Στράτος Καλαφάτης
Οψόμεθα εις Φιλίππους
“..΄Εκεί στην Ηδωνίδα γη, όταν πέσει το φως, ο Λυκούργος, ο Ορφέας, ο Διόνυσος και η Περσεφόνη , συναντούν τους εμπόρους, τους στρατιώτες, τους εργάτες, τους βοσκούς, τους ποιητές, τους γυρολόγους τους πρόσφυγες και τους φυγάδες που ξαποσταίνουν στον κάμπο. Και όσο βραδιάζει στα λασπόλουτρα, στο στρατόπεδο του Βρούτου, η νύχτα μετατρέπεται σε πηλό για να σκεπάσει τις πληγές της μεγαλύτερης εμφύλιας σύγκρουσης που άλλαξε την ιστορία του κόσμου.”
Στράτος Καλαφάτης
Η γκαλερί Bernier/Eliades παρουσιάζει την ατομική έκθεση φωτογραφίας του Στράτου Καλαφάτη Οψόμεθα εις Φιλίππους. Είναι η δεύτερη έκθεση του καλλιτέχνη στην γκαλερί Bernier/Eliades.
Μετά από τις πολύ σημαντικές εκθέσεις, Άθως / Τα Χρώματα της Πίστης και Αρχιπέλαγος, ο Στράτος Καλαφάτης, με την ιστορική φράση Οψόμεθα εις Φιλίππους μας προσκαλεί στο νέο του ταξίδι, στα Τενάγη του Παγγαίου, μια περιοχή με πολλαπλές συνδηλώσεις, ένα αρχαίο μνημείο, ένα θρησκευτικό προσκύνημα, ένα πεδίο μαχών και τόπο καταγωγής του.
Στη νέα ενότητα έργων που θα παρουσιάσει στην γκαλερί Bernier/Eliades - με αφορμή την ιστορική μάχη των Φιλίππων το 42 π.Χ όπου ο Οκταβιανός και ο Μάρκος Αντώνιος αντιμετώπισαν τον Βρούτο και τον Κάσσιο στη μεγαλύτερη εμφύλια ρωμαϊκή σύγκρουση – o Καλαφάτης, χρησιμοποιεί τα ίχνη της ιστορίας σαν συνδετικό κρίκο, για να ανιχνεύσει την ενεργή παρουσία του παρελθόντος στην σημερινή πραγματικότητα. Συνδέει παλιές αναζητήσεις με καινούργιες επιθυμίες, σε μια προσπάθεια προσδιορισμού της σχέσης του τοπίου με την ταυτότητα.
Γκαλερί Bernier/Eliades
"Από την έκθεση φωτογραφίας του Στράτου Καλαφάτη "Οψόμεθα εις Φιλίππους" στην Γκαλερί Bernier/Eliades: "Κάποτε τελειώνουν οι πόλεμοι" γράφει ο καλλιτέχνης στον τοίχο πίσω από αυτό το κρανίο. Κι όμως, η φονική λασπουριά των Φιλίππων επεκτείνεται μέχρι τις ελώδεις όχθες του Δνείπερου και τη λασπουριά της μεγάλης ουκρανικής στέπας – κι ας πέρασαν 2.064 χρόνια. Σήμερα, Παρασκευή 21/10 είναι 241 ημέρες από την εισβολή της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ουκρανία. Η έκθεση του Καλαφάτη έχει πολύ δυναμισμό. Και γοητεία. Και πολύ ενδιαφέρον. Και βαριά μελαγχολία και μπόλικη πίκρα. Εδώ κι εκεί σου κόβεται η ανάσα. Μόνον αυτή η ουτοπική δήλωση στον τοίχο ελαφραίνει την ατμόσφαιρα.
Η γκαλερί Bernier/Eliades είναι στο Θησείο στην οδό Επταχάλκου αρ. 11. Μια πολύ ωραία γωνιά της Αθήνας. Γεμάτη από ιστορικά σημάδια. "Από εδώ εισήλθε ο Σύλλας στην Αθήνα" λέει ο Μακεδόνας ιστοριοδίφης Στράτος Κασμερίδης στην παρέα του, που ήρθε στο Θησείο για να δει τους Φιλίππους του Καλαφάτη. "Οι κατάσκοποι του Ρωμαίου στρατηγού είχαν βρει εδώ ένα αδύναμο σημείο στα τείχη και, όταν επιβεβαιώθηκε η πληροφορία, εξαπολύθηκε επίθεση. Στα απομνημονεύματά του, ο Σύλλας διηγείται πώς πήρε την Αθήνα μέσα στη νύχτα, εξαπολύοντας τα στρατεύματά του, τα οποία την λεηλάτησαν ανελέητα. Άνοιξη του 86 π.Χ. Ο Πλούταρχος αναφέρει φρικτές ιστορίες". Οι πόλεμοι δεν τελειώνουν. Δεν θα τελειώσουν."
Μαριάννα Κορομηλά
Τα μυστικά του βάλτου*
Ηρακλής Παπαϊωάννου
Επιμελητής MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης
Εδώ και είκοσι περίπου χρόνια, σημαντικές εργασίες όπως το Hidden (2003) του Paul Seawright και το Afghanistan: Chronotopia (2003) του Simon Norfolk, έφεραν στο προσκήνιο την post-combat photography που ψηλαφά πεδία μάχης όταν η σκόνη και ο καπνός έχουν καταλαγιάσει, αλλά τα ίχνη στο τοπίο και την αρχιτεκτονική είναι ακόμη νωπά. Τι έχει απομείνει όμως να ψηλαφήσει κανείς από την ιστορική μάχη των Φιλίππων το 42 π.Χ., όπου ο Οκταβιανός και ο Μάρκος Αντώνιος αντιμετώπισαν τον Βρούτο και τον Κάσσιο στη μεγαλύτερη εμφύλια ρωμαϊκή σύγκρουση, και 200.000 άντρες πολέμησαν στον απόηχο της δολοφονίας του Ιούλιου Καίσαρα; Ο Στράτος Καλαφάτης σε εργασίες όπως Journal (2004), Saga (2006), Άθως (2014), Αρχιπέλαγος (2017) θεμελίωσε το ενδιαφέρον του για τη βιωματική περιγραφή ενός τόπου, συχνά και των ανθρώπων που τον κατοικούν. Στην πρόσφατη σειρά Οψόμεθα εις Φιλίππους (2022) η βιωματικότητα συνδυάζεται με την ιστορικότητα και το προσωπικό στοιχείο: η Καβάλα, τόπος καταγωγής του φωτογράφου, διαμόρφωσε τον φυσικό του ορίζοντα. Για την αναμέτρηση με τα αρχαία έλη των Φιλίππων όπου διεξήχθησαν σφοδρές μάχες, το έναυσμα έδωσε μια ανάθεση του Δήμου Καβάλας.
Η ενότητα έργων και δίπτυχων της έκθεσης υιοθετεί την οικεία προσέγγιση του Καλαφάτη: μια προσεκτική μίξη ειδών, όπου το τοπίο σμίγει με το πορτρέτο, την αρχαιολογική φωτογραφία, την υβριδική νεκρή φύση: τα στοιβαγμένα κρανία, ένα μακάβριο objet trouvé, εξοικειώνουν με το συστηματικό θάνατο· η σκηνή μάχης της ελληνιστικής σαρκοφάγου σαν γλυπτικό στιγμιότυπο που προλαμβάνει τη φωτογραφία, αποτυπώνει τη διαχρονική μοίρα του ανθρώπου να σπαράσσεται ανελέητα, σαν άγριο θηρίο· το ακρωτηριασμένο άγαλμα, ωδή στη βία του χρόνου ως αργού αλλά έσχατου πολέμου, συνομιλεί με το πορτρέτο του όρθιου άντρα που κρατά στοργικά το τεχνητό του πόδι· η ανέφικτη ισορροπία, στην οποία η οπαδική ταυτότητα εισάγεται ως ανθεκτική μετάλλαξη των κάθε λογής φανατισμών, συνιστά ένδειξη των καθημερινών απωλειών, μακριά από τα επίσημα πεδία μάχης· η ομορφιά του εφήβου, τη σκιά του οποίου το απογευματινό φως απλώνει στα βάθη του τοπίου, μοιάζει υπαινιγμός για τη νεότητα που θυσιάζεται άδοξα στον σύγχρονο πόλεμο της οικονομίας. Ένα παλιό πεδίο μάχης, άλλωστε, ευνοεί τις διασταλτικές ερμηνείες. Τι βρίσκεται θαμμένο στην μικρή τούμπα κάτω από τα πόδια της νεαρής γυναίκας που στέκει εκεί στο δειλινό κρατώντας μια ανθοδέσμη; Τα σύννεφα στο βάθος περιβάλλουν το σώμα της με ζώνες φωτός και σκιάς, κάνοντας την εικόνα πιο υπαινικτική. Το φλας εδώ δεν συνιστά λειτουργική λύση που απλά προσθέτει φως στη σκηνή, αναδεικνύει μάλλον τη δύναμη της φωτογραφίας να ανασύρει το απρόσμενο μέσα από τα μισοσκόταδα.
Τα τοπία της σειράς μοιάζουν δυσοίωνα, αινιγματικά. Ο πάγος στο κανάλι που αρδεύει σήμερα γη καλλιεργήσιμη εκεί που κάποτε υπήρχαν τενάγη, και το χιόνι στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, επικαλύπτουν πρόσκαιρα τις ουλές της Ιστορίας. Ο τσακισμένος βράχος, ύλη ανόργανη, θαρρεί κανείς πως έχει αποθηκεύσει στα μόριά του την κλαγγή των όπλων, τις οιμωγές, τη θέα του αίματος από την αδελφοκτόνο μάχη. Ο σκύλος που σκάβει τη γη εκτελεί μια αρχετυπική πράξη, μεταφορά ακούσια για τον μόχθο της αρχαιολογίας, της Ιστορίας, της φωτογραφίας να σκαλίζουν βαθιά, να σωρεύουν γνώση που δεν αρκεί για να αποτρέψει τον επόμενο πόλεμο, η σκιά του οποίου βαραίνει την Ευρώπη.
Στο τελευταίο πορτρέτο, μια όμορφη νέα δένει τη γόβα της μέσα σε ένα άνυδρο τοπίο, φορώντας ένα κόκκινο φόρεμα που ανακαλεί σύγχρονη χλαμύδα, γεννώντας ένα νοερό σκαλοπάτι ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Η αρπαγή της ωραίας Ελένης άλλωστε ξεκίνησε τον δεκαετή πόλεμο της Τροίας. Στην αφήγηση αυτού του πολέμου, στην Ιλιάδα, ο γενναίος Αίαντας, βλέποντας τον Δία να γέρνει τον πόλεμο υπέρ των γηγενών Τρώων μέσα σε μια αντάρα που σκοτείνιασε προσωρινά τη μάχη, ανέκραξε (σε ελεύθερη μετάφραση): αν είναι να πάρεις εμάς τους Αχαιούς, ας γίνει τουλάχιστον αυτό μέσα στο φως.** Και είναι το υπαινικτικό φως στις φωτογραφίες του Καλαφάτη που μοιάζει να σκαλίζει κάθε νύξη για όσα προηγήθηκαν ή έπονται, όσα μας περιέχουν ή οδήγησαν τα βήματά μας, μεταγράφοντας χρόνο ιστορικό μέσα στον σύγχρονο και ψηλαφώντας, μέσα από τη σιωπή της φωτογραφίας, τα μυστικά του βάλτου. Ηρακλής Παπαϊωάννου Επιμελητής MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης
[*] Ο τίτλος από το γνωστό μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα Στα μυστικά του βάλτου (1937).
[**] Η σκηνή περιγράφεται στην Ραψωδία Ρ, στ. 645-647 της Ιλιάδας του Ομήρου, που καταλήγει στο ποιητικό "εν δε φάει και όλεσσον".
Ο Στράτος Καλαφάτης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1966.
Αποφοίτησε από το Τμήμα Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια παρακολούθησε μαθήματα φωτογραφίας στο Art Institute of Philadelphia των ΗΠΑ.
Ζει στην Θεσσαλονίκη όπου έχει δημιουργήσει με την Λία Ναλμπαντίδου το STUDIOTESSERA, έναν τόπο για την φωτογραφία με εκπαιδευτικές, εκδοτικές και καλλιτεχνικές δράσεις.
Έχει εκδώσει πέντε βιβλία με τις εκδόσεις Άγρα.
Εκπροσωπείται από τις γκαλερί Bernier/Eliades Αθήνα & Βρυξέλλες.
