"Στους απογόνους μας".
Η άρνηση του Μαξιμίλιαν Βολόσιν.
André Markowicz
Fb - 5 Ιουλίου 2022
Συνεχίζω να μεταφράζω τα ποιήματα του Βολόσιν, για την επανέκδοση, πλήρως αναθεωρημένη και διορθωμένη, του βιβλίου της Μαρίνας Τσβετάεβα "Από ζωή σε ζωή", το οποίο αποτελεί κι αφιέρωμα στον φίλο της Βολόσιν - ένα βιβλίο που περιλαμβάνει, σαν μέσα από καθρέφτη, ποιήματα του Βολόσιν. Το συγκεκριμένο, δεν το είχα μεταφράσει το 1989-90 (το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά από την Clémence Hiver το 1991).
Στους απογόνους μας
Οι απόγονοί μας, ποιος για τη ζωή μας θα τους πει;
Τα σημειωματάρια, οι σκέψεις και τα λόγια
Ποτέ σ' αυτούς δεν θα φτάσουν· το αίμα, η φωτιά
θα αφανίσουν τις τυφλές επιστολές μας.
Ένας τυχαίος στίχος που έμεινε στα χείλη
Θα μπορούσε να φωτίσει τη μνήμη τους.
Κανείς σας δεν έχει δει αυτό που εμείς οι ίδιοι
Έπρεπε να ζήσουμε μέχρι το τέλος:
Ήμασταν μάρτυρες του κατακλυσμού,
Ολόκληροι λαοί παραδομένοι στην τρέλα,
Κατεστραμμένα βασίλεια και κομήτες
αναμαλλιασμένοι όπως την Ημέρα της Κρίσης:
Έχουμε δει τις Ιλιάδες των πολέμων,
Την αποκάλυψη των επαναστάσεων.
Γεννημένοι όταν έδυε η δόξα ενός αιώνα,
Τις τελευταίες ημέρες μιας παγκόσμιας σιωπής,
Ο τρόμος του πολέμου ανήκε, πιστεύαμε,
Σε ένα παρελθόν που δεν θα επέστρεφε πια.
Η νύχτα, το σίδερο, η φωτιά, το κρύο, η πείνα
Μας έπιασαν στη μέση του δρόμου.
Ένα χάος ψυχών και ζωών ξεπήδησε,
Η νύχτα μάς κατάπιε μεσ' τον κατακλυσμό της,
Ο άνθρωπος, για τον αδελφό του, ένας διάβολος γίνηκε
Το αίμα σύμπτυξε τις ψυχές- η μάχη
Για την επιβίωση έγινε ο κοινός νόμος,
Η εκδίκηση ένα καθήκον.
------------------------- - Αρνηθήκαμε.
Εξεγερθήκαμε κατά των επιταγών της ύπαρξης,
Κρύψαμε τον ήλιο μέσα μας
Βρήκαμε στα μπουντρούμια τη δύναμη
μιας θριαμβευτικής αγάπης, στα βασανιστήρια
Μάθαμε να διατηρούμε την πίστη μας
Και να προσευχόμαστε για τους βασανιστές μας, - άγγελοι
Φυλακισμένοι κάτω από μάσκες διαβόλων,
Λιώνοντας τη χαρά στη φωτιά των σκοτεινών κελιών
Της μετουσίωσης του ανθρώπου
Και ποτέ δεν ονειρευτήκαμε κάτι πιο όμορφο,
Πιο φλογερό από το πεπρωμένο του το ύστατο.
Ω, μακρινοί απόγονοι, αν ζείτε
Σε έναν κόσμο όπου το μικρότερο μόριο
Ανοίγεται από θυσιαστική αγάπη
Στο διπλανό του, αν η ανθρωπότητα
Της εποχής σας έβαλε κάτω και νίκησε τους νόμους
Της ανάγκης και του θανάτου,
Έχουμε κι εμείς κάποιο μερίδιο σε αυτό!
21 Μαΐου 1921, Συμφερόπολ
(πρόχειρη μετάφραση)
Μα ναι, αυτό το ποίημα γράφτηκε ακριβώς πριν από έναν αιώνα, από έναν ρωσόφωνο ποιητή, γεννημένο στο Κίεβο, ο οποίος, αφού γύρισε όλη την Ευρώπη, επέλεξε να ζήσει στην Κριμαία, στο Κοκτεμπέλ. - Αυτό που με εντυπωσιάζει δεν είναι μόνο η ιστορία της γενιάς που περιγράφει: μιας γενιάς που κι αυτή, εκατό χρόνια πριν από εμάς, πίστευε ότι βίωνε το τέλος της Ιστορίας, πίστευε ότι ο πόλεμος ανήκε σε ένα παρελθόν που "δεν θα επέστρεφε ποτέ". Και είναι και το πορτραίτο της διανόησης, - της κατηγορίας αυτής των ανθρώπων που είναι ικανοί να δώσουν ένα νόημα σε αυτό που ζουν - ένα ανθρώπινο αν όχι και πνευματικό νόημα, και να είναι πιστοί σε αυτό, να ζουν σύμφωνα με αυτό, επειδή το να προδώσουν αυτό το νόημα, ακόμη και στα μπουντρούμια μέσα, θα σήμαινε να πεθάνουν με έναν τρόπο ακόμη πιο φρικτό από όλους τους θανάτους με τους οποίους απειλούνται. Έχω γνωρίσει, νομίζω, τέτοιους ανθρώπους.
Αλλά αυτό που μου κάνει ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση είναι η ριζική διαφορά μεταξύ της πίστης του Βολόσιν και της δικής μας ζωής. Πρώτον, λέει ότι κανένας από τους απογόνους του δεν είδε τη φρίκη που είδε η δική του γενιά. Ξέρουμε ότι αυτό δεν αληθεύει: υπήρξε η σταλινική τρομοκρατία, υπήρξε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Σήμερα, στην Ουκρανία, εκεί ακριβώς όπου βρισκόταν ο Βολόσιν (όχι στην Κριμαία... τουλάχιστον όχι ακόμα), υπάρχει πόλεμος, υπάρχει γενοκτονία. Για να μην αναφέρουμε άλλες γενοκτονίες, άλλους πολέμους ανά τον κόσμο. Ναι, κάθε γενιά το έχει βιώσει αυτό.
Και κυρίως, υπάρχει κάτι άλλο. Αυτό που λέει ο Βολόσιν είναι ότι, σε εκατό χρόνια, δεν θα υπάρχουν σχεδόν καθόλου θάνατοι και η αρμονία θα είναι καθολική, και ότι, επομένως, όλα τα δεινά που βίωσε η γενιά του δεν θα ήταν μάταια. Αυτό ακριβώς λένε και οι χαρακτήρες στις Τρεις αδελφές, ή μάλλον, όχι "οι χαρακτήρες", αλλά ο μεγαλόστομος Βερσίνιν, όπως τον παρουσιάζει ο Τσέχωφ. Ο Τούζενμπαχ, όμως, ο οποίος είναι άσχημος (πράγμα που δεν τον εμποδίζει να είναι συνεπαρμένος και ερωτευμένος), πιστεύει ότι ο άνθρωπος θα είναι πάντα ο ίδιος, ότι τίποτα δεν θα αλλάξει, εκτός από τα ρούχα του και την τεχνική του. Και τότε, αυτό που βλέπει στο τέλος είναι εκείνο το νεκρό δέντρο που αιωρείται στη μέση των πράσινων δέντρων, και ακόμα και σε αυτό το νεκρό δέντρο (αυτόν τον ίδιο δηλαδή, αφού θα τον σκοτώσει ο Σαλιόνυ, καθόλου δεν αμφιβάλλει), υπάρχει, αν όχι η ζωή, τουλάχιστον η κίνηση των αδελφών του... - Η Νατάσα θα είναι εκεί για να διευθετήσει το θέμα: θα κόψει όλα τα δέντρα και θα βάλει μικρά λουλούδια στο γρασίδι, γιατί "έτσι θα δώσουν μυρωδιά".
Αυτό που ξέρουμε εμείς είναι ότι σε εκατό χρόνια, όχι, δεν θα είναι το μέλλον πιο όμορφο από το παρόν μας. Ξέρουμε ότι τα εγγόνια μας (δεν έχω παιδιά) δεν θα ζήσουν μέσα στην ευτυχία. Αντιθέτως. Ξέρουμε ότι τα παιδιά θα ζήσουν, συνολικά, χειρότερα από τους γονείς τους. Λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, λόγω του υπερπληθυσμού, λόγω των πάντων (συνεχίστε τον κατάλογο).
Αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι οι αξίες που έφερε η γενιά του Μαξιμίλιαν Βολόσιν - ακόμη και σε εκατό χρόνια από τώρα - θα εξακολουθούν πάντα να είναι ζωτικής σημασίας.
"Αρνηθήκαμε", έγραψε ο Βολόσιν. Και όχι τυχαία το έχω μεταφράσει στον απλό, επίσημο αόριστο και όχι στον παρακείμενο (τα ρωσικά έχουν μόνο μία μορφή παρελθοντικού χρόνου).
Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα αρνούνται.
