Το ξεχασμένο αεροδρόμιο των Παλαιστινίων
"Η νέα γενιά δεν γνωρίζει τίποτα για το αεροδρόμιο Al-Quds. Παλαιότερα, ήταν το παράθυρό μας στον κόσμο. Οι ταξιδιώτισσες είχαν μεγάλα καπέλα και φούστες με βολάν. Με αυτές τις παλιές φωτογραφίες, έχω την εντύπωση πως βλέπω μία αιγυπτιακή ταινία της δεκαετίας του '50". -Nahed Awwad
Μεσόγειος, η γειτονιά μας
Ρεπορτάζ
Η προγραμματισμένη πτήση της Qalandia, του ξεχασμένου αεροδρομίου της Ιερουσαλήμ
Το αεροδρόμιο της Ιερουσαλήμ ήταν μέχρι το 1967 μια πύλη ανοικτή στον κόσμο για τους Παλαιστινίους και έκλεισε οριστικά για την εμπορική κίνηση μετά την δεύτερη Ιντιφάντα. Το παραγνωρισμένο αυτό μέρος επιστρέφει ωστόσο στο προσκήνιο, λόγω του ισραηλινού σχεδίου δημιουργίας ενός εποικισμού.
Laurent Perpigna Iban
Orient XXI, 5 Μαϊου 2020
*
"ΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ της Qalandia ήταν το μαγικό εκείνο μέρος όπου ένιωσα για πρώτη φορά, ως παιδί, την ελευθερία να πετάς. Όπως και η υπόλοιπη παλαιστινιακή γη, κλάπηκε, βιάστηκε, και παραμορφώθηκε με αποτέλεσμα να γίνει ένα σύμβολο καταπίεσης και αιχμαλωσίας". Με αυτά τα λόγια η Hanan Ashrawi, μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της Οργάνωσης Απελευθέρωσης της Παλαιστίνης (PLO) αντέδρασε στην ανακοίνωση του υπουργείου Στέγασης του Ισραήλ: στις 18 Φεβρουαρίου, ο εκπρόσωπός του επανέλαβε την πρόθεση του Ισραήλ, που είχε ήδη εκφραστεί πριν από αρκετά χρόνια, να εγκαταστήσει έναν εποικισμό στην τοποθεσία του παλιού αεροδρομίου της Ιερουσαλήμ. Σήμερα, ακόμη και το όνομά του αποτελεί αντικείμενο διαφωνίας: οι Ισραηλινοί το αποκαλούν "το παλιό αεροδρόμιο του Atarot", από το όνομα ενός moshav (αγροτικό συνεταιριστικό χωριό) που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση, ενώ οι Παλαιστίνιοι προτιμούν να αναφέρονται στο "Αεροδρόμιο της Qalandia" ή "της Ιερουσαλήμ".
'Ενα αεροδρόμιο σε μία Παλαιστίνη υπό Βρετανική Εντολή
Φλασμπάκ. 1920. Οι Βρετανοί κατασκευάζουν ένα αεροδρόμιο σε μία έκταση που βρίσκεται δίπλα στο δρόμο που συνδέει την Ιερουσαλήμ με την Ραμάλα. Το μέρος αυτό, το οποίο βάφτιζουν "Kolundia Airfield", ήταν το πρώτο και μοναδικό αεροδρόμιο της Παλαιστίνης υπό Βρετανική Εντολή μέχρι την κατασκευή του αεροδρομίου "Lod" το 1936, το οποίο αργότερα θα ονομαζόταν "Ben-Gurion".
Στο τέλος της Βρετανικής Εντολής το 1948, το αεροδρόμιο τέθηκε υπό τον έλεγχο της Ιορδανίας· το αεροδρόμιο μετατρέπεται τότε σε πολιτικό αεροδρόμι και γνωρίζει την καλύτερή του εποχή. Το "Αεροδρόμιο της Ιερουσαλήμ" γινόταν ορατό από την πίστα με τα λαμπερά κεφαλαία γράμματά του. Αρκετές αεροπορικές εταιρείες εγκαθίστανται σύντομα εκεί: οι λιβανέζικες Air Liban και Middle East Airlines (που θα συγχωνευθούν το 1964) με δύο πτήσεις την ημέρα από και προς Βηρυτό, αλλά και η Egypt Air ή ακόμα και η Air Jordan (σήμερα Royal Jordanian).
Στη συνέχεια, το Κάιρο, το Αμμάν, το Άντεν και η Πόλη του Κουβέιτ εξυπηρετούνται πολλές φορές την εβδομάδα. "Πρέπει να θυμόμαστε ότι πολλοί Παλαιστίνιοι είχαν οικογενειακούς ή εμπορικούς δεσμούς με τις γειτονικές χώρες. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου, συνάντησα έναν άνδρα που είχε ένα βιβλιοπωλείο στη Ραμάλα· μου είπε ότι έκανε αρκετά ταξίδια την εβδομάδα στη Βηρυτό και στο Κάιρο για να παραδίδει ή να φέρνει βιβλία. Η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική: ο αραβικός κόσμος ήταν ανοιχτός για μας", εξηγεί η Nahed Awwad.
Η Παλαιστίνια σκηνοθέτης γνωρίζει απ' έξω κι ανακατωτά την ιστορία του αεροδρομίου. Καθώς απουσίαζαν εντελώς τα ιστορικά στοιχεία, πραγματοποίησε μία μεγάλη έρευνα που της επέτρεψε να επανασυνδέσει τα κομμάτια του παζλ, και το 2007 γύρισε το ντοκιμαντέρ 5 minutes from home (Akka Films, Monarch Films και Karavan Films). 'Οπως μας πληροφορεί η ίδια, "για τους Παλαιστινίους, το αεροδρόμιο της Ιερουσαλήμ ήταν η πύλη τους για τον κόσμο όπως και η είσοδος για τους Αγίους Τόπους για τους τουρίστες, τους προσκυνητές και ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Πολλοί διάσημοι ηθοποιοί, θρησκευτικές προσωπικότητες και πολιτικοί έχουν προσγειωθεί στο αεροδρόμιο της Ιερουσαλήμ".
Μετά τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο του Ιουνίου του 1967, ο χώρος του αεροδρομίου συμπεριελήφθη τεχνητά στα εδάφη που προσαρτήθηκαν από το Ισραήλ, πριν απαλλοτριωθεί το 1970. Εκείνη την εποχή, το αεροδρόμιο θεωρείται ακόμα ότι ανήκει στα κατεχόμενα εδάφη. 'Ετσι, για πολλά χρόνια, το κράτος του Ισραήλ δεν μπορούσε να το χρησιμοποιήσει ως διεθνές αεροδρόμιο. "Το αεροδρόμιο υπάγεται στη νομική δικαιοδοσία της Ιορδανίας στο πλαίσιο του σχεδίου αεροναυτιλίας του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) για την Εγγύς Ανατολή. Το Ισραήλ προσπάθησε να παρακάμψει αυτή τη συμφωνία, αλλά χωρίς επιτυχία. Ήταν μία από τις σπάνιες φορές που όλες οι αραβικές χώρες έμειναν ενωμένες".
Από το 1970 έως το 2000, η κίνηση περιορίστηκε σε πτήσεις εσωτερικού, κυρίως προς το Τελ Αβίβ. Διακόπηκε οριστικά στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μετά την έναρξη της δεύτερης Ιντιφάντα.
Πάρκινγκ για λεωφορεία
Εάν σήμερα ο διάδρομος και ο πύργος ελέγχου παραμένουν ανέπαφα, το αεροδρόμιο της Ιερουσαλήμ έχει αφεθεί στη μοίρα του. Αποκομμένο από τις συνοικίες Kafr Aqab, Al-Ram, καθώς και από τη Δυτική Όχθη από το διαχωριστικό τείχος, έχει ερημώσει και έχει παραδωθεί στους ανέμους, λίγες δεκάδες μέτρα από το σημείο ελέγχου της Qalandia.
Η ανέγερση αυτού του τείχους έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ιστορία του αεροδρομίου, καθιστώντας το απρόσιτο, ακόμη και αόρατο για τους περισσότερους Παλαιστινίους. Επέφερε και πολλές δυσκολίες στην Nahel Awwad κατά την δημιουργία της ταινίας της: "Στο διάστημα μεταξύ της αρχής και του τέλους των γυρισμάτων, οι Ισραηλινοί ολοκλήρωσαν την κατασκευή του τείχους. Επομένως, δεν μπορούσα πλέον να πηγαίνω εκεί χωρίς άδεια. Με την ομάδα μου, υποβάλαμε ένα αίτημα στο γαλλικό προξενείο της Ιερουσαλήμ, το οποίο είχε μία συμμετοχή στην ταινία, για να μπορέσουμε να πηγαίνουμε εκεί. 'Ενα μέρος της ομάδας έλαβε την άδεια οριακά, την παραμονή της τελευταίας μέρας των γυρισμάτων. Εμένα δεν μου την έδωσαν ενώ ήμουν η σκηνοθέτης της ταινίας. Έπρεπε να καταστρώσω άλλο σχέδιο: πέρασα παράνομα. Όταν το σκέφτομαι σήμερα, λέω στον εαυτό μου ότι ήταν εντελώς τρελό, αλλά η κατάσταση ήταν διαφορετική απ' ό, τι είναι σήμερα".
Από το 2007 και μετά, άρχισαν να κυκλοφορούν οι πρώτες φήμες για την εγκατάσταση ενός εποικισμού. Δεν ξεκινήσε κανένα έργο, αλλά το Ισραήλ δεν εγκαταλείπει την ιδέα. Από την παλαιστινιακή πλευρά, η ιστορία του αεροδρομίου φαίνεται να οδεύει προς τη λήθη, ειδικά για τις νεότερες γενιές. Στο λεωφορείο που τους πηγαίνει στην Ιερουσαλήμ, και που κινείται παράλληλα με την πίστα, δύο νεαρές Παλαιστίνιες σχολιάζουν: "Αυτή η έκταση; Ήταν το αεροδρόμιο της Παλαιστίνης. Αλλά δεν ξέρουμε και πολύ περισσότερα. Ένα τείχος έχει χτιστεί μπροστά, μόνο όσοι έχουν άδεια μπορούν να δουν τι έχει απομείνει από αυτό ».
Η Nahed Awwad συμφωνεί και επαυξάνει: "Δεν είναι μόνο ότι το μέρος αυτό έχει καταληφθεί, σχεδόν δεν υπάρχει πια στη μνήμη της γενιάς μου και παραμένει κρυμμένο στο μυαλό των ανθρώπων που το έχουν γνωρίσει ως αεροπορικό σταυροδρόμι. Ανακάλυψα ένα μέρος της ιστορίας μου ως Παλαιστίνια την οποία δεν γνώριζα. Μου έδωσε μία μικρή γεύση ελευθερίας και μπόρεσα να δω την πύλη που κάποτε ήταν ανοιχτή στον κόσμο. Αυτή η ταινία ήταν επίσης ένας αγώνας για να γίνει γνωστή η συγκεκριμένη ιστορία."
Στον χώρο αυτό, τον Μάρτη του 2020, ήταν σταματημένα καμιά τριανταριά λεωφορεία. "Όταν έχουμε αρκετές ώρες διαλείμματος, σταθμεύουμε εδώ", αναφέρει ένας οδηγός. Αλλά μην πηγαίνετε προς τον πύργο ελέγχου, ο ισραηλινός στρατός παρακολουθεί και δεν τους αρέσει να βλέπουν κάποιον να πλησιάζει", προειδοποιεί.
'Ενος μελλοντικός εποικισμός 11.000 κατοικιών
Έτσι, η ανακοίνωση που έγινε στις 18 Φεβρουαρίου 2020 από το Ισραηλινό Υπουργείο Στέγασης, το οποίο προωθεί το έργο 11.000 κατοικιών στην έκταση αυτή, έχει μια ιδιαίτερη σημασία για πολλούς Παλαιστινίους, ειδικά για εκείνους που γνώρισαν αυτό το αεροδρόμιο.
Η ΜΚΟ Jerusalem Terrestrial διαμαρτύρεται: "Τα όρια του έργου συμπίπτουν μόνο εν μέρει με την απαλλοτριωτική γραμμή του 1970 και η σύνθεση του ακινήτου είναι ένα πολύπλοκο μωσαϊκό. Το μεγαλύτερο μέρος του οικοπέδου αποτελείται από δημόσια εδάφη· μόνο ένα μικρό μέρος ανήκει στο Εβραϊκό Εθνικό Ταμείο, εκεί όπου βρισκόταν το moshav Atarot, το οποίο εγκαταλείφθηκε το 1948. Σχεδόν το 25% της γης ανήκει στους Παλαιστινίους. "
Για τη ΜΚΟ, οι λόγοι του ενδιαφέροντος του Ισραήλ για την τοποθεσία αυτή είναι προφανείς: "Η Ιερουσαλήμ έχει εξαντλήσει σχεδόν όλα τα αποθέματα γης της και οι μόνες εναπομείναντες τοποθεσίες είναι εξαιρετικά προβληματικές. Με την έντονη ανάπτυξη των υπερ-ορθόδοξων κοινοτήτων, οι νεότερες οικογένειες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την Ιερουσαλήμ πηγαίνοντας προς την γειτονική πόλη Beit Shemesh και προς τους δύο μεγάλους εποικισμούς στη δυτική όχθη της Πράσινης Γραμμής, Modiin Illit και Beitar Illit. Η δημιουργία ενός νέου εποικισμού θα απαντούσε στις αυξημένες ανάγκες αυτών των κοινοτήτων, και υπήρξε μάλιστα και ένα σουρεαλιστικό σχέδιο κατασκευής μιας σήραγγας κάτω από το στρατόπεδο προσφύγων της Qalandia, το οποίο θα συνέδεε τον χώρο του αεροδρομίου με τον υπερ-ορθόδοξο εποικισμό Kochav Ya'acov στα βόρεια"
Το σχέδιο αυτό έρχεται εξάλλου σε πλήρη αντίθεση με το αμερικανικό σχέδιο "Peace to prosperity", που δημοσιοποιήθηκε λίγες μέρες πριν από την ανακοίνωση του ισραηλινού υπουργείου. Η "συμφωνία του αιώνα", όπως κακώς ονομάζεται, υποστηρίζει πράγματι την δημιουργία ενός τομέα που θα πρέπει να επιτρέψει "την ανάπτυξη μιας τουριστικής περιοχής παγκόσμιου επιπέδου, η οποία να ευνοεί τον μουσουλμανικό τουρισμό στην Ιερουσαλήμ και τους Αγίους Τόπους"· εν ολίγοις, την κατασκευή ενός συγκροτήματος ξενοδοχείων, εστιατορίων και καταστημάτων υπό τον έλεγχο του Ισραήλ, αλλά προς όφελος των Παλαιστινίων. Στην παλαιστινιακή πλευρά, κανείς δεν πιστεύει στην δυνατή εφαρμογή του σχεδίου Trump, επειδή οι ισραηλινές ελίτ προωθούν τα σχέδιά τους χωρίς καν να το λαμβάνουν υπόψη. "Το μήνυμα προς τους Παλαιστινίους είναι ξακάθαρο: το Ισραήλ, χάρη στην υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, κάνει ό, τι θέλει, οικοδομώντας ακόμα και έναν οικισμό στον τόπο που έχει οριστεί από το σχέδιο Τραμπ να είναι προς όφελος των Παλαιστινίων", αναλύει η Terrestrial Jerusalem.
Μπορεί λοιπόν να εφαρμοστεί αυτό το σχέδιο; Δεν είναι καθόλου σίγουρο: αυτό το έργο θα πρέπει να αντιμετωπίσει τεράστιες νομικές επιπλοκές, ιδίως λόγω της εγγύτητάς του με την Ramallah και την συνοικία Kafr Aqab.
"Είναι μία είδηση που με στενοχωρεί πολύ. Ελπίζω πραγματικά να μην ολοκληρώσουν το έργο τους. Αλλά ξέρουμε πώς λειτουργούν. Κάνουν ανακοινώσεις, αναλύουν τις αντιδράσεις και επανέρχονται δριμύτεροι μετά από μερικά χρόνια", καταλήγει η Nahed Awwad.
Laurent Perpigna Iban
Ο Laurent Perpigna Iban είναι ένας ανεξάρτητος δημοσιογράφος και φωτογράφος που έχει πάθος με την Εγγύς Ανατολή, την οποία επισκέπτεται συχνά.
Μτφ. Σ.Σ.
