Τα κινηματογραφικά διαμάντια της Αιγύπτου
"Εσύ κι εγώ, και οι ώρες
του ταξιδιού"
Ismail Fayed
Madamasr - 03.03.2017
Φρικτό μακιγιάζ, πλούσια κόμη, μακριά οβάλ νύχια. Η δεκαετία του 1980 δεν ήταν ό, τι καλύτερο για τη μόδα, αλλά το 1988 ήταν μια ενδιαφέρουσα χρονιά για τον κινηματογράφο.
Παραδείγματα αποτελούν η ταινία του Mohamed Khan Η σύζυγος ενός σημαντικού άνδρα, Η νύχτα της σύλληψης του Bakiza και του Zaghloul του Mohamed Abdel Aziz (η κινηματογραφική εκδοχή μιας εξαιρετικά επιτυχημένης κωμικής σειράς), Στην παγίδα του νόμου (με τον χαρακτηριστικό ρόλο του Samah Anwar, τον ασυμβίβαστο αστυνομικό που πολεμάει το έγκλημα - ο οποίος προηγήθηκε του Ahmed al-Saqqa κατά δύο δεκαετίες), Η απαγορευμένη ώρα (μια ρομαντική τραγωδία με διεφθαρμένους πολιτικούς και πολλά ναρκωτικά). Ένα επαναλαμβανόμενο θέμα της δεκαετίας ήταν η μάστιγα των ναρκωτικών (συγκεκριμένα της ηρωίνης) που έπληξε την Αίγυπτο εκείνη την εποχή. Ορισμένες ταινίες εξυψώνουν το έργο των διωκτικών αρχών (ο Anwar είναι ο πρωταγωνιστής τέτοιων ρόλων), ενώ άλλες εμπλέκουν τους πολιτικούς και το προσωπικό των διωκτικών αρχών στην κοινωνική και πολιτική κακοδαιμονία (στα έργα των Khan και Atef al-Tayeb, για παράδειγμα).
Όλα αυτά καθιστούν το ημερήσιο ρομαντικό δράμα Anah w ant w saat al-safr (Εσύ κι εγώ, και οι ώρες του ταξιδιού) μια στωική ανωμαλία. Η ταινία, που γυρίστηκε ως τηλεοπτική ταινία και σκηνοθετήθηκε από τον Mohamed Nabih, έναν τηλεοπτικό σκηνοθέτη του οποίου οι δουλειές περιλαμβάνουν κυρίως ελαφρές κωμωδίες και κοινωνικά δράματα, οφείλει το σενάριό της στον Waheed Hamed μετά τα πρώτα του θρίλερ δράσης, όπως Η υπόθεση της Samia Shaarawi (1988), Ο αθώος (1986) και Ένας άνδρας για αυτή την ηλικία (1986), και πριν από τη συνεργασία του με τον ηθοποιό Adel Imam και τον σκηνοθέτη Sherif Arafa στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Περιέχει λίγη από την κοινωνική κριτική για την οποία είναι γνωστός ο Hamed, αλλά εδώ μοιάζει επιβεβλημένη, διδακτική και στερείται της κωμικής ευφυΐας ορισμένων συνεργασιών του με τους Imam-Arafa.
Η ταινία περιστρέφεται γύρω από τους πρώην εραστές Aziz (Yehia al-Fakharani) και Salwa (Nelly), οι οποίοι ξαναβρίσκονται τυχαία σε μια διαδρομή με τρένο προς την Αλεξάνδρεια. Ευτυχώς η ταινία δεν είναι ένα δραματικό ντουέτο, καθώς ούτε ο Fakharani ούτε η Nelly δίνουν τις καλύτερες ερμηνείες τους: Η δυσαρεστημένη περσόνα του διανοούμενου Aziz (ίσως μια αντανάκλαση του ίδιου του Hamed;) συχνά διολισθαίνει σε ένα είδος κουραστικού κηρύγματος, και τις υστερικές συσπάσεις του προσώπου της Nelly είναι δύσκολο να τις αντέξει κανείς. Όμως, άφθονη κωμική ανακούφιση έρχεται μέσα από ένα πλήθος δευτερευόντων χαρακτήρων που σπάνε το δυσκοίλιο κλίμα της επανένωσης των εραστών. Σε αυτούς περιλαμβάνονται ένα παντρεμένο ζευγάρι που προσπαθεί διαρκώς να αποφύγει ο ένας τον άλλον (η χυμώδης Laila Fahmy και ο μονίμως ενοχλημένος Nabil Badr), μια ομάδα περίεργα σιωπηλών φίλων που παίζουν κουμ-καν (ξεχωρίζει ιδιαίτερα ο ανεπιτήδευτος, φυσικά αστείος Mohamed al-Sharqawy), και ο τρομακτικός και εξίσου νευρικός επιβάτης που προσπαθεί διαρκώς να κλέψει τη θέση του Aziz.
Μέσα από τον επιτηδευμένο, κηρυγματικό διάλογο του Hamed καταλαβαίνουμε ότι η Salwa και ο Aziz ήταν εραστές πριν από μια δεκαετία, αρραβωνιασμένοι με σκοπό να παντρευτούν, αλλά η Salwa διέλυσε τον αρραβώνα τους για να παντρευτεί έναν πλούσιο επιχειρηματία. Αυτό είναι ένα άλλο επαναλαμβανόμενο θέμα στις ταινίες της δεκαετίας του 1980, που αντανακλά τις αλλαγές στην οικονομίας και την άνοδο μιας παρασιτικής τάξης επιχειρηματιών λόγω των νεοφιλελεύθερων πολιτικών του Ανουάρ Σαντάτ.
Η ταινία ξεκινάει όταν ο Aziz συνειδητοποιεί ότι δεν αντέχει άλλο ένα μποτιλιάρισμα και πηδάει στο πλησιέστερο τρένο, και από την παράλογη συμφόρηση μέχρι την ίδια την ιδέα της απόδρασης από την πόλη, ολόκληρη η ταινία διαπνέεται από τη συντριπτική κλειστοφοβία της εποχής. Το ταξίδι του Aziz είναι το αντίδοτο των αμετακίνητων οχημάτων του Καΐρου, που βρίσκονται διαρκώς αποκλεισμένα, και η ιδέα ότι θα ανέβαινε σε τρένο που πηγαίνει οπουδήποτε, αρκεί να κινείται, είναι μια προφανής μεταφορά της απόδρασης από την αστική κόλαση, που γίνεται συναισθηματική καθώς παραλληλίζεται με το ταξίδι στο παρελθόν του, όταν ξανασυναντιέται με τη Salwa και οι δυο τους πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με τις επιλογές τους.
Η ηθικολογική και ανώτερη στάση του Aziz απέναντι στη Salwa, σε συνδυασμό με τη γενική ανία που του προκαλεί το Κάιρο, μεταδίδουν πραγματικά μια αίσθηση αποτυχημένου ιδεαλισμού, ενός ιδεαλισμού που δεν έχει θέση, που μιλάει μια γλώσσα που κανείς δεν καταλαβαίνει και που συνεχώς αυτοκαταστρέφεται μέσα στην ηθική του αγανάκτηση. Αυτό αντισταθμίζεται από τη "μοδάτη" και κοκέτα Salwa, μια γυναίκα-τρόπαιο που έρχεται σε σύγκρουση με τον εαυτό της επειδή πρόδωσε την αληθινή της αγάπη και η οποία δικάζεται αμέσως και δίνει την πιο προβλέψιμη δικαιολογία: έπρεπε να παντρευτεί έναν πλούσιο επιχειρηματία για να σώσει την οικογένειά της από την εξαθλίωση. Οι δύο πρωταγωνιστές ενσαρκώνουν τις απογοητεύσεις και τους περιορισμούς της εποχής, τις επιλογές που είχαν (ή δεν είχαν) οι άνθρωποι, αλλά κανένας από τους δυό τους δεν ξεπερνά τις προδιαγεγραμμένες γραμμές των κλισέ χαρακτήρων και των αφηγηματικών τους τόξων. Και ακόμη και σε στιγμές που αποτυπώνουν ευφυώς το πνεύμα της εποχής -την ανησυχία, το βάρος της απόγνωσης, την παράλογη επιθυμία για απόδραση- η αυτοεξευτελιστική ηθικολογία του Aziz αναιρεί κάθε ενσυναίσθητο αποτέλεσμα.
Επιπλέον, η ταινία πάσχει από ένα απαίσιο μοντάζ (ο Said al-Sheikh αναφέρεται ως μοντέρ): Οι εναλλαγές είναι ξαφνικές και παράξενες, μερικές φορές φαίνεται να αψηφούν το voice-over ή έναν ορισμένο ρυθμό, ή και την ανάπτυξη της αφήγησης. Γυρισμένη από τον Tarek al-Telimsany, είναι μία από τις λίγες αιγυπτιακές ταινίες που γυρίστηκαν κυρίως σε τρένο, αλλά οι περισσότερες εσωτερικές σκηνές υποφέρουν από έναν παράξενο φωτισμό και μοιάζουν σαν να έχουν τραβηχτεί με λάθος φακό - υπάρχει ένας συνεχής αγώνας για να μπουν οι δύο πρώην εραστές άνετα στο κάδρο. Τα εξωτερικά πλάνα, ωστόσο, είναι τραβηγμένα στο ύψος του κεφαλιού, σαν από τα μάτια του Aziz, δίνοντας μια αίσθηση οικειότητας και άμεσης εμπλοκής.
Ωστόσο, το Εσύ κι εγώ, και οι ώρες του ταξιδιού μάς προσφέρει μια συναρπαστική ματιά στο αστικό περιβάλλον του Καΐρου στα τέλη της δεκαετίας του 1980, το οποίο παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητο, αλλά ίσως φαίνεται χειρότερο τότε: αφόρητη κυκλοφορία, άναρχες κατασκευές στη γέφυρα της 6ης Οκτωβρίου, η απορρύθμιση της σχέσης μεταξύ αγροτικής και αστικής ζωής που προκαλείται από την αδιάκοπη εσωτερική μετανάστευση. Παίρνουμε επίσης μια ακουστική γεύση από τη μουσική της εποχής: στην εναρκτήρια σκηνή ο Aziz περπατάει στο κέντρο του Καΐρου προσπαθώντας να βρει ένα ταξί για το σπίτι του, πιάνοντας τους ήχους της μουσικής που παίζεται σε διάφορα οχήματα καθώς περπατάει (από το θλιμμένο masafat της Nadia Mostafa μέχρι το κομμάτι "shaking love" του Adawya από την ταινία Al-Keif).
Και το τυχαίο ταξίδι του Aziz επιβεβαιώνει με σκληρό τρόπο ότι ο ρομαντισμός έχει πεθάνει, ότι ο ιδεαλισμός των προηγούμενων δεκαετιών έχει χαθεί σε έναν νεοφιλελεύθερο κόσμο που κατοικείται από ιδιοτελείς, παρασιτικούς καπιταλιστές, ότι δεν υπάρχει χώρος για την αναβίωση παιδικών ονείρων ή νασερικών οραμάτων προόδου. Παρά τα κλισέ, τον συναισθηματισμό, το μελόδραμα και το επιτηδευμένο σενάριο, το Εσύ κι εγώ, και οι ώρες του ταξιδιού παραμένει για μένα μια εξαιρετική ταινία για τον ξεκάθαρο στωικισμό της: η δεκαετία του 1980 δεν ήταν εποχή για έρωτα και καμία νοσταλγία και κανένα νευρικό τικ δεν θα μπορούσε να το αλλάξει αυτό.
Ο Ismail Fayed είναι ανεξάρτητος συγγραφέας και ερευνητής, που ζει στο Κάιρο.
Anah w ant w saat al-safr (Εσύ κι εγώ, και οι ώρες του ταξιδιού), ταινία του Tarek al-Telimsany γυρισμένη το1988
