Τελευταία ανταπόκριση
Guillaume Gendron
Libération, Chronique «Terres Promises» -16.12.2020
Μετά από τρίχρονη παραμονή στο Τελ Αβίβ, έρχεται το πλήρωμα του χρόνου για τον ανταποκριτή της Libération. Με μία τελευταία ανταπόκριση, αποχαιρετά την πόλη και την χώρα.
*
Στην παράξενη αισθηματική επιστολογραφία που ένας ξένος ανταποκριτής θα λάβει αναγκαστικά στο Ισραήλ, υπάρχει ένα επιτιμητικό κλισέ που αναπόφευκτα επαναλαμβάνεται. Αυτό του κοσμικού και υποκριτή εκπατρισμένου, ο οποίος αραδιάζει άρθρα αποσυνδεδεμένα από την πραγματικότητα σε αυτό το τόσο περίπλοκο κομμάτι γης χωρίς να εγκαταλείπει ποτέ το τραπέζι του στη βεράντα του Τελ Αβίβ, πίνοντας κοκτέιλ με καλαμάκι και "καταβροχθίζοντας" φαλάφελ, - ως ένας αχόρταγος δανδής που αφήνει τη σάλτσα με σουσάμι να στάζει στο πληκτρολόγιό του και το φύλο της Haaretz.
Στο γαστρονομικό επίπεδο, δεν μας απωθούν τα ρεβίθια ή το αλκοόλ, αντίθετα, ακόμα κι αν προτιμούμε τη μελιτζάνα και το αράκ, καθώς αποφεύγουμε τα σνομπίστικα παρασκευάσματα. Όμως, για τους σκοπούς αυτής της στήλης και των ρεπορτάζ μας, έχουμε καταπιεί λίτρα ολόκληρα από καφέ και τσάι, βυθισμένοι στους βαθείς καναπέδες των πεντακάθαρων παλαιστινιακών σπιτιών, και γευτεί μερικά χλιαρά σνίτσελ στις αίθουσες φαγητού των κιμπούτς. Χωρίς να υπολογίζουμε τα ανεκδιήγητα "σάντουιτς-σακσούκα" των πρατηρίων βενζίνης, που έχουν ως καύσιμα τόσο την αμόλυβδη όσο και το ελαιόλαδο, σε μια περιοχή σαν το κομφετί που αλλάζει κάθε δέκα χιλιόμετρα και της οποίας οι άκρες μπορούν να ενωθούν σε μια γεμάτη μέρα δρόμου (υπό την προϋπόθεση, επαναλαμβάνουμε, ότι καταναλώσαμε αρκετή καφεΐνη). Εξάλλου, από άποψη οδήγησης, ο Ισραηλινός είναι σχιζοφρενικός: οδηγεί σαν πιλότος της Nascar που έχει πάρει κόκα, αλλά διασχίζει τη διάβαση πεζών σαν Γερμανός συνταξιούχος. 'Αντε να καταλάβεις.
Πριν η πανδημία μάς αλλάξει τα σχέδια, αυτή ήταν η ιδέα τούτου του ραντεβού: να πάρουμε τους δρόμους, αυτούς που οδηγούν στο Νεγκέβ των Βεδουίνων, ή στους εποίκους της Δυτικής Όχθης, και να στέλνουμε καρτ-ποστάλ, αστείες ή παράξενες, νοσταλγικές ή απελπισμένες, γι' αυτό το μέρος που το έχουν οργώσει οι αφηγήσεις και οι πόνοι ("αυτός που επιβάλλει την αφηγησή του κληρονομεί τη Γη της Αφήγησης", συνόψιζε ο Mahmoud Darwich), που βρίθει από τείχη και εμπόδια, και όχι μόνο μεταξύ του Ισραήλ και των κατεχόμενων εδαφών. Το καλειδοσκόπιο ως ο μόνος δυνατός καθρέφτης. Από την άποψη αυτή, βρήκαμε ένα εβραϊκό κράτος ακόμη πιο κατακερματισμένο από ό, τι φανταζόμασταν, μια "μεγάλη σαλάτα από χοντροκομμένα κομμάτια", όπως μας είπε κάποτε ένας χασάπης γεννημένος στην Ουκρανία, που δεν είχε πειστεί καθόλου από την ιδέα ενός Λεβαντίνικου melting-pot. Ωστόσο, η χώρα γίνεται αναμφισβήτητα πιο ανατολίτικη κάθε μέρα, μέσα από τα αυτιά (η pop mizrahi), τη γεύση (πιπεριές παντού, οι πόλεμοι του φαλάφελ) ή ακόμη, όπως θα έλεγαν μερικοί, την προτίμησή της για αμετακίνητους ισχυρούς άνδρες ("Μπίμπι, ο βασιλιάς του Ισραήλ"), αν και η τάση αυτή δεν περιορίζεται διόλου σε αυτό το μέρος του κόσμου.
Μέσα σε αυτήν την χύτρα, οι φυλές του σύγχρονου Ισραήλ ανταγωνίζονται, όλες έτοιμες για απόσχιση και για καυγάδες, κάποιες φορές ομηρικούς, συχνά παράλογους. Οι Εβραίοι της μετα-σοβιετικής aliyah κατά των Χασιδικών που απορρίπτουν το στρατό, οι διοπτροφόροι λεφτάδες Ασκενάζοι κατά των "περιφερειακών" Σεφαράδων με τις αλυσιδίτσες τους, οι Δρούζοι υπέρ της Τσαχάλ και οι Δρούζοι υπέρ του 'Ασσαντ... Γνωρίζοντας ότι στην Knesset, όπου είδαμε πρόσφατα τους ισλαμιστές να φλερτάρουν τους likudniks, οι ανταγωνισμοί της μιας ημέρας θα είναι οι συμμαχίες του αύριο. Αν το καλοσκεφτούμε, οι Monty Python μας είχαν προειδοποιήσει. 'Οπως και με τον τρόπο του, ο Jonathan Safran Foer [αμερικανός συγγραφέας -σ.σ.], σε βιβλίο του οποίου ένας Ισραηλινός Εβραίος διαπίστωνε ότι αν ο λαός του είχε "κερδίσει τον πόλεμο, είχε χάσει την ειρήνη. Την ειρήνη με τον εαυτό μας".
Βέβαια, τα κλισέ σπάνια αντιστέκονται στο ρεπορτάζ. Από το Bnei Brak, τη παράκτια "πρωτεύουσα" των υπερ-Ορθόδοξων (ανεύθυνοι σεχταριστές ή αναμενόμενοι αποδιοπομπαίοι τράγοι;), ως τη Λωρίδα της Γάζας, έχουμε φύγει συχνά με κόμπους στον εγκέφαλό μας. Όπως τη μέρα εκείνη που μας πήγαν να επισκεφθούμε ένα country club υπό την αιγίδα του Ισλαμικού Τζιχάντ, με το ολοκαίνουργιο γυμναστήριό του, τον χώρο μπάρμπεκιου για τις οικογένειες, κι ούτε έναν μουσάτο άνδρα στον ορίζοντα.
Όσο για την Παλαιστίνη, ακόμη και εξαρθρωμένη, δεν είναι εξαφανισμένη. Αντιθέτως, ξεπροβάλλει από παντού. Είτε είναι θαμμένη - όπως αυτοί οι σκελετοί που επανεμφανίζονται κατά μήκος της παραλίας της Γιάφα ή τα ερείπια έξω από την Ιερουσαλήμ - συρρικνωμένη μέσα στις ψευδο-αυτόνομες περιοχές της, ή ανθεκτική μέσα στο μυαλό των ανθρώπων, ενώ η λύση των δύο κρατών δεν είναι πλέον παρά μία χίμαιρα. Σήμερα, το Ισραήλ και η Παλαιστίνη είναι δύο πραγματικότητες πιο αλληλένδετες παρά ποτέ, όχι παράλληλες αλλά στριμωγμένες η μία πάνω στην άλλη, αλυσσοδεμένες σε μία κοινή μοίρα. Την ώρα που οι έποικοι εγκαθίστανται μόνιμα, δίνοντας στη Δυτική Όχθη έναν αέρα κοσέρ Τέξας, ένα Trumpland bis όπου οι καουμπόηδες με μάλλινη κιπά ξαναπαίζουν το μύθο των συνόρων με pick-up και M16s απέναντι σε Ινδιάνους 'Αραβες, ο κτίστης της Τζενίν βγάζει τα προς το ζήν στα εργοτάξια του Τελ Αβίβ, πέρα από τον τοίχο που τον διασχίζει με ή χωρίς άδεια. Εν τω μεταξύ, η παλαιστινιακή νεολαία, η γενιά του "khalas" (αρκετά, ως εδώ) που στερείται προοπτικών, ονειρεύεται μόνο τη θάλασσα.
Προκάλεσε συχνά εντύπωση το γεγονός ότι βλέπαμε τα χαρακώματα - πνευματικά, πολιτικά, γεωγραφικά - να διασχίζονται τόσο εύκολα από ορισμένους (οι περίφημοι παλαιστίνιοι γιατροί, στην πρώτη γραμμή τους τελευταίους μήνες), διαπιστώνοντας παράλληλα ότι δεν ήταν ποτέ τόσο απροσπέλαστα για την πλειοψηφία. Και δεν μπορούσαμε να μην σκεφτούμε ότι μακροπρόθεσμα, παρά την όποια καλή θέληση, μια συνύπαρξη βασισμένη στην κυριαρχία, είτε οικονομική είτε στρατιωτική, όπου καλός Παλαιστίνιος είναι αυτός που πλένει αυτοκίνητα και κακός ο τρομοκράτης, δεν είναι επ' ουδενί βιώσιμη.
Αναρωτηθήκαμε κυρίως πως τόσες πραγματικότητες μπορούσαν να συνυπάρχουν σε αυτό το μαντήλι τσέπης, από τα αρειανά τοπία, όπου παλαιστίνιοι βοσκοί μάχονται κατά μιας καφκικής μηχανής, ως το αστραφτερό Τελ Αβίβ, σε απόσταση μιας ώρας δρόμου, με τις start-up του, τους surfers του, την dolce vita μεταξύ Βερολίνου και Μαϊάμι, για να μην αναφέρουμε το λαβυρινθώδες σταθμό λεωφορείων όπου ξεβράζονται οι ξεχασμένοι του ισραηλινού ονείρου. Όσο για τη σκοτεινή Ιερουσαλήμ, τη μεγαλειώδη, τη χαοτική και σπαρακτική συγχρόνως, θα είναι δύσκολο να ξεχάσουμε αυτό το μπαλαγκάν [το χάος στα εβραϊκά - σ.σ.] χιλιετιών, το οποίο δικαίως αποκαλείται ακόμη "χρυσό μπολ γεμάτο σκορπιούς".
Εντέλει, φεύγουμε μετανιωμένοι για εκείνα τα στιγμιότυπα που δεν βρήκαμε την ευκαιρία να αφηγηθούμε ή εκείνα τα μέρη που δεν είχαμε χρόνο να επισκεφτούμε. Από τους μουσουλμάνους κυνηγούς αγριοχοίρων της Χάιφα ως τους ταϊλανδέζους αγροτικούς εργάτες σκαρφαλωμένους στα τρακτέρ των νεόπλουτων κιμπουτζνίκων. Από το αυτοσχέδιο "Χωριό του Ιησού" που έστησαν σε ένα κομμάτι κήπου κοστουμαρισμένοι αμερικανοί ευαγγελιστές στην καρδιά της Αραβικής Ναζαρέτ ώς την γαλλοφερμένη Netanya, πραγματική "Sarcelles-sur-Mer.
Μην έχοντας το σθένος ενός προφήτη, κι εφόσον δεν μας κατατρέχει και το σύνδρομο της Ιερουσαλήμ, θα αποφύγουμε να καταλήξουμε με μία ελπιδοφόρα νότα ή μια δυστοπική πρόβλεψη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κακοί άνεμοι πνέουν σε αυτήν τη γωνιά του κόσμου, όπως και παντού άλλωστε, και συχνά λίγο νωρίτερα από αλλού. Ξέρουμε επίσης ότι το νευραλγικό αυτό κέντρο εξακολουθεί να έχει και στις δύο πλευρές του ανεξακρίβωτου συνόρου τους δίκαιους και τους ιδεαλιστές του, οι οποίοι μοιράζονται μια αδιανόητη αντοχή και έναν αιχμηρό σαρκασμό. Αυτούς θα έχουμε κατά νου όταν έρθει η στιγμή να ανέβουμε στο αεροπλάνο και να πούμε "yallah, bye".
Guillaume Gendron
Μτφ. Σ.Σ.
