Στον Κάτω Χώρο του Θεάτρου του Νέου Κόσμου «Η εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας» σε σκηνοθεσία των Χάρη Κρεμμύδα και Θανάση Ζερίτη είναι μια παράσταση που αφηγείται μέσα από τα μαθήματα οικιακής οικονομίας και τη λαϊκή κουλτούρα που διαμόρφωσαν και συντήρησαν την υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας στο συλλογικό ασυνείδητο, τις –επιμελώς αποσιωπημένες– ιστορίες Ελληνίδων από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, που αντιστάθηκαν στο παραδοσιακό σχήμα της υποτακτικής συζύγου και νίκησαν.
Τρεις γυναίκες επί σκηνής ξεδιπλώνουν ιστορίες και αναρωτιούνται μαζί μας πόσο διαφορετικό θα ήταν το αφήγημα, αν το είχαμε δει και μάθει από γυναίκες, κόντρα σε όλα τα στερεότυπα. Από γυναίκες όπως η Καλλιρρόη Παρρέν και η Αύρα Θεοδωροπούλου, που έθεσαν τις βάσεις του φεμινισμού στη χώρα μας, μέχρι τις γυναίκες που παλεύουν καθημερινά να αποδείξουν την επάρκεια του φύλου τους.
Η παράσταση είναι ένα ημερολόγιο ενός καθημερινού αγώνα που δίνεται από χιλιάδες ανώνυμες, συχνά υποτιμημένες γυναίκες για να αλλάξει η συνείδησή μας. Η Νεφέλη Μαϊστράλη, η Ελένη Κουτσιούμπα και η Αριστέα Σταφυλαράκη διηγούνται το ταξίδι τους σε αυτήν τη διαδρομή που καθορίζει τον βίο και την κοινωνία μας.
Είναι εντυπωσιακό το ότι οργανώθηκε αυτό το υλικό, της «σωστής νοικοκυράς» που είναι «δούλα και κυρά», έγινε μάθημα στο σχολείο και οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μεγαλώσει με τις αρχές και τους τρόπους που διδάσκει. Παράλληλα φαίνεται το πόσο ελλιπής και ανδροκρατούμενη είναι η ιστορία που γνωρίζουμε.
— Ποια είναι η ιδέα της παράστασης και τι μας δείχνει σήμερα;
Νεφέλη Μαϊστράλη: Η παράσταση έχει να κάνει με ιστορίες γυναικών που πήγαν κόντρα στις στερεοτυπικές δομές της ανδροκρατούμενης κοινωνίας και άνοιξαν τον δρόμο για τη γυναικεία χειραφέτηση. Πρόκειται για ιστορίες άγνωστες, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, που μας αποκαλύπτουν πολλά για τη θέση και τους αγώνες της γυναίκας τότε και τώρα.
Ελένη Κουτσιούμπα: Η ιδέα ήρθε μέσα από ένα σχολικό εγχειρίδιο οικοκυρικής, στο οποίο, ανάμεσα σε άλλα, περιγράφεται η ιδανική πυρηνική οικογένεια, η θέση των μελών της και ο ρόλος τους, όπως αυτά αποτυπώνονταν εκείνη την εποχή, με επίκεντρο τη γυναίκα, αφού απευθυνόταν σε μέλλουσες συζύγους και μητέρες. Διαβάζοντάς το μπορεί κανείς να δει εξαιρετικά τακτοποιημένα, σχεδόν βήμα βήμα, πώς οφείλει να φέρεται, ποιες είναι οι υποχρεώσεις και τι εξυπηρετεί η γυναίκα-σύζυγος-μάνα.
Είναι εντυπωσιακό το ότι οργανώθηκε αυτό το υλικό, της «σωστής νοικοκυράς» που είναι «δούλα και κυρά», έγινε μάθημα στο σχολείο και οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μεγαλώσει με τις αρχές και τους τρόπους που διδάσκει. Παράλληλα φαίνεται το πόσο ελλιπής και ανδροκρατούμενη είναι η ιστορία που γνωρίζουμε.
Αριστέα Σταφυλαράκη: Αυτό το σχολικό εγχειρίδιο οικοκυρικής με αυτό το περιεχόμενο έχει καταργηθεί, αλλά οι άνθρωποι που το διδάξαν και το διδάχθηκαν είναι ακόμα εδώ.
— Ποια ήταν η θέση της γυναίκας και ποια είναι μέχρι σήμερα η εξέλιξή της;
Ν. Μ.: Η γυναίκα της αρχαίας Αθήνας του Περικλή είναι περιουσιακό αντικείμενο του πατέρα ή του συζύγου της, κλεισμένη στον γυναικωνίτη και στερημένη οποιασδήποτε μόρφωσης πέραν των οικιακών. Η γυναίκα των επόμενων αιώνων στην Ελλάδα θα συνεχίσει να ανήκει στους άρρενες συγγενείς της, έχοντας μοναδικό σκοπό τον γάμο και την τεκνοποίηση, με το δικαίωμα της ψήφου να της δίνεται μόλις το 1952 και τον θεσμό της προίκας να καταργείται με νόμο το 1983!
Σ’ αυτό το αχανές ιστορικό διάστημα παρεμβάλλονται πολλές περιπτώσεις γυναικών που αγωνίστηκαν ν’ αλλάξουν αυτό το «παραδοσιακό» σχήμα και να διεκδικήσουν ίσες ευκαιρίες με αυτές των αντρών. Σήμερα η κατάσταση είναι σαφώς καλύτερη και η γυναίκα απολαμβάνει, τουλάχιστον τυπικά, ίσα δικαιώματα με τον άντρα. Ωστόσο, μιλάμε για πολύ πρόσφατη ιστορία και μένει να αποδειχθεί αν αυτή έχει όντως χωνευτεί από τις κοινωνικές δομές και τα μέλη τους.
Ελ. Κ.: Είναι κραυγαλέο το πόσο μακριά βρισκόμαστε ακόμη από την πραγματική ισότητα, την παύση των έμφυλων διακρίσεων και στερεοτύπων και τον ελεύθερο ορισμό της ταυτότητας και της αυτοδιάθεσης.
Αρ. Σ.: Η γυναίκα ακόμα αγωνίζεται και ακόμα η κοινωνία δεν αποδέχεται πλήρως την ισότητά με το άλλο φύλο. Ακόμα διεκδικεί ισότιμη αντιμετώπιση στον επαγγελματικό χώρο. Ακόμα μιλάμε για γυναικοκτονίες, για γυναίκες που θεωρούνται κτήμα ενός άνδρα, για γυναίκες που πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στη μητρότητα και την επαγγελματική καταξίωση.
— Πότε και σε ποιες προσωπικότητες συναντάμε τον πρώτο ελληνικό φεμινισμό;
Ν. Μ.: Με την κυκλοφορία του περιοδικού «Η Εφημερίς των Κυριών», το 1887, που εκδίδεται αποκλειστικά από γυναίκες, σηματοδοτείται η έναρξη των φεμινιστικών διεκδικήσεων στη χώρα μας. Στόχος της εκδότριας Καλλιρρόης Παρρέν και της συντακτικής ομάδας είναι να κινητοποιήσουν τις Ελληνίδες υπέρ της γυναικείας χειραφέτησης που συζητιέται στην Ευρώπη και την Αμερική.
«Αι γράφουσαι Ελληνίδαι», όπως λέγονταν, ζητούσαν ανήκουστα για την εποχή πράγματα όπως τη μόρφωση και την επαγγελματική εκπαίδευση των γυναικών των λαϊκών στρωμάτων, τη συμμετοχή τους στα οικογενειακά συμβούλια, την κηδεμονία των παιδιών τους. Αξιοσημείωτος είναι, επίσης, ο αγώνας για τη διεκδίκηση της ψήφου που ξεκινά το 1920, με την ίδρυση του «Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας» από τη σημαντική Αύρα Θεοδωροπούλου που αφιέρωσε τη ζωή της στον φεμινιστικό αγώνα.
Ελ. Κ.: Όταν κάποιες Ελληνίδες, έχοντας την οικονομική και κοινωνική δυνατότητα, άκουσαν τι γινόταν στη Δύση, κατάφεραν να δουν καθαρά, να μαζέψουν τις δυνάμεις τους και να συσπειρωθούν.
Αρ. Σ.: Από τις αρχές του 20ού αιώνα οι γυναίκες στην Ελλάδα προσπαθούν να αρθρώσουν λόγο μέσα στην εντελώς ανδροκρατούμενη κοινωνία. Η ιστορία του φεμινισμού στη χώρα μας είναι ένα πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο που είναι εντελώς άγνωστο μιας και δεν υπάρχει καθόλου στην ελληνική εκπαίδευση.
Μέσα από την παράσταση ελπίζουμε οι θεατές να κινητοποιηθούν, να τους εξάψουμε την περιέργεια έτσι ώστε να κάνουν τη δική τους αναζήτηση, μια και ο όγκος πληροφοριών και γεγονότων είναι τεράστιος. Και αυτό από μόνο του είναι συναρπαστικό, είναι σαν να ανακαλύπτεις έναν νέο κόσμο.
— Πώς η εκπαίδευση των γυναικών διαμορφώνει την κοινωνία μας;
Ν. Μ.: Σε μια ιστορική πραγματικότητα που η επιμόρφωση του γυναικείου φύλου αφορά αποκλειστικά το σπίτι, την ανατροφή των παιδιών και την απόκτηση των αρετών της καλής συζύγου, οποιαδήποτε κίνηση υπέρ της εκπαίδευσης των γυναικών, πέραν των οικοκυρικών, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην ενδυνάμωση του κινήματος.
Από τη στιγμή που κατάφεραν να μπουν στα σχολεία κι έπειτα να καταρτιστούν επαγγελματικά, ξεκινά ένα καινούργιο κεφάλαιο για το γυναικείο κίνημα. Η οικονομική τους ανεξαρτησία, αποκτηθείσα με πολύ κόπο, αλλά και η συνείδηση από μέρους των γυναικών ότι όντως μπορούν να δουλέψουν σε αντίστοιχες θέσεις με αυτές των αντρών και να βγάλουν χρήματα στο όνομά τους, άλλαξαν την ιστορία των φύλων, όπως είχε διαμορφωθεί μέχρι τότε.
Ελ. Κ.: Η σχολική-ακαδημαϊκή εκπαίδευση των γυναικών ιστορικά είναι για τη χώρα μας ένα αρκετά πρόσφατο γεγονός. Έστω όμως και τυπικά, αυτήν τη στιγμή έχει επιτευχθεί η δυνατότητα του ίσου δικαιώματος στην επιλογή της σπουδής, αν και ακόμη διαχωρίζονται κάποιες σπουδές και κατ' επέκταση κάποια επαγγέλματα σε αντρικά και γυναικεία.
Το λυπηρό, κατά τη γνώμη μου, είναι πως μέχρι και σήμερα συζητάμε για κάποια εκπαίδευση φύλου. Θα προτιμούσα να εκπαιδεύαμε ανθρώπους. Από κοινού. Θηλυκότητες και αρρενωπότητες με κοινές γνώσεις, κοινά εργαλεία, κοινή ενσυναίσθηση και ίσα δικαιώματα και ελευθερίες. Ίσως στο μέλλον.
Αρ. Σ.: Εκπαίδευση γυναικών σημαίνει ισότιμη εκπαίδευση με αυτή των αντρών. Έχει παρέλθει η εποχή που το κάθε φύλο «προοριζόταν» για κάποιο συγκεκριμένο ρόλο. Κανείς δεν προορίζεται για τίποτα και όλοι έχουν μέσα τους τη δυνατότητα να επιτύχουν υπέροχα πράγματα.
Η εκπαίδευση δεν έχει φύλο, έχει στόχο τη δημιουργία καλλιεργημένων, υπεύθυνων ανθρώπων με κριτική σκέψη. Παρόλα αυτά το εκπαιδευτικό σύστημα δεν παύει να ορίζεται από το πολιτικό σύστημα οπότε μοιραία αυτά τα δύο συναντώνται και το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα το καλύτερο δυνατό.
— Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι πιο αποσιωπημένες περιπτώσεις στην ιστορία των γυναικών στην Ελλάδα;
Ν. Μ.: Δεν ξέρω αν υπάρχουν λιγότερο ή περισσότερο αποσιωπημένες ιστορίες. Σίγουρα, υπάρχουν γυναίκες από την αρχαιότητα μέχρι και την πολύ πρόσφατη ελληνική ιστορία που, σ’ έναν πατριαρχικά δομημένο κόσμο, κατάφεραν να διαπρέψουν στην επιστήμη, στην τέχνη, στον αθλητισμό και δεν έχουν λάβει την προσοχή που τους αξίζει .
Ειδικά στην αρχαιότητα η παρουσία των γυναικών είναι τόσο ισχνή που νομίζει κανείς ότι δεν υπήρξαν καν. Όσο ερευνούσαμε τι μπορεί να έκαναν οι γυναίκες τότε, ανακαλύψαμε ότι υπήρχαν πολλά γυναικεία ονόματα που είχαν συμβάλει τα μέγιστα στα μαθηματικά, στην αστρονομία, στην ποίηση, στη φιλοσοφία, κι όμως δεν τα είχαμε ακούσει ποτέ. Δεν τα γράφει το σχολικό βιβλίο.
Ελ. Κ.: Οι πιο αποσιωπημένες περιπτώσεις γυναικών στην ιστορία της Ελλάδας είναι μάλλον τόσο καλά θαμμένες κάπου, που αγνοούμε ακόμη και την ύπαρξή τους. Βρίσκουμε κάποιες αναφορές από την αρχαιότητα, όσο κοιτάμε μέσα στα επόμενα χρόνια βρίσκουμε και κάποια πληρέστερα βιογραφικά στοιχεία τους, μα για να γίνει όλο αυτό πρέπει να θέλει κάποιος πολύ για να τις βρει. Να σκάψει αρκετά βαθιά. Είναι πια κοινή παραδοχή πως η ιστορία έχει γραφτεί κυρίως από αντρικές πένες, και για πολύ καιρό για άντρες αποδέκτες.
Αρ. Σ.: Η Μαρία Δεσίπρη-Σβώλου, η Σοφία Λασκαρίδου, η Αύρα Θεοδωροπούλου, η Θεανώ η Θουρία είναι ένα πολύ μικρό δείγμα. Εγώ προσωπικά δεν ήξερα καμία από αυτές ούτε ως όνομα. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα γυναίκες έχουν προσφέρει στις επιστήμες, στην πολιτική και στις τέχνες πράγματα που ούτε καν φανταζόμασταν ότι είναι από γυναίκες. Στο σχολείο μαθαίνουμε για τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Ευριπίδη, μαθαίνουμε για καμία γυναίκα;
Ναι, οι γυναίκες στην αρχαιότητα δεν είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Ή μήπως είχαν; Ή μήπως ήταν περισσότερες από όσο νομίζουμε, αλλά η καταγραφή της ιστορίας τις άφησε απ’ έξω; Ποιος γράφει την ιστορία; Ποιος γράφει τα βιβλία; Οφείλουμε να αναζητούμε όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούμε γιατί κανείς δεν μπορεί να αποδείξει ότι η γυναίκα είναι ένα πλάσμα κατώτερο από τον άνδρα –όπως λέει και η φεμινίστρια Αύρα Θεοδωροπούλου–, όσο και αν για πολλούς αιώνες προσπαθούσαν να μας πείσουν για αυτό.
Η εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας
Σκηνοθεσία: Χάρης Κρεμμύδας, Θανάσης Ζερίτης
Συγγραφή και επιμέλεια κειμένων: Νεφέλη Μαϊστράλη
Δραματουργική επεξεργασία: Νεφέλη Μαϊστράλη, Θανάσης Ζερίτης, Χάρης Κρεμμύδας
Σκηνικά-Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα
Μουσική σύνθεση/επιμέλεια: Σταύρος Γιαννουλάδης
Κινησιολογία: Πάνος Τοψίδης
Μουσική διδασκαλία: Ευαγγελία Καρακατσάνη
Παίζουν: Ελένη Κουτσιούμπα, Νεφέλη Μαϊστράλη, Αριστέα Σταφυλαράκη
Θέατρο Νέου Κόσμου - Κάτω Χώρος
13/12 - 18/1
Μέρες & Ώρες Παραστάσεων: Δευτέρα & Τρίτη, 21:15
