Ρόμπερτ Φρανκ και Ρεϊμόν Ντεπαρντόν μαζί στην Βηρυτό το 1991
Μία σημαδιακή συνάντηση στην (μετεμφυλιακή) πληγωμένη Βηρυτό.
'Ενα κείμενο για το περιοδικό Πρώτο Πλάνο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με αφορμή το αφιέρωμα στις ταινίες του Ρεϊμόν Ντεπαρντόν στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του 2020
*
Ξεφυλλίζοντας την Βηρυτό του Ρεϊμόν Ντεπαρντόν –μία σειρά από εκατό και πλέον φωτογραφίες στο σάιτ του πρακτορείου Magnum που αποτέλεσαν και την ύλη ενός βιβλίου- εμφανίζεται, ανάμεσα σε κατεστραμμένα τοπία της πόλης, ένα πορτρέτο -το μοναδικό εξάλλου- που δεν περιμένεις να δεις. Στα χαλάσματα ενός βομβαρδισμένου αστυνομικού τμήματος κοντά στο λιμάνι της πόλης, ο Ρόμπερτ Φρανκ ακουμπάει προσεκτικά με την πλάτη σ' έναν τοίχο, το σαθρό πάτωμα δεν του εμπνέει εμπιστοσύνη. Φοράει φαρδιά καλοκαιρινά ρούχα και με το δεξί του χέρι κρατάει μία βιντεοκάμερα. Μπροστά του χάσκει ένα είδος αίθριου. Τα κάγκελα έχουν λιώσει κι υπάρχει κίνδυνος να γλιστρήσει στο κενό αν ακολουθήσει την λοξή κλίση της φωτογραφίας. Κοιτάει προς τον Ρεϊμόν Ντεπαρντόν με μία ελαφρά αγωνία στο βλέμμα. Ο εμφύλιος, όμως, έχει λήξει στο Λίβανο εδώ κι ένα χρόνο. Αποτελεί παρελθόν, σε προσωπικό επίπεδο, και για τον Ντεπαρντόν που το έζησε το 1978 σαν πολεμικός ανταποκριτής, καλύπτοντας τις μάχες ανάμεσα στον συριακό στρατό και τους χριστιανούς Φαλαγγίτες. Τώρα, οι δύο τους φωτογραφίζουν το κατεστραμμένο κέντρο της πόλης πριν αναλάβουν οι μπουλντόζες της ανοικοδόμησης, μετά από πρόσκληση που απηύθυνε το 'Ιδρυμα Hariri σε έξι γνωστούς φωτογράφους.
Συμπτωματικά, σ΄ εκείνο ακριβώς το ταξίδι, ο Ρεϊμόν Ντεπαρντόν θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον Ρόμπερτ Φρανκ. Μοιράζονταν μάλιστα και το ίδιο ξενοδοχείο κι όταν συναντιόνταν στο πρωϊνό κουβέντιαζαν σαν παλιοί φίλοι. Για τον Φρανκ, ο Ντεπαρντόν ήταν ένας "αληθινός Γάλλος", σε αντίθεση με άλλους ομοεθνείς του που είχε γνωρίσει στην Αμερική και τους οποίους δεν πολυσυμπαθούσε. Για τον Ντεπαρντόν, ο Φρανκ ήταν ο "Αμερικανός φίλος" που τον έκανε να "αποκοπεί" από τον "πατέρα", τον Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν. Ο ίδιος έχει πει εξάλλου ότι είχε πάντα την αίσθηση ότι γνώρισε πρώτα τον Φρανκ, και μετά τον Καρτιέ-Μπρεσόν. 'Οταν έκανε το 1968 το πρώτο του ταξίδι στην Αμερική, όπου κάλυψε την εκστρατεία του Νίξον, μία δεκαετία είχε ήδη περάσει από την πρώτη έκδοση του βιβλίου του Ρόμπερτ Φρανκ Οι Αμερικάνοι. Οι αναφορές σ' αυτό ήταν πλέον απόλυτα τεκμηριωμένες και διαδεδομένες μετά την αρχική εχθρική υποδοχή και η επιρροή του σαφώς αποδεκτή και αφομοιωμένη. Σε μία περίπτωση τουλάχιστον, ενός αυτοκινήτου καλυμμένου με μουσαμά σε κάποιο στούντιο του Χόλυγουντ, ο Ντεπαρντόν είχε πιάσει τον εαυτό του να "αντιγράφει" υποσυνείδητα μία αντίστοιχη φωτογραφία του Ρόμπερτ Φρανκ. 'Οπως έχει πει, "μας παίρνει να θέλουμε να μιμηθούμε τον Ρόμπερτ Φρανκ, αλλά όχι τον Καρτιέ-Μπρεσόν, όσο και να τον σεβόμαστε, επειδή δεν μπορούμε να τον ανταγωνιστούμε στο δικό του πεδίο της αυστηρότητας, της απόλυτα ελεγχόμενης αισθητικής και της μαεστρίας". Στις φωτογραφίες του Ρόμπερτ Φρανκ, o Ντεπαρντόν ανακάλυψε τη δύναμη μιας μεγαλύτερης ελευθερίας, μιας πιο υπαρξιακής προσέγγισης, που δημιουργεί μέσα από πιο αδύνατες ίσως στιγμές και σχεδόν "αποτυχημένες" φωτογραφίες μία πιο καθηλωτική ατμόσφαιρα, και εντέλει ένα σύμπαν πολύ πιο ανοιχτό και προσιτό.
Παίρνοντας αποστάσεις από την ουμανιστική κληρονομιά της γαλλικής σχολής, κι από την λογική του φωτορεπορτάζ όπου διέπρεψε, ο Ντεπαρντόν υιοθέτησε βαθμιαία δύο κύρια χαρακτηριστικά της αμερικανικής σχολής, την υποκειμενικότητα και την αυτοβιογραφική ενδοσκόπηση μέσα από ένα πάντρεμα εικόνας και κειμένου. Από τα πιο πετυχημένα πειράματά του σ' αυτήν την κατεύθυνση υπήρξαν οι ανταποκρίσεις του –μία εικόνα μαζί με ένα σύντομο κείμενο- που έστελνε καθημερινά τον Ιούλιο του 1981 στην γαλλική εφημερίδα Libération. Την ίδια χρονιά, οι ανταποκρίσεις αυτές αποτέλεσαν το υλικό του περίφημου βιβλίου του Νεοϋορκέζικη αλληλογραφία.
Παράλληλα με τη φωτογραφία, ακολουθώντας και σ' αυτό ίσως το παράδειγμα του Ρόμπερτ Φρανκ, ο Ρεϊμόν Ντεπαρντόν στράφηκε νωρίς στο ντοκιμαντέρ –ήδη από το 1969 με μία μικρού μήκους ταινία για τον Jan Palach-, ακόμη και στο docu-fiction. 'Εχει σήμερα στο ενεργητικό του πάνω από 50 ταινίες, εξερευνώντας συνεχώς το μέσο μαζί με τη γυναίκα του Claudine Nougaret. Στο Les Habitants (Οι Κάτοικοι, 2016), μία από τις τελευταίες του, επιχειρεί να σκιαγραφήσει τους σημερινούς Γάλλους σε όλο το κοινωνιολογικό τους φάσμα, επιστρέφοντας όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια στις ρίζες του (μεγάλωσε στη φάρμα των γονιών του), στην "βαθιά χώρα". Στο εσωτερικό ενός κλασικού τροχόσπιτου με το οποίο διέσχιζε τη Γαλλία, προσκαλούσε αγνώστους να συνεχίσουν εκεί απρόσκοπτα την κουβέντα τους. 'Ενας ακόμη τρόπος για να δει τι μπορεί να υπάρχει πίσω από μια φωτογραφία, διερευνόντας έτσι πίσω από την εικόνα και τον λόγο.
Σπύρος Στάβερης
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ ένα αφιέρωμα στην Βηρυτό των πρώτων ειρηνικών ημερών:
Ο Λίβανος, πριν το Ιράκ και πριν τη Συρία (B')
