Τα μικρά μπλε βιβλία
Ο Goulven Le Brech μάς θυμίζει μια ελάχιστα γνωστή εκδοτική περιπέτεια. Ξεκίνησε στα βάθη του Κάνσας, με την προώθηση των βιβλίων "two-bit" (Kenneth C. Davis): τα Little Blue Books. Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ο εμπνευστής τους, ο Emanuel Haldeman-Julius, προπαγάνδιζε τα ιδεώδη της χειραφέτησης ενάντια στον θρησκευτικό σκοταδισμό, αποτελώντας ένα είδος "Henry Ford" των εκδόσεων - πριν πέσει θύμα του άκρως αντιδραστικού και πανίσχυρου αφεντικού του FBI, John Edgar Hoover.
Sonia Combe
En attendant Nadeau - 19 Δεκ. 2023
Το βιβλίο του Goulven Le Brech, το οποίο έχουν επιμεληθεί προσεκτικά και εικονογραφήσει κομψά, όπως πάντα, οι εκδόσεις L'Échappée, αρχίζει με αυτό το επίγραμμα που προέρχεται από μια επιστολή του Βολταίρου προς τον Ντ' Αλαμπέρ: "Είκοσι τόμοι in-folio δεν θα κάνουν ποτέ καμία επανάσταση· τα μικρά φορητά βιβλία που κοστίζουν τριάντα δεκάρες είναι τα επίφοβα. Αν το Ευαγγέλιο κόστιζε χίλιες διακόσιες σηστέρτιοι, η χριστιανική θρησκεία δεν θα είχε καθιερωθεί ποτέ." Κοντά στο νου και η γνώση, γιατί είναι μάλλον απίθανο ο Εμάνουελ Χάλντεμαν-Ζούλιους, ο οποίος εξέδωσε τον Βολταίρο, να άφησε μια τέτοια σκέψη να περάσει απαρατήρητη.
Γιος ενός πολυμαθή βιβλιοδέτη που είχε διαφύγει από τα πογκρόμ της Οδησσού και είχε μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο άνθρωπος αυτός γεννήθηκε στη Φιλαδέλφεια το 1889 με τη μυρωδιά της κόλλας και την αγάπη για τα βιβλία που του κληροδότησε ο πατέρας του. Εγκατέλειψε πολύ νωρίς το σχολείο και τη Φιλαδέλφεια και πήγε στη Νέα Υόρκη, όπου συναναστράφηκε με μετανάστες από τη Γηραιά 'Ηπειρο και άρχισε να ενδιαφέρεται για τα κοινωνικά ζητήματα. Διάβασε Μαρξ, Ένγκελς και Ζωρές, γνώρισε την αναρχική Έμμα Γκόλντμαν και άρχισε να γράφει κείμενα για σοσιαλιστικά περιοδικά της Νέας Υόρκης, τα οποία αργότερα συγκέντρωσε σε ένα Μικρό Μπλε Βιβλίο στην ομώνυμη συλλογή του. Ήταν ακραιφνώς άθεος και θεωρούσε τις θρησκείες βλαβερές και ψεύτικες. Φίλος του Τζακ Λόντον, τον οποίο θαύμαζε αλλά και επέκρινε για τη ροπή του προς την πολυτέλεια και το χρήμα, ο Χάλντεμαν-Τζούλιους δημοσίευσε πολλά από τα διηγήματά του. Τα Μικρά Μπλε Βιβλία μάς ταξιδεύουν σε όλη την Αμερική μέσα από συγγραφείς με ευαισθησία στα κοινωνικά ζητήματα, συγγραφείς που είναι γενικά πολύ λίγο γνωστοί στη Γαλλία, όπως ο δικηγόρος Clarence Darrow (1857-1938) ή ο συνδικαλιστής των σιδηροδρομικών Eugene Victor Debs (1855-1926). Ο Upton Sinclair είναι πιο γνωστός. Το διάσημο βιβλίο του Η ζούγκλα, το οποίο κατήγγειλε τις φρικτές συνθήκες εργασίας στα σφαγεία του Σικάγο, εκδόθηκε σε μια σειρά έξι μικρών μπλε βιβλίων το 1924.
Το 1915, στον Χάλντεμαν-Τζούλιους προσφέρθηκε η θέση του συνεκδότη μιας σοσιαλιστικής εφημερίδας με έδρα το Τζιράρντ, μια μικρή αγροτική πόλη νότια του Κάνσας Σίτι που ήταν και κέντρο εξόρυξης άνθρακα. Έτσι, από το άχαρο αυτό Middle West έμελλε να απογειωθεί ως εκδότης, μαζί με τη σύζυγό του, Marcet, στην οποία οφείλεται, το 1927, ένας από τους εμβληματικότερους τίτλους των Μικρών Μπλε Βιβλίων, η Ιστορία ενός λιντσαρίσματος. Μια εξερεύνηση της ψυχολογίας του Νότου, το οποίο εξιστορούσε το λιντσάρισμα 245 μαύρων ανδρών και γυναικών σε μια περίοδο 26 ετών μόνο στην πολιτεία του Αρκάνσας.
Σε μέγεθος τσέπης και με χαμηλή τιμή μεταξύ 5 και 10 σεντς το κάθε αντίτυπο, τα Little Blue Books ήταν επομένως φθηνά στην κατασκευή τους και με λίγες σελίδες, κάτι ανάμεσα σε φυλλάδιο και μπροσούρα. Όλα είχαν το ίδιο λιτό εξώφυλλο (μόνο το χρώμα μπορούσε να αλλάξει) και υποστηρίζονταν με τον ίδιο τρόπο. Το 1929, ο εκδότης είχε τη διασκεδαστική ιδέα να γράψει μάλιστα και ένα Little Blue Book με θέμα "Πώς να γίνετε συγγραφέας ενός Little Blue Book", δηλαδή "πως να γίνετε ένας συγγραφέας της [περίφημης] σειράς βιβλίων", η οποία, παράλληλα με τα κείμενα φιλοσόφων, ανθρωπιστών και μεγάλων συγγραφέων, ήθελε να αποτελέσει και ένα βήμα συζήτησης για θέματα όπως ο έλεγχος των γεννήσεων ή η θανατική ποινή. Τα "How to books", τα οποία είναι δημοφιλή ακόμη και σήμερα, ήταν ήδη στη μόδα τη δεκαετία του 1920. Όσον αφορά τη γαλλική λογοτεχνία, ο Ζολά, ο Μπαλζάκ, ο Ουγκώ και ο Μωπασσάν είχαν περίοπτη θέση στα μικρά μπλε βιβλία. Με τον Γκόρκι και τον Τσέχωφ, η ρωσική λογοτεχνία έλαβε τη δική της τιμητική θέση. Όσον αφορά τον Σαίξπηρ, σχεδόν όλο του το έργο εκδόθηκε σε περίπου είκοσι μικρά μπλε βιβλία. Αλλά κυρίως, ο Γάλλος αναγνώστης δεν θα παραλείψει να παρατηρήσει ότι ένας από τους πρώτους τίτλους ήταν η μετάφραση του Darwinisme en sociologie του Célestin Bouglé, διευθυντή της École normale supérieure, το οποίο είχε ήδη δημοσιευτεί το 1910 στη Revue de métaphysique et de morale. Η μετάφραση εμφανίστηκε την εποχή της λεγόμενης "δίκης του πιθήκου", όταν ο δάσκαλος John Thomas Scopes παραπέμφθηκε (το 1925) ενώπιον δικαστηρίου σε ένα χωριό του Τενεσί επειδή είχε παραβιάσει το νόμο που απαγόρευε τη διδασκαλία της θεωρίας της εξέλιξης.
Ο Χάλντεμαν-Τζούλιους χλεύαζε με κάθε ευκαιρία τα ήθη της εποχής. 'Ενα μικρό μπλε βιβλίο πραγματεύτηκε τη σεξουαλική ζωή των γυναικών μετά την ηλικία των σαράντα ετών, ένα άλλο των ανδρών (όλων των ηλικιών), ενώ ένα τρίτο αφιερώθηκε στους ομοφυλόφιλους (άνδρες και γυναίκες). Η Έμμα Γκόλντμαν και ο Τζον Κάουπερ Πάουις γοητεύτηκαν και οι δύο από τη μορφή των μικρών βιβλίων, τα οποία μεταφέρονταν εύκολα και μπορούσαν να διαβαστούν οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια ενός διαλείμματος. Για τον Πάουις, ήταν ένα εφαλτήριο και μια σημαντική πηγή εισοδήματος πριν γίνει γνωστό όνομα. Χωρίς πολλούς ενδοιασμούς, ο Χάλντεμαν-Τζούλιους αναδημοσίευε βιβλία, που είτε είχαν περιέλθει στο δημόσιο τομέα είτε όχι, αλλάζοντας τους τίτλους αν θεωρούσε ότι δεν "πουλούσαν" αρκετά. Έτσι, το δοκίμιο του Πάουις για τον Remy de Gourmont και τον Byron μετονομάστηκε σε Masters of Erotic Love και εκείνο για τον Τζόζεφ Κόνραντ και τον 'Οσκαρ Ουάιλντ σε A Sailor and a Homosexual. Ο Goulven Le Brech τον συγκρίνει με τον ιδρυτή της Calmann-Lévy, τον Michel Lévy, έναν "διπρόσωπο άνθρωπο, με το ένα πόδι στο εμπόριο και το άλλο στη λογοτεχνική δημιουργία", όπως τον περιγράφουν οι Yvan Leclerc και Jean-Yves Mollier στο βιβλίο τους Gustave Flaubert et Michel Lévy, un couple explosif (Calmann-Lévy, 2021). Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο Χάλντεμαν-Τζούλιους δημοσίευσε δύο ακόμη συγγραφείς στο απόγειο της φήμης τους: τον Bertrand Russell και τον W.E.B. Du Bois.
Οραματιστής, εγκατέστησε εφήμερα βιβλιοπωλεία για να πουλάει τα μικρά του βιβλία. Μέχρι το 1924, αριθμούσαν είκοσι πέντε σε όλη τη χώρα. Δημιούργησε επίσης τα Little blue Books Stores. Τελικά, το παρατσούκλι του Χένρι Φορντ των εκδόσεων φαίνεται πως του ταίριαζε (τον αποκαλούσαν επίσης "ο Βολταίρος του Κάνσας"). Χάρη στο "μαζικό μάρκετινγκ προϊόντων" και τις μεθόδους διαφήμισης μεγάλης κλίμακας που εφάρμοζε, συνολικά 500 εκατομμύρια αντίτυπα του μικρού μπλε βιβλίου, που αντιστοιχούσαν σε περίπου 5.000 τίτλους, είχαν πωληθεί μέχρι τη στιγμή που ο εκδοτικός οίκος έπαψε να υπάρχει το 1951. Στον κατάλογο περιλαμβάνονταν όλοι οι μαχητικοί άθεοι, τα ελεύθερα πνεύματα και οι απομυθοποιητές (debunkers όπως αυτοαποκαλούνταν οι ίδιοι) της εποχής.
Όταν όμως ο Χάλντεμαν-Τζούλιους άρχισε να επικρίνει τον πρόεδρο Χούβερ, τον οποίο θεωρούσε υπεύθυνο για τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930, μπήκε στο στόχαστρο ενός άλλου, πολύ πιο επικίνδυνου Χούβερ, του Τζ. Έντγκαρ Χούβερ, διευθυντή του FBI. Συντηρητικός και πουριτανικός, ο τελευταίος δεν είχε πολύ καλή γνώμη για τα κείμενα περί σεξουαλικότητας και δεχόταν παράπονα από τις εκκλησίες - για να μην αναφέρουμε το γεγονός ότι ο Χάλντεμαν-Τζούλιους ήταν, στα μάτια του, κομμουνιστής, το απόλυτο έγκλημα. Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα ηθικό λιντσάρισμα του εκδότη, στο οποίο υπέκυψαν ακόμη και οι New York Times, παρότι δημοσίευαν διαφημίσεις για τα Little Blue Books επί είκοσι χρόνια. Η εφημερίδα υπέκυψε στις καταγγελίες για "αισχρότητες" από τις καθολικές αρχές της Νέας Υόρκης (που έκαναν τότε τα στραβά μάτια σε πολύ χειρότερα). Από την άλλη πλευρά, τα χαμηλού κόστους βιβλία τσέπης που λανσαρίστηκαν από τον αγγλικό εκδοτικό οίκο Penguin Books και εισήχθησαν από τη νεοϋορκέζικη εταιρεία Simon and Schuster ξεκίνησαν να ανταγωνίζονται τα Little Blue Books και προανήγγειλαν το τέλος τους.
Το τέλος αυτό θα είναι μακρόσυρτο, επώδυνο και άδικο. Πνιγμένος στα χρέη, καταδικασμένος για φορολογική απάτη, στοχοποιημένος από το FBI που έψαξε τα γραφεία του, ο Χάλντεμαν-Τζούλιους βυθίστηκε στο αλκοόλ μετά τον θάνατο της συζύγου του και συντρόφου μιας ζωής στην κοινή εκδοτική τους περιπέτεια. Την ύστατη στιγμή, ξεκίνησε εκστρατεία κατά του FBI, δημοσιεύοντας το 1948 το λίβελλο του Clifton Bennett, The FBI, the Basis of an American Police State, το οποίο συνέκρινε τις μεθόδους της υπηρεσίας πληροφοριών με εκείνες της Γκεστάπο. Ο Χούβερ, αναμφίβολα, το πήρε πολύ άσχημα. Ήταν το πήλινο βάζο ενάντια στο σιδερένιο βάζο. Ο Χάλντεμαν-Τζούλιους διατάχθηκε να πολτοποιήσει το στοκ του, αλλά συμμορφώθηκε μόνο μετά από τη δεύτερη προειδοποίηση. Βρέθηκε πνιγμένος στην πισίνα του λίγο μετά, στις 31 Ιουλίου 1951. Από το εγχείρημά του, που καταγράφεται εδώ με ταλέντο και ενσυναίσθηση από τον Goulven Le Brech, μένει η αυτοβιογραφία του, My Second 25 Years, που εκδόθηκε το 1949, και περιμένει να μεταφραστεί, όπως και ένα fan club των Little Blue Books σε μια σελίδα στο Facebook με 350 μέλη.
