχολιάσει τη φύση της σοβιετικής λογοκρισίας, ενώ η περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας του Daneliya Kin-Dza-Dza! (1984) χρησιμοποιεί το παράλογο για να επικρίνει την διπλή γλώσσα της καθημερινής κοινωνίας. Οι ταινίες του Gaidai είναι λιγότερο θεματικές, αλλά οι φορμαλιστικές, ξέφρενες πλευρές τους, θυμίζουν τον μαξιμαλισμό των αμερικανικών κλασικών ταινιών, όπως το Mad, Mad, Mad, Mad World (1963) και το How To Steal a Million(1966), κρύβοντας τη σάτιρα μέσα στην τρέλα τους .
Θα ήταν εύκολο να πούμε ότι οι λεπτές αποχρώσεις αυτών των κωμωδιών απλώς χάθηκαν στη μετάφραση, αλλά πώς εξηγείται η διεθνής απήχηση άλλων ταινιών που δεν είναι στην αγγλική γλώσσα όπως η τσέχικη Daisies (1966), η γαλλο-ιταλική κωμωδία Playtime (1967) ακόμη και η γιουγκοσλαβική WR: Τα μυστήρια του Οργανισμού (1971); Θα μπορούσε απλώς μια άλλη διανομή και ένα άλλο αμπαλάρισμα να επέτρεπαν να συμπεριληφθούν τελικά στον κριτικό κανόνα οι ένδοξες αυτές σοβιετικές κωμωδίες, δεκαετίες μετά τη δημιουργία τους. Εταιρείες όπως η The Criterion Collection - που επί του παρόντος ασχολούνται με το να άρουν τον αποκλεισμό των μαύρων κινηματογραφιστών - θα μπορούσαν να κάνουν τη μεγάλη διαφορά εδώ, προσθέτοντας απλά την αναγνωρισμένη επιρροή τους στις απαραίτητες διαδικασίες.
Αλλά αξίζει επίσης να αναρωτηθούμε εάν ευθύνονται και τα δικά μας στερεότυπα και προκαταλήψεις. Στο σύγχρονο δίκτυο των φεστιβαλικών ταινιών, ο Andrey Zvyagintsev - του οποίου το έργο μοιάζει κάπως με του Tarkovsky - το Beanpole του Kantemir Balagov (2019) και το πρότζεκτ DAU του Ilya Khrzhanovsky, έλαβαν διθυραμβικές κριτικές για τις ζοφερές απεικονίσεις της ρωσικής ζωής. Σε συνδυασμό με σεξιστικές αμερικανικές ταινίες κατασκοπείας όπως το Red Sparrow (2018) και το Anna (2019), όλα αυτά τροφοδοτούν πολύ πραγματικά στερεότυπα για τη Ρωσία, η οποία θεωρείται κρύα χώρα, μονοχρωματική, ένα μέρος όπου απουσιάζει η αγάπη και η ανθρώπινη ζεστασιά. Πιο δυναμικές ρωσικές ταινίες, από την πολιτική σάτιρα Election Day (2007) ως το μαγικό ρεαλιστικό σοβιετικό ροκ μιούζικαλ Leto (2018), και το gopnik-road trip How Victor 'The Garlic' Took Alexey 'The Stud' to the Nursing Home (2017), παρουσιάζουν μία πολύ πιο εκλεπτισμένη εικόνα. Ωστόσο, εξακολουθούν να μην κατορθώνουν να κάνουν αίσθηση έξω από την χώρα τους.
Το χανγκόβερ από τον Ψυχρό Πόλεμο είναι πραγματικό, και ίσως πρέπει να αναρωτηθούμε λίγο πιο βαθιά γιατί μόνο η θλιβερή πλευρά της ρωσικής ζωής συζητιέται στα Όσκαρ και περιλαμβάνεται στις λίστες με τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς. Η αναγνώριση της τεράστιας γκάμας των σπιρτόζικων κωμωδιών της Σοβιετικής Ένωσης θα έκανε κάτι περισσότερο από το να τιμήσει τους καλλιτέχνες που αγνοούνται εδώ και πολύ καιρό - θα συνέβαλε στην εξάλειψη των στερεοτύπων και θα έδινε μία νέα τροπή στην κριτική συζήτηση.
Redmond Bacon
Μτφ. Σ.Σ.
