Το «Από την άκρη της πόλης» δεν ταξίδεψε τους σινεφίλ απλώς σε πλευρές της Αθήνας όπου δεν είχαν πατήσει ποτέ το πόδι τους, δείχνοντάς τους τη σκοτεινή εικόνα μιας πρωτεύουσας που ζούσε με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και αποκαλύπτοντας την ομοερωτική πλευρά της, αλλά έδωσε ώθηση και στην επόμενη γενιά κινηματογραφιστών του weird wave.
Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και ο αγγλοτραφής και μεγαλωμένος στην Αυστραλία Κωνσταντίνος Γιάνναρης μπορεί να μη βρίσκεται στο πρώτο πλάνο πια, αλλά δεν σταμάτησε να είναι δημιουργικός και να περιδιαβαίνει την πόλη, παρατηρώντας τους ανθρώπους της.
Πού βρίσκεται, λοιπόν, το «κακό» παιδί του ελληνικού κινηματογράφου που κάποτε, παραλαμβάνοντας το δεύτερο βραβείο στη Θεσσαλονίκη, ύψωσε το μεσαίο δάχτυλο στους υποστηρικτές του Θόδωρου Αγγελόπουλου; Τι σχεδιάζει αυτό το διάστημα; Πόσο ικανοποιημένος είναι με τις εξελίξεις στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα;
Δες τις ταινίες του Παζολίνι. Δεν είναι τέλειες αλλά έχουν κάτι που δεν βλέπω στις τέλειες παραγωγές. Γιατί δεν με ταρακουνάει ο σύγχρονος κινηματογράφος; Να με πιάσει από τον λαιμό και να το θυμάμαι για πάντα – αυτό δεν αναζητούμε από την τέχνη; Αυτά τα λέω για μένα ως θεατή.
— Έχεις αποκτήσει μια φήμη ιδιαίτερα επιθετικού χαρακτήρα, το ξέρεις;
Ανέκαθεν. Θυμάμαι μια φορά, ήμουν μικρός, στο Σίδνεϊ, και τα παιδιά της γειτονιάς με περιέπαιζαν, πιθανόν με κάποια ομοφοβικά σχόλια, και μπήκα στο σπίτι να πάρω από την κουζίνα ένα μαχαίρι να τους επιτεθώ. Με βλέπει ο πατέρας μου και με ρωτάει «πού πας με αυτό στο χέρι;» και του απαντάω «πάω να τους σφάξω, με κοροϊδεύουν, γελάνε μαζί μου όλη τη μέρα». Με παίρνει αγκαλιά, το μαχαίρι από το χέρι, και μου λέει: «Αυτό που πρέπει να κάνεις είναι να μάθεις να μεταχειρίζεσαι τον λόγο, τις λέξεις». Και ήταν κάποιος που δεν είχε βγάλει γυμνάσιο.
— Σε τι ηλικία ήσουν όταν επιστρέψατε από την Αυστραλία;
Οριστικά γυρίσαμε στα δεκατέσσερα, πρόλαβα και το Πολυτεχνείο. Είχαμε κάνει κοπάνα και πήγαμε, σε πολύ τρυφερή ηλικία. Αλλά στην Αυστραλία ήμουν στο καλύτερο σχολείο της χώρας. Σε αυτό πήγα μετά από ένα τεστ που μας έκαναν –ζούσαμε τότε σε φτωχή γειτονιά– για να επιλέξουν ποια παιδιά θα έστελναν στο πιο σημαντικό δημόσιο σχολείο, από το οποίο έβγαιναν πρωθυπουργοί. Τελείως ελίτ, μεγαλοαστικό σχολείο, άλλα έτσι είχα πολύ καλή παιδεία και μετά εδώ πήγα στο Campion.
— Σου έκανε καλό που πήγες στο Campion ή κακό;
Μου έκανε πολύ καλό γιατί μπόρεσα να κρατήσω μια απόσταση και να μην εμπλακώ σε όλο αυτό το μελόδραμα της εποχής. Τα μισά μαθήματα ήταν στα αγγλικά και τα μισά στα ελληνικά. Πήρα Α Level στην ελληνική λογοτεχνία και τελικά με καθόρισαν λογοτεχνικά πιο πολύ οι Έλληνες ποιητές, περισσότερο ο Καβάφης παρά ο Έλιοτ ή ο Πάουντ.
— Ίσως η ποίηση να ήταν η σύνδεσή σου με τους γονείς σου.
Ναι, μπορώ να γράψω μελόδραμα και γλυκές ταινίες στα ελληνικά, ενώ οι σκληρές, κυνικές ταινίες μου είναι στα αγγλικά. Η μητρική γλώσσα σε αντίθεση με τη γλώσσα της παιδείας, του ορθολογισμού. Άλλωστε, η μητρική γλώσσα δεν είναι το συναίσθημα και η αγάπη;
— Βρέθηκες, λοιπόν, στο μεγαλοαστικό περιβάλλον του Campion.
Ναι, το σχολείο των παιδιών των διπλωματών. Ο πατέρας μου και η μητέρα μου, αν και λαϊκής προέλευσης, έβγαλαν σοβαρά λεφτά στην Αυστραλία. Ήταν η χρυσή εποχή του αγγλοσαξονικού καπιταλισμού. Το βιοτικό επίπεδο δεν συγκρινόταν με της Ελλάδας. Θυμάμαι ότι όταν πρωτοήρθαμε, επισκεφθήκαμε τον θείο και τη θεία μου και μπαίνοντας στο σπίτι τους έτρεξα κι έπεσα πάνω στον τοίχο. Με απορία ρώτησα «πού είναι το υπόλοιπο σπίτι;». Κοίταξα γύρω, είδα δύο δωμάτια και είπα «πού είναι το υπόλοιπο;» (γέλια)
— Αυτό με το Πολυτεχνείο δεν το ήξερα. Σε επηρέασε;
Βέβαια με επηρέασε, πάρα πολύ. Ήταν η πρώτη φορά που είδα να πεθαίνει άνθρωπος μπροστά μου από σφαίρα. Γωνία 3ης Σεπτεμβρίου είδα έναν νέο να χύνονται τα μυαλά του στον δρόμο. Πηγαίναμε με τον αδελφό μου τρεις μέρες συνεχόμενες. Παρασκευή είχαμε πει στους γονείς μου ότι θα πηγαίναμε σε ένα πάρτι. Γυρίσαμε 7 το πρωί στο σπίτι όπου υπήρχε μεγάλη αναστάτωση, είχαν τρομάξει πολύ, η μητέρα μου έκλαιγε. Φοβερή εμπειρία, αλλά έκτοτε δεν πήγα ποτέ σε επέτειο του Πολυτεχνείου. Αρνούμαι πεισματικά.
— Σ' εκείνη την ηλικία τι ονειρευόσουν;
Ήμουν ένας επαναστάτης με αιτία. Δεν υπήρχε επικοινωνία με τους γονείς σε πολλά θέματα, δεν μας άντεχαν ούτε εμένα ούτε τον αδελφό μου. Με λάτρευαν, με αγαπούσαν, αλλά σάστιζαν με όσα έβγαιναν από το στόμα μου.
— Τι έβγαινε από το στόμα σου;
Πράγματα που δεν έπρεπε να βγαίνουν από το στόμα ενός δεκατετράχρονου εφήβου εκείνη την εποχή στην Ελλάδα.
—Αλλά είχες το προνόμιο μιας άλλης κουλτούρας.
Ναι, και μια άλλη δίοδο σε μια άλλη λογοτεχνία, σε μια άλλη βιβλιογραφία. Πήγαινα στην οδό Αμερικής και έμπαινα στο αμερικανικό βιβλιοπωλείο και εν μέσω χούντας σκάλιζα βιβλία που δεν υπήρχαν στα ελληνικά.
— Τι σε καθόρισε εκείνα τα χρόνια στην εφηβεία σου;
Καταρχάς ο Καβάφης αλλά και η «Οδύσσεια» του Καζαντζάκη, που τη διάβασα και στα ελληνικά αλλά και στη μετάφραση του Έντμουντ Κίλι στα αγγλικά. Με συνεπήρε ο Ντάρελ σε σχέση με την Αλεξάνδρεια, αν και οι Άγγλοι δεν τον είχαν σε μεγάλη υπόληψη τότε. Μέχρι και πρόσβαση στον Ζενέ είχα, που ακόμα δεν διάβαζαν πολλοί.
— Τι ήθελες να κάνεις;
Αυτό που ήξερα, και το μόνο δεδομένο, ήταν ότι ήθελα να φύγω από την Ελλάδα.
— Φαντάζομαι ήθελες να πας στο Λονδίνο λόγω Campion.
Ναι. Swinging London, πρωτοπορία, ανοιχτοί ορίζοντες, θέατρο, αγγλική κουλτούρα, το σεξουαλικό θέμα ήταν σίγουρα πιο μπροστά απ' ό,τι στην Ελλάδα…
— Δεν ήταν ακόμα πιο συντηρητικοί εκεί;
Αυτό μετά το κατάλαβα. Πράγματι, η Αθήνα ήταν πιο φαν απ' ό,τι το Λονδίνο για έναν έφηβο. Τελικά, όταν πήγα, ήταν από τις μεγαλύτερες απογοητεύσεις αυτή η χώρα, από πολλές απόψεις, και έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια για να το συνηθίσω, να καταλάβω τους περιορισμούς και τα κρυφά πράγματα που είχε να προσφέρει. Αλλά δεν με εντυπωσίασε ούτε το βιοτικό τους επίπεδο ούτε τίποτα.
Βέβαια προερχόμουν και από την Αυστραλία, της οποίας το επίπεδο ήταν πολύ ανώτερο. Ήταν φρίκη, έβλεπες μια ένδεια, μια φτώχεια, χάλια!
— Πήγες, νομίζω, να σπουδάσεις Ιστορία.
Ιστορία και Οικονομικά, που δεν τα ήθελα, αλλά, τελικά, καθώς δεν μπόρεσα να αλλάξω και να πάω στην Κοινωνιολογία που με ενδιέφερε, κάτι έμαθα.
— Κινηματογράφο έβλεπες από παιδί;
Πάρα πολύ. Όταν μέναμε στο Σίδνεϊ, σε ένα γκέτο Ελλήνων, Γιουγκοσλάβων, Ιταλών και κάποιων ιθαγενών, σκληρή γειτονιά με άγριες συμμορίες, είχε έναν υπέροχο κινηματογράφο του ’30 δίπλα στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Πήγαμε με τους γονείς μου και είδαμε το «Γη ποτισμένη με αίμα» («Mother India») με τη Ναργκίς, με ελληνικούς υπότιτλους. Στο παιδικό μου μυαλό ήταν τεράστια η οθόνη. Ακόμα ανατριχιάζω που τη θυμάμαι αυτήν τη μεγάλη Ινδή σταρ με τα χρυσά σκουλαρίκια να τραγουδάει.
Αυτή η πρώτη εικόνα νομίζω αποτυπώθηκε μέσα μου και μου βγήκε είκοσι πέντε χρόνια μετά ως βίτσιο για τον κινηματογράφο. Η πρώτη εικόνα αυτού του πλάνου με αυτή την ηθοποιό σε ένα ταξικό μελόδραμα. Μια απίστευτη ταινία, κάτι μεταξύ Αϊζενστάιν και μελό.
— Στην Αγγλία συνέχισες να παρακολουθείς σινεμά;
Στο πανεπιστήμιο υπήρχαν κινηματογραφικές λέσχες και το British Film Institute είχε ένα δίκτυο από αίθουσες σε όλες τις πόλεις που έπαιζαν ταινίες τέχνης οι οποίες δεν έβγαιναν στο εμπορικό κύκλωμα.
Οι φοιτητές μπαίναμε με ένα συμβολικό εισιτήριο και βλέπαμε Πολάνσκι, Παζολίνι, όλα όσα έβγαιναν τις δεκαετίες του ’70 και του '80. Ήταν μια διέξοδος γιατί δεν υπήρχαν και πολλά στην Αγγλία εκείνη την εποχή, ήταν πολύ κλειστή και ομοφοβική κοινωνία και μόνο σε ένα κλειστό πλαίσιο της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς μπορούσες να εκφραστείς, αλλά και πάλι...Ο σεξισμός ήταν παντού, αλλά έβρισκες ένα καταφύγιο.
Αργότερα ιδρύσαν στο πανεπιστήμιο ένα Gay and Lesbian Society, αλλά εμένα με θεωρούσαν λίγο τον τρελό του πανεπιστημίου, ήμουν οut και ποτέ in. Φλέρταρα με τους καθηγητές και επειδή ήταν αριστεροί δεν μπορούσαν να μου πουν τίποτα, απλώς κοκκίνιζαν.
— Στην Ελλάδα θα ήταν άλλη η αντίδραση ενός άντρα, εννοώ θα άρπαζε την ευκαιρία καθώς ήταν μια εποχή απολύτως πανσεξουαλική.
Συμφωνώ. Αλλά εκεί έπρεπε να ανήκεις στην κοινότητα. Η Ελλάδα ήταν πολύ πιο queer με αυτή την έννοια. Ήταν πιο ρευστά τα πράγματα. Νομίζω ότι με την πτώση της χούντας όλο αυτό το απωθημένο απελευθερώθηκε, μέχρι την εποχή που ήρθε το AIDS. Στην Ισπανία ήταν ακόμα πιο προχωρημένοι. Ακριβώς όπως στην Ελλάδα, αλλά χωρίς τις δικές μας μικροαστικές αναστολές.
Αλλά, παρόλο τον πανσεξουαλισμό, ήταν και επικίνδυνα στην Ελλάδα, να τα λέμε κι αυτά. Μπορούσες να προσεγγίσεις οποιονδήποτε, αλλά στο τέλος μιας συνεύρεσης έπρεπε, με το που τέλειωνες, να το βάλεις στα πόδια γιατί δεν ήξερες πώς θα αντιδρούσε ο άλλος. Δηλαδή κάτω από όλα αυτά υπήρχε η βία, μην τα ξεχνάμε αυτά. Το Ζάππειο ήταν μια ολόκληρη σχολή, εμφανίζονταν και κάποιες τρανς εκεί που ήταν πολύ hardcore, ίσως γιατί έπρεπε να επιβιώσουν.
— Πώς θυμάσαι το clubbing στην Αγγλία;
Θλιβερό! Περίμενα πώς και πώς να φτάσει καλοκαίρι για να κατέβω στην Αθήνα και να πάω στα κλαμπ της Πλάκας που ήταν χίλιες φορές καλύτερα και πιο απελευθερωτικά. Στο Λονδίνο, μέχρι να ανοίξει το Heaven και το Bangs, όλα τα υπόλοιπα ήταν θλιβερά. Θυμάμαι στο Μπέρμιγχαμ πήγα σε ένα μπαρ που λεγόταν Nightingale, δηλαδή αηδόνι, που μόνο αυτό δεν ήταν. Κάθισα να πιω κάτι και κοιτάζοντας γύρω μου άρχισα να κλαίω από την κατάθλιψη και την ασχήμια.
— Πότε αποφάσισες εν τέλει να γίνεις κινηματογραφιστής;
Καταρχάς, αποφάσισα να μη γίνω ακαδημαϊκός. Έκανα ένα μεταπτυχιακό με θέμα –άκουσον άκουσον– «Μεταπολεμικές σχέσεις Ελλάδας και Ρωσίας» και πέρασα έναν ολάκερο χειμώνα στη Μόσχα, μαθαίνοντας ρωσικά και δουλεύοντας στα αρχεία της Βιβλιοθήκης Λένιν με κάτι άχρηστα ντοκουμέντα για το ΚΚΕ και την περίοδο ’45-'46. Ο χειρότερος χειμώνας της ζωής μου.
— Γκέι ζωή υπήρχε;
Κάτι σύντομα περάσματα από το πάρκο Γκόργκι, όπου έβλεπα από μακριά κάτι φοβισμένους άντρες να με καρφώνουν με παράξενα βλέμματα. Δεν τόλμησα.
— Επέστρεψες, πάντως, στο Λονδίνο.
Και αποφασίζω ότι εγκαταλείπω τα ακαδημαϊκά και μπλέκω με τις καταλήψεις και τα ντραγκς και την γκέι σκηνή. Κι αρχίζω να κάνω διάφορα για να επιβιώσω. Από καθαρίστρια σε σπίτια πλουσίων, όπου καθάριζα τα χρυσά και τα ασημένια μαχαιροπίρουνά τους, με τις κυρίες από πάνω μου σαν γεράκια, έως σερβιτόρος σε διάφορα εστιατόρια. Δουλειές του ποδαριού αλλά και ως επαγγελματίας επαναστάτης. Έγραφα σε μια εφημερίδα ενός γκρουπ που ανήκε στο Εργατικό Κόμμα και πληρωνόμουν ως δημοσιογράφος, μέχρι που έφυγα και από κει.
Κάποια μέρα είδα μια αγγελία σε ένα γκέι free press που ζητούσαν νέους ομοφυλόφιλους για να συμμετάσχουν σε ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή των νέων ομοφυλόφιλων.
— Σαν κολεκτίβα;
Ναι, γιατί σε αντάλλαγμα θα μάθαινες όλες τις φάσεις δημιουργίας μιας ταινίας. Πήγα και από τα αρχικά σαράντα άτομα μείναμε τρία, που κάναμε το μοντάζ. Αλλά πήραμε το βραβείο Grierson των BAFTA για το καλύτερο ντοκιμαντέρ της χρονιάς. Πήραμε κάποια λεφτά από το Channel 4 και ιδρύσαμε ένα Gay and Lesbian Collective που δεν οδήγησε πουθενά.
Μετά συνδέθηκα με τον James Somerville των Bronski Beat και άρχισα να γυρίζω κάποια βιντεοκλίπ, από τα οποία έβγαλα κάποια λεφτά. Παράλληλα άρχισα να φωτογραφίζω και να χειρίζομαι μόνος την κάμερα, έκανα κάποια φιλμάκια Super 8 και άρχισα να υποβάλλω αιτήσεις στους διάφορους οργανισμούς χρηματοδότησης ταινιών.
— Άρα, ήσουν εντελώς αυτοδίδακτος.
Φοβερή εμπειρία, αλλά ήταν πολύ δύσκολα στο Λονδίνο, ζούσα σε καταλήψεις για να αντεπεξέλθω. Τότε γύρισα την πρώτη μου ταινία, «A man and a woman». Τελείως queer, σχετικά με μια γυναίκα, έναν καταπιεσμένο γκέι και ένα τεκνό που πάει να μείνει μαζί τους.
Λίγο αργότερα πήγα στην Μπερλινάλε με μια Super 8 ταινία με τίτλο «Ο Ζαν Ζενέ έχει πεθάνει», επηρεασμένη πολύ από τη δουλειά του Ντέρεκ Τζάρμαν.
— Ο Τζάρμαν ήταν η έκφραση των γκέι των '80s στην Αγγλία.
Όπως όταν πέθανε ο Παζολίνι και άλλαξε η Ρώμη ή όπως όταν πέθανε ο Άντι Γουόρχολ στη Νέα Υόρκη, όταν πέθανε ο Ντέρεκ το ’94 άλλαξε το Λονδίνο. Σαν να ήταν ταυτισμένη μια ολόκληρη εποχή μαζί του. Όπως και όλο το underground κύμα του Λονδίνου.
— Εσύ την έβλεπες αυτή την αλλαγή;
Ναι, αλλά δεν μπορούσα να καταλάβω τι ήταν. Κοίτα, μόλις είχα κάνει την πρώτη μου μεγάλου μήκους, το «3 steps to Heaven» («Κοντά στον παράδεισο»), που πήγε στις Κάννες και έβγαλα κάποια καλά χρήματα.
Τα επόμενα χρόνια, γύρω στο ’96-’97, έβλεπα ότι κάτι είχε αλλάξει και δεν μπορούσα να καταλάβω τι ήταν αυτό. Το κατάλαβα πέρσι. Είχαν κατέβει οι Ρώσοι και αγόραζαν τα πάντα χωρίς να το ξέρουμε. Ξαφνικά αυτή η αλλαγή φάνηκε και είπα δεν μου αρέσει εδώ πια. Τεράστια εμπορευματοποίηση όλων, και της γκέι ζωής.
— Υπήρχε όντως διαμάχη εκείνα τα χρόνια μεταξύ γκέι συντηρητικών και queer;
Ήταν η διαμάχη μεταξύ του κατεστημένου και αυτού που ερχόταν. Το έβλεπες στον κινηματογράφο. Στην Αμερική ο Γκας βαν Σαντ και ο Tom Kalin του «Swoon» και στην Αγγλία όλοι εμείς που δεν θέλαμε να κάνουμε μια όμορφη ταινία για ένα μεσοαστικό ζευγάρι που περπατάει χέρι-χέρι, ατενίζοντας το μέλλον με φοβερή αισιοδοξία. Θέλαμε να κάνουμε πιο σκοτεινές ταινίες, με δικούς μας προβληματισμούς, μέσα σε ένα πλαίσιο όπου να μπορείς να συζητάς τη σεξουαλικότητα.
Αλλά δεν ήταν τελείως αποδεκτό από την κοινότητα γιατί θεωρούνταν αρνητική απεικόνιση, εκείνοι ήθελαν θετικές απεικονίσεις. Γιατί αφενός ήταν το θέμα της αποδοχής και αφετέρου το AIDS, εξαιτίας του οποίου έδινες μια ολόκληρη μάχη σε επίπεδο ιατρικό και κοινωνικό. Οπότε έτρωγες ξύλο όχι μόνο από τους στρέιτ αλλά και από τους δικούς σου.
— Δεν το καταλαβαίνει σήμερα η νέα γενιά, αλλά το AIDS ήταν ένας εφιάλτης.
Νομίζω ότι ήταν ο λόγος που έκανα κινηματογράφο. Έβλεπα όλο και περισσότερους φίλους μου να φεύγουν, ενώ οι θεραπείες τούς έκαναν ακόμα χειρότερα. Δεν ήξερες αν θα ζούσες έναν χρόνο μετά, οπότε εκείνη την εποχή γεννούσα ασταμάτητα ταινίες. Έκανα δεκατέσσερις ταινίες μικρού μήκους και τέσσερις μεσαίου μήκους, σαν να ήθελα κάτι να αφήσω πίσω μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Όταν έφυγα στην Αμερική να κάνω το «North of Vortex» με τον Ζαλμά ήμουν πολύ άρρωστος και ήμουν σίγουρος ότι είχα κολλήσει κι εγώ, έτσι το γύρισα με αυτήν τη σκέψη. Τελικά ήμουν αρνητικός.
— Η επιστροφή στην Ελλάδα δεν ήταν δύσκολη απόφαση;
Δεν το είδα έτσι. Είπα να κάνω μια ταινία με έναν παραγωγό που είχα γνωρίσει, αλλά από βραχυπρόθεσμο σχέδιο έγινε πιο μόνιμο. Τα πράγματα γίνονται από μόνα τους, δεν νομίζω ότι παίρνεις μια απόφαση. Οι αποφάσεις παίρνονται ερήμην σου. Αλλά νομίζω ότι ήθελα να φύγω από το Λονδίνο, μου είχε δώσει όλα όσα ήθελα να πάρω.
Επίσης, ως κινηματογραφιστής, είχα και το άλλο πρόβλημα. Δεν πα' να έχεις πάει Κάννες, να έχεις πάρει βραβεία, να έχουν αγοράσει την ταινία σου στην Αμερική, δεν τους ένοιαζε στο ελάχιστο. Για να σου δώσουν λεφτά για την επόμενη ταινία σου σού έβγαζαν το λάδι. Να γράφεις ξανά και ξανά ένα σενάριο και να σου λένε ότι δεν το βρίσκουν αρκετά καλό.
Όσοι κινηματογραφιστές από τη γενιά μου έμειναν στην Αγγλία πήγαν άπατοι, δεν τους δόθηκε ευκαιρία για δεύτερη μεγάλου μήκους. Εκτός αν ήταν έξυπνοι και στράφηκαν στον χώρο της τέχνης και έγιναν εικαστικοί.
— Θυμάμαι την πρεμιέρα του «Κοντά στον Παράδεισο» στη Θεσσαλονίκη, που ήταν ένας θρίαμβος.
Πήγε καλά εκείνη η ταινία. Πουλήθηκε σε πολλές χώρες και στην Αμερική την αγόρασε η Miramax. Στην Αγγλία δεν τους ένοιαζε. Σου έλεγαν «θα κάνεις μια mainstream ταινία με δικούς μας όρους, αλλιώς κρίμα».
Αλλά για μένα κινηματογράφος είναι η τρέλα του δημιουργού, κάτι που χλεύαζα για χρόνια. Ακόμα και να μην είναι ολοκληρωμένο ένα φιλμ αλλά ατελές, τη στιγμή που βλέπεις μια κατάθεση ψυχής, αυτό είναι που σε τραβάει. Δες τις ταινίες του Παζολίνι, δεν είναι τέλειες, αλλά έχουν κάτι που δεν βλέπω στις τέλειες παραγωγές.
Γιατί δεν με ταρακουνάει ο σύγχρονος κινηματογράφος; Να με πιάσει από τον λαιμό και να τον θυμάμαι για πάντα – αυτό δεν αναζητούμε από την τέχνη; Αυτά τα λέω ως θεατής. Δεν αρνούμαι ότι σήμερα γίνονται πάρα πολύ άρτιες, επαγγελματικά άψογες ταινίες, αλλά για μένα δεν είναι αρκετό, εγώ θέλω κάτι παραπάνω.
— Πάντως, με την επιστροφή σου ο ελληνικός κινηματογράφος κέρδισε την «Άκρη της πόλης». Μια παζολινική καταβύθιση σε πλευρές της Αθήνας που πολλοί δεν γνώριζαν. Σε δικαίωσε η επιτυχία της;
Εγώ δεν το κατάλαβα αυτό. Έκοψε ελάχιστα εισιτήρια, κι ενώ ήταν αρκετά νεολαιίστικη ταινία, δεν την κατάλαβε πολύς κόσμος.
— Κοίτα, έφερες έναν υπόγειο ομοερωτισμό σε έναν κινηματογράφο όπου κυριαρχούσε ακόμα το μετεμφυλιακό τραύμα. Δεν θα το δέχονταν εύκολα.
Καταλαβαίνω τι μου λες, αλλά εγώ απογοητεύτηκα. Στο εξωτερικό είχε περισσότερη επιτυχία, πήρε διανομή και στο Λονδίνο και οι μαύροι φίλοι μου μού έλεγαν ότι πέτυχα να αναδείξω την ουσία της μαύρης ανδρικής ταυτότητας. Μετά από χρόνια ήταν που πήρε μια μυθική διάσταση.
Πήγα πριν από λίγους μήνες την έδειξαν σε μια εκδήλωση στην Ίριδα, όπου ήταν όλοι εικοσάχρονοι φοιτητές που νόμιζα ότι θα τη μισήσουν, αλλά έμειναν παγωτό. Παραμένει φρέσκια ταινία, μιλάει και στην εποχή μας.
— Το γεγονός ότι απέκτησες φήμη και όλοι περιμέναμε την επόμενη ταινία σου δεν σου έδινε κουράγιο;
Τα χρόνια που δούλευα όχι, τώρα το καταλαβαίνω. Τότε είχα μουλαρώσει και δεν άκουγα κανέναν, ήθελα να κάνω τις ταινίες μου. Εκ των υστέρων κατάλαβα ότι ο κόσμος με είχε στο μυαλό του με έναν τρόπο. Χρειάστηκε χρόνος, νόμιζα ότι ήταν αβρότητες. Τον τελευταίο χρόνο μάλιστα, βλέποντας σε διάφορες περιστάσεις πώς αντιδρούν οι νέοι, λέω ότι τελικά άξιζε τον κόπο, ότι έκανα κάτι που θα μείνει.
— Με το φιλόδοξο «Άνθρωπος στη θάλασσα» είχες περιπέτειες. Το αποτέλεσμα σε πρόδωσε;
Ήταν μια ύβρις από πλευράς μου. Ένας βολονταρισμός που κατέληξε τραγωδία για μένα. Έγιναν πολλά δυσάρεστα που δεν έπρεπε και είπα, αν αυτό είναι το κόστος, γιατί να κάνω ταινία; Να υποφέρεις και να υποφέρουν κι άλλοι και το όραμα να μην ολοκληρώνεται δεν είναι σωστό. Έκανα ακόμα μία ταινία που όφειλα να κάνω και παρόλο που μου αρέσει πολύ, πήγε άπατη. Από κει και πέρα τον φοβήθηκα τον κινηματογράφο.
— Μετά από σένα ήρθε το Greek Weird Wave. Πώς σου φάνηκε;
Έπρεπε να γίνει. Αλλιώς τι; Να μέναμε στον Αγγελόπουλο που δέσποζε σαν Βούδας για δεκαετίες στον ελληνικό κινηματογράφο; Υπήρχε νέο αίμα το οποίο από κάπου πήγαζε και έπρεπε να εκφραστεί. Έπρεπε να κάνουμε πέρα οι παλιότεροι γιατί χρειάζονται πηγές χρηματοδότησης και δεν γίνεται να τις μονοπωλούμε εμείς συνεχώς. Κάποιες ταινίες μού άρεσαν, οι πιο πολλές όχι. Εγώ θέλω πάθος και χρώμα, θέλω να επιστρέφω πάντα στο «Mother India» και στη Ναργκίς.
— Η Ναργκίς συνάντησε τη Στρέλλα στο κινηματογραφικό σου σύμπαν;
Όχι, και έχω τεράστιο πρόβλημα με τη «Στρέλλα», παρόλο που μου άρεσε ως ταινία, γιατί δεν είναι ο «Οιδίποδας», που λένε μερικοί. Η Στρέλλα ξέρει ότι πάει με τον πατέρα της, δεν είναι παγιδευμένη σε μια μοίρα.
— Ωστόσο προτείνει μια νέα αντίληψη ζωής, ειδικά στο τέλος, για το οποίο επικρίθηκε ο Κούτρας από πολλούς. Δεν είναι λίγο σαν τις κολεκτίβες με τις οποίες έζησες στο Λονδίνο του ’80;
Και όλα είναι καλά κι ωραία, όλοι είμαστε μια χαρά. Αυτά είναι χαζομάρες. Ότι μετά από όλα αυτά θα είμαστε μια σούπερ παρέα. Θα μαζευτούμε όλοι με τα σκυλιά μας και τα γατιά μας και θα περνάμε ωραία; Είναι το παραμύθι που όλοι θέλουν να δουν στο σινεμά.
— Πάντως, η οικογένεια είναι το ζητούμενο της σημερινής ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
Δεν μπορώ ούτε να το αγνοήσω ούτε να το περιφρονήσω. Βλέπω αναπαραγωγή ενός διλήμματος που είναι αιώνιο. Η πιο συντηρητική πλευρά του κινήματος το '80 αποφάσισε ότι μόνο ο γάμος θα μας έσωζε από το AIDS. Είχαν δίκιο. Μέσα σε μια δεκαετία δεν υπήρχε πια πρόβλημα στα μεγάλα αστικά κέντρα λόγω αυτών των επιλογών.
Να σου πω, μέχρι ενός σημείου αυτός είναι ο πολιτισμός και η κοινωνία. Να δαμάσεις αυτό που προηγουμένως φαινόταν εξωφρενικό και ξεχασμένο και να το κάνεις μπανάλ. Δεν έχω πρόβλημα με αυτό, να γίνει το gay - lesbian μπανάλ και να προχωρήσουμε σε κάτι άλλο.
Η αριστερά έχει αυτό το ατίθασο και έναν βολονταρισμό που της βγαίνει συνεχώς και τώρα το ανακάλυψε με το transitioning, τη φυλομετάβαση: «Το φύλο είναι κατασκευή του μυαλού, νιώθω γυναίκα, νιώθω non binary». Όπως στον Μεσαίωνα με την καθολική θρησκευτική έννοια της ψυχής, όλοι μιλούσαν για την ψυχή, αλλά κανείς δεν μπορούσε να την εξηγήσει. Το ίδιο με το φύλο, υπάρχουν εξήντα επτά διαφοροποιήσεις του.
Δεν έχω κανένα πρόβλημα ο καθένας να αυτοπροσδιορίζεται όπως θέλει, αλλά μήπως τελικά είναι η αναπαραγωγή μιας binary συντηρητικής αναζήτησης;
— Ίσως έχει πάρει διαστάσεις θρησκείας.
Ακριβώς. Απορρίπτουμε την ψυχή και βρίσκουμε στο φύλο μια σχεδόν θρησκευτική προσέγγιση.
— Ήσουν πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στο τελευταίο Φεστιβάλ της Δράμας. Πώς σου φαίνεται η νέα γενιά κινηματογραφιστών;
Είδα μερικές ωραίες ταινίες, είδα και μερικές χάλια, με απογοήτευσε το επίπεδο των σκηνοθετριών. Υπήρχαν και κάποιες παλιομοδίτικες αριστερές ταινίες με τις οποίες δεν συμφώνησα καθόλου, όπως με εκείνη με τη γιορτή της 25ης Μαρτίου. Δηλαδή ήταν σαν να ήθελε να δώσει την Ελληνική Επανάσταση στα εθνίκια. Αυτό με ενόχλησε πολύ γιατί η δική μου εθνική ταυτότητα είναι post-colonial και η Ελληνική Επανάσταση ήταν από τις πρώτες post-colonial.
Ας συνέλθει η αριστερά και να μην απορρίπτει κάποια πράγματα, που νομίζει ότι το μόνο σημαντικό είναι το ταξικό. Υπάρχουν και θέματα ιδεολογικά εξίσου σημαντικά για τη διαμόρφωση συνείδησης ατόμων και ολόκληρων ομάδων, θέλουμε δεν θέλουμε. Αν θέλεις εσύ να διαβάσεις την Ιστορία λάθος, διάβασέ τη λάθος. Αλλά μην παραχωρείς κάτι που ήταν σημαντικό εκείνη την εποχή στα εθνίκια της σημερινής εποχής.
— Τα δικά σου μελλοντικά σχέδια;
Έχω ένα τεράστιο φωτογραφικό αρχείο και ετοιμάζω μια έκθεση με έναν επιμελητή. Παράλληλα, μόλις τέλειωσα ένα πειραματικό φιλμ για τον Χαλεπά, ανάθεση της Στέγης, μια προσωπική ματιά πάνω στα ύστατα έργα του. Ένα τετράπτυχο με τίτλο «Θλιμμένα πάθη».
— Ταινία δεν θα ξανακάνεις;
Θέλω, αλλά σε αυτήν τη φάση με ενδιαφέρει περισσότερο το ντοκιμαντέρ. Προσπαθώ να ολοκληρώσω ένα που λέγεται «Δύο επιδημίες και μία μητέρα». Τα τελευταία χρόνια της μητέρας μου, που την κοίταζα κατά τη διάρκεια του lockdown και του Covid, σε αντιπαράθεση με φωτογραφίες φίλων μου που πέθαναν από AIDS στο Λονδίνο του '80. Ο πρόωρος θάνατος νέων και ο νομοτελειακός θάνατος της μητέρας μου, η σχέση ενός γιου και μιας μητέρας τα τελευταία σαράντα χρόνια.
Τέλος, θέλω να τελειώσω ένα τετράωρο ντοκιμαντέρ για τη ζωή του Λευκάδιου Χερν. Και ελπίζω να τελειώσω το βιβλίο μου «Νότος», που είναι η Αθήνα της μεγάλης αντιμνημονιακής κρίσης, η σχέση ενός μυθικού σκηνοθέτη με έναν νεαρό Αφγανό. Το περίπλοκο της σχέσης σε μια Αθήνα που φλέγεται.
— Έχεις μετανιώσει για το περιστατικό με το δάχτυλο στη Θεσσαλονίκη;
Όχι, δεν έχω μετανιώσει, γιατί κάποιος έπρεπε να το κάνει. Παραλίγο, για δύο ψήφους, να έχανε ο Αγγελόπουλος το 1ο βραβείο και κόντευε να τρελαθεί. Θυμάμαι που όταν βγήκαμε από την αίθουσα, ένας Θεσσαλονικιός πρώην πολιτικός που συχνά βγαίνει και μας λέει τη νομική του άποψη μου έριξε ένα δολοφονικό βλέμμα. Σκέφτηκα ότι κάτι είχα πετύχει.
