Η Λαίδη κι ο Αλήτης

Κριτική για την παράσταση «Αντιγόνη» του Σοφοκλή στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, σε σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις

Λουίζα Αρκουμανέα 10.8.2022 | 09:52

Η Λαίδη κι ο Αλήτης — Παίζοντας δίχως αντίπαλο, στην αρένα επικράτησε αβίαστα ο φωνακλάς Κρέων-Μπισμπίκης και το Ρεσιτάλ του Μάγκα. «Λαίδη» εναντίον «Αλήτη», σημειώσατε «2». Φωτ.: Θωμάς Δασκαλάκης

10.8.2022 | 09:52

Η «Αντιγόνη» δεν έχει φοβηθεί ποτέ κανέναν διεκδικητή της. Έχει πάρει όλες τις πιθανές μορφές κι έχει υποστεί πάσης φύσεως επεξεργασίες. Έχει μιλήσει όλες τις γλώσσες, έχει κατοικήσει σε όλα τα θέατρα και τα σχολεία του κόσμου. Έχει φωνάξει σε δρόμους, σε πλατείες, σε αμφιθέατρα, σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Έχει ενδυθεί όλα τα φύλα και όλες τις ηλικίες. Αν και άτεκνη, έχει γεννήσει αμέτρητους απογόνους, έχει ζευγαρώσει με τα κορυφαία μυαλά της φιλοσοφίας και της ψυχανάλυσης, της φεμινιστικής θεωρίας, των σπουδών φύλου και του queer.

Έχει φυλακιστεί με τον Νέλσονα Μαντέλα και άλλους μαύρους πολιτικούς κρατουμένους στη διαβόητη Νήσο Ρόμπεν της Νοτίου Αφρικής. Έχει γίνει ίνδαλμα του φεμινιστικού κινήματος, στην Ιταλία του χίλια εννιακόσια εβδομήντα. Αγωνίστηκε για τους νεκρούς του απελευθερωτικού πολέμου του Μπαγκλαντές, εκείνους που η κυβέρνηση άφησε άταφους να σαπίσουν στα χωράφια και στα ποτάμια της χώρας. Ύψωσε το ανάστημά της ενάντια στον Πατριωτικό Νόμο των ΗΠΑ, όταν ο τελευταίος αύξησε επικίνδυνα –αλλά πάντοτε νόμιμα– το δικαίωμα της κυβέρνησης να κατασκοπεύει τους πολίτες της. Πολέμησε με τους αδελφούς της αντάρτες ενάντια στους δικτάτορες της Λατινικής Αμερικής. Αφηγήθηκε την ιστορία των εβδομήντα χιλιάδων ανδρών, γυναικών και παιδιών που χάθηκαν στον τελευταίο εμφύλιο του Περού. Ήταν παρούσα στις διαδηλώσεις εναντίον της ρατσιστικής αστυνομικής βίας που σκότωσε τον Μάικλ Μπράουν, στο Φέργκιουσον του Μιζούρι.

Ένα πρόχειρα σκηνοθετημένο μελόδραμα με «καλά», «αριστοκρατικά» κορίτσια, «κακά», «λαϊκά» αγόρια, και τους τσακωμούς μιας ρεμπέτικης κομπανίας, την ημέρα που επίκειται επίσημη εμφάνισή της σε γαμήλια δεξίωση με χιλιάδες καλεσμένους, δηλαδή εμάς.

Κι αν όλα αυτά συνέβησαν ανά την υφήλιο, σε παραστάσεις (ή σε ταινίες) της τελευταίας πεντηκονταετίας, στην Ελλάδα του 2022, στο σημαντικότερο φεστιβάλ της χώρας, το μόνο που κλήθηκε η σοφόκλεια ηρωίδα να κάνει ήταν να πιάσει καβγάδες με τον καραμπουζουκλή Κρέοντα.

Στην Επίδαυρο μάς συστήθηκε ετούτη: ένα κοριτσάκι που κράδαινε όλο πείσμα τις μικρές γροθιές του στον αέρα, επιμένοντας να αυθαδιάζει και να αψηφά τις διαταγές του «τυράννου», όσο κι αν εκείνος περιδιάβαινε μερακλωμένος την ορχήστρα, βάζοντας τα χέρια στις τσέπες (ή στη μέση), φωνάζοντας, και απειλώντας να ρίξει, άμα λάχει, κανένα χαστούκι στα θρασύτατα θηλυκά που τολμούσαν να του αντιμιλήσουν. Ούτε καν αυτό, στην πραγματικότητα: γιατί για να υπάρξει έστω αυτό, θα προϋπέθετε κάποια υποτυπώδη σύγκρουση μεταξύ των κεντρικών ηρώων. Αλλά φευ. Αμφιβάλλω αν οι δύο ηθοποιοί «συναντήθηκαν» ποτέ πάνω στη σκηνή, αντιπαρατέθηκαν, για μια στιγμή τουλάχιστον, επί της ουσίας και όχι μέσα από τερτίπια, απευθυνόμενος ο καθένας στο κοινό του, υιοθετώντας τον ίδιο, μονότονο, ισοπεδωτικό τονισμό και το ίδιο ύφος από την αρχή ως το τέλος της παράστασης. «Ανδροπρεπείς» χειρονομίες του συρμού ο ένας, κοριτσίστικα «χεράκια» η άλλη.

Η Αντιγόνη της Έλλης Τρίγγου, μια ευπρεπής κοπέλα «από σπίτι», με πιασμένα μαλλάκια και δαντελένιο γιακαδάκι, ήταν τόσο αέρινη, η εκφορά του λόγου της τόσο παιδική, ώστε δεν απέκτησε την παραμικρή υπόσταση. Δεν την «ακούσαμε» ποτέ. Ως εκ τούτου, παίζοντας δίχως αντίπαλο, στην αρένα επικράτησε αβίαστα ο φωνακλάς Κρέων-Μπισμπίκης και το Ρεσιτάλ του Μάγκα. «Λαίδη» εναντίον «Αλήτη», σημειώσατε «2».

Η σχέση Αντιγόνης - Ισμήνης (Δανάη Μιχαλάκη) είχε πολλά χαριτωμένα αδελφικά αγκαλιάσματα και τίποτε άλλο. Ο Χορός σε καταστολή, παρακολουθούσε τα τεκταινόμενα απονευρωμένος και αμήχανος. Όποτε ζορίζανε τα πράγματα, είτε έπιανε τα όργανα, είτε έριχνε μια ζεϊμπεκιά για να συνέλθει. Ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης ως Κορυφαίος, με το σώμα του απενεργοποιημένο και τη φωνή του ασήκωτη, ανήμπορη να ελιχθεί, μιλούσε μια γλώσσα που έμοιαζε μήτε να την κατανοεί, μήτε να την κατέχει. Ο Κώστας Κορωναίος, αντιθέτως, έχοντας μόλις επιστρέψει από κάποιο σαφάρι (αυτό τουλάχιστον μας υποδείκνυε η ενδυμασία του), κατέβαλε φιλότιμη προσπάθεια ως Φύλακας: και ήταν ίσως ο μόνος που έπλασε έναν ενδιαφέροντα χαρακτήρα, προσδίδοντας μια νευρωτική κωμική διάσταση στη δουλοπρέπεια που γεννά ο εκφοβισμός της εξουσίας. Η έλλειψη καθοδήγησης, όμως, τον οδήγησε σταδιακά σε ερμηνευτικό ξεχείλωμα και κορεσμό.

Δεν έχει νόημα να υπεισέλθω σε περισσότερες λεπτομέρειες, όταν δεν υπήρχε καμία συνοχή, καμία στοχαστική διάθεση, καμία διδασκαλία που να προσδίδει συναισθηματικό βάθος στην υποκριτική... Μονάχα η «Αντιγόνη» ως παρωδία. Ένα πρόχειρα σκηνοθετημένο μελόδραμα με «καλά», «αριστοκρατικά» κορίτσια, «κακά», «λαϊκά» αγόρια, και τους τσακωμούς μιας ρεμπέτικης κομπανίας, την ημέρα που επίκειται επίσημη εμφάνισή της σε γαμήλια δεξίωση με χιλιάδες καλεσμένους, δηλαδή εμάς. Σε κάθε περίπτωση, αυτή ήταν η πραγματική ιστορία που μας αφηγήθηκαν οι συντελεστές. Η σοφόκλεια τραγωδία ως χαλκομανία, απογυμνωμένη από κάθε πολιτική ή υπερβατική διάσταση.

Λες και θα περίσσευε σε έναν σκηνοθέτη που ανεβάζει την «Αντιγόνη» σήμερα στην Επίδαυρο να μπει σε γόνιμους προβληματισμούς: Να σκεφτεί ποια είναι τα σώματα που υφίστανται κρατική και κοινωνική βία, ποιες οι γυναίκες που θάβονται ζωντανές διεκδικώντας την Επιθυμία τους, ποιες οι ετερότητες που εξορίζονται από το πεδίο του επίσημου δημόσιου λόγου, ποιες οι αντιφάσεις και τα διλήμματα της Δικαιοσύνης, ποιες οι φωνές που αμφισβητούν την ισχύ του Νόμου, ή αλλιώς, διά στόματος Τζούντιθ Μπάτλερ, «πώς μπορούμε να αντιστεκόμαστε σε άδικους νόμους και σε άδικες πολιτικές και, την ίδια στιγμή, να επιβιώνουμε της αντίστασής μας;».

Τα ερωτήματα που θέτει ο Σοφοκλής είναι ανεξάντλητα και, εικοσιπέντε αιώνες μετά, εξακολουθούν να μας βασανίζουν ως ατομικές και συλλογικές οντότητες. Ευτυχώς για μας, όσο κι αν ο Τσέζαρις Γκραουζίνις προσπάθησε να θάψει την «Αντιγόνη» στην κρύπτη της ανοησίας και της ευτέλειας, εκείνη στάθηκε μακριά, να τον κοιτάζει και να γελά. Έχει αντισταθεί σε πάσης φύσεως τυραννίες, έχει πεθάνει κι αναστηθεί αμέτρητες φορές. Απτόητη συνεχίζει την θαρραλέα πορεία της. Γνωρίζει (και γνωρίζουμε κι εμείς) ότι το σώμα της θα παραμείνει ζωντανό και εξεγερμένο, αναζωπυρώνοντας με κάθε τίμημα τη (χαμένη;) επαναστατικότητά μας. H Lady Lazarus της Σύλβια Πλαθ προειδοποιεί: «Out of the ash / I rise with my red hair / And I eat men like air»...

Αντιγόνη

Σκηνοθεσία: Cezaris Graužinis
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Σκηνογραφία – Ενδυματολογία: Kenny MacLellan
Μουσική σύνθεση: Δημήτρης Θεοχάρης
Χορογραφία: Edgen Lame
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτα Μπιμπλή
Φωτογραφίες: Θωμάς Δασκαλάκης
Οργάνωση Περιοδείας: Σταμάτης Μουμουλίδης
Διεύθυνση Παραγωγής: Κωνσταντίνα Αγγελέτου
Παραγωγή: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος - Πολιτιστικός Οργανισμός «Λυκόφως»

Πρωταγωνιστούν
Έλλη Τρίγγου (Αντιγόνη), Βασίλης Μπισμπίκης (Κρέων), Ιεροκλής Μιχαηλίδης (Κορυφαίος του Χορού), Γιώργος Παπαγεωργίου (Άγγελος), Δανάη Μιχαλάκη (Ισμήνη), Χρήστος Σαπουντζής (Τειρεσίας), Κώστας Κορωναίος (Φύλακας), Στρατής Χατζησταματίου (Αίμων), Μαρίνα Αργυρίδου (Ευριδίκη), Edgen Lame (Χορός), Γιάννης Μαστρογιάννης (Χορός), Περικλής Σιούντας (Χορός)

Περιοδεία όλο το καλοκαίρι
ΤΡΙΠΟΛΗ
Τρίτη 09 Αυγούστου 2022, 21:30
Θέατρο Αλσους Αγίου Γεωργίου

ΑΜΑΛΙΑΔΑ
Τετάρτη 10 Αυγούστου 2022, 21:30
ΘΕΑΤΡΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΗΛΙΔΑΣ

ΑΙΓΙΟ
Πέμπτη 11 Αυγούστου 2022, 21:30
ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΘΕΑΤΡΟ Γ.ΠΑΠΠΑΣ

ΛΑΥΡΙΟ
Παρασκευή 12 Αυγούστου 2022, 21:30
ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ

ΚΑΤΕΡΙΝΗ
Σάββατο 20 Αυγούστου 2022, 21:00
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ

ΞΑΝΘΗ
Κυριακή 21 Αυγούστου 2022, 21:00
Θερινό Δημοτικό Αμφιθέατρο

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ
Δευτέρα 22 Αυγούστου 2022, 21:00
ΘΕΑΤΡΟ ΑΛΤΙΝΑΛΜΑΖΗ

ΚΙΛΚΙΣ
Τρίτη 23 Αυγούστου 2022, 21:00
ΘΕΑΤΡΟ ΛΟΦΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΜΟΥΔΑΝΙΑ
Τετάρτη 24 Αυγούστου 2022, 21:00
ΑΝΟΙΧΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΝΕΩΝ ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ

ΒΕΡΟΙΑ
Πέμπτη 25 Αυγούστου 2022, 21:00
ΘΕΑΤΡΟ ΑΛΣΟΥΣ ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ

ΙΩΑΝΝΙΝΑ
Παρασκευή 26 Αυγούστου 2022, 21:00
ΘΕΑΤΡΟ ΕΗΜ-ΦΡΟΝΤΖΟΥ