Ρέκβιεμ για τους φοιτητές
Giorgio Agamben
lundimatin#246, 8 Ιουνίου 2020
*
Παραδομένη στην μηντιακή εποποιία που υμνεί τον υγειονομικό ηρωισμό, η Ευρώπη επινοεί έναν παράξενο "κόσμο του μετά" όπου η πραγματική ζωή θα είναι on line. Το επόμενο ακαδημαϊκό έτος φαίνεται να βρίσκεται κάτω από τον αστερισμό της εικονικής εκπαίδευσης, που παρουσιάζεται ως σύγχρονη ανάγκη απέναντι στην ιική απειλή η οποία, σύμφωνα με την πρόβλεψη ορισμένων ειδικών, θα εξακολουθοεί να υφίσταται τον Σεπτέμβρη. Επιστρέφοντας στις απαρχές του πανεπιστημίου, ο Giorgio Agamben περιγράφει την αρτηριοσκλήρωση του θεσμού, την πολιτική χρήση του ιού που επισπεύδει τον θάνατο της φοιτητικής ζωής. Προτρέποντας σε μια ζωτική αντίδραση, το κείμενο καλεί και σε μια αναγέννηση, αναζωπυρώνοντας τη φλόγα της μνήμης για να προκύψει μια "νέα κουλτούρα". Απέναντι στην τεχνολογική εξουσία που επιβάλλει τον διαχωρισμό μέσω της οθόνης, ήρθε η ώρα να διαμορφώσουμε με διαφορετικό τρόπο τους ευαίσθητους δεσμούς της νοημοσύνης που δημιουργεί πάντα η επιθυμία για μελέτη: για τις μελλοντικές universitates.
lundimatin
*
Όπως το είχαμε προβλέψει, τα πανεπιστημιακά μαθήματα θα διεξαχθούν από το επόμενο έτος on line. Αυτό που ήταν σαφές για έναν προσεκτικό παρατηρητή, δηλαδή ότι η "πανδημία" θα χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα για την ολοένα και πιο επεκτατική διάδοση των ψηφιακών τεχνολογιών, έχει συμβεί επακριβώς.
Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ δεν είναι η συνακόλουθη μετατροπή της διδασκαλίας, όπου το στοιχείο της φυσικής παρουσίας, που υπήρξε ανέκαθεν τόσο σημαντικό στη σχέση μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών, εξαφανίζεται οριστικά, καθώς οι συλλογικές συζητήσεις στα σεμινάρια, που ήταν το πιο ζωντανό μέρος της διδασκαλίας, εξαφανίζονται κι αυτές. Απόρροια της τεχνολογικής βαρβαρότητας που βιώνουμε σήμερα είναι η διαγραφή από τη ζωή κάθε εμπειρίας των αισθήσεων και η απώλεια του βλέμματος, το οποίο φυλακίζεται μόνιμα σε μια φασματική οθόνη.
Πολύ πιο καθοριστικό σε όλα αυτά που συμβαίνουν είναι κάτι που, εύλογα, δεν συζητιέται καθόλου: το τέλος, δηλαδή, της φοιτητικής ζωής ως μορφή ζωής. Τα πανεπιστήμια γεννήθηκαν στην Ευρώπη από φοιτητικές ενώσεις - universitates - και σ' αυτές οφείλουν το όνομά τους. Σ' αυτή τη μορφή ζωής του σπουδαστή, καθοριστική ήταν σίγουρα η μελέτη όπως και η παρακολούθηση των μαθημάτων, αλλά εξίσου σημαντική ήταν και οι συναντήσεις και οι συνεχείς ανταλλαγές με τους άλλους scholarii, που συχνά προέρχονταν από τα πιο απομακρυσμένα μέρη και συγκεντρώνονταν ανάλογα με τον τόπο καταγωγής τους σε nationes. Αυτή η μορφή ζωής έχει εξελιχθεί με διάφορους τρόπους κατά τη διάρκεια των αιώνων, αλλά από τους clerici vagantes [περιπλανώμενοι κληρικοί - σ.σ.] του Μεσαίωνα μέχρι τα φοιτητικά κινήματα του εικοστού αιώνα, η κοινωνική διάσταση του φαινομένου υπήρξε σταθερή. Όποιος έχει διδάξει σε μια αίθουσα πανεπιστημίου ξέρει καλά πώς συνάπτονται οι φιλίες, σα να λέμε κάτω από τα μάτια του, και πως συγκροτούνται, σύμφωνα με τα πολιτιστικά και πολιτικά ενδιαφέροντα, μικρές ομάδες μελέτης και έρευνας, οι οποίες συνεχίζουν να συναντιούνται ακόμη και μετά το τέλος του μαθήματος.
Όλα αυτά, που διήρκεσαν σχεδόν δέκα αιώνες, τώρα τελειώνουν για πάντα. Οι φοιτητές δεν θα ζουν πλέον στην πόλη όπου βρίσκεται το πανεπιστήμιο, αλλά ο καθένας θα ακούει τα μαθήματα κλεισμένος μέσα στο δωμάτιό του, μερικές φορές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από εκείνους που κάποτε ήταν συμφοιτητές τους. Οι μικρές πόλεις, που ήταν η έδρα των κάποτε φημισμένων πανεπιστημίων, θα δουν να εξαφανίζονται από τους τους δρόμους τους οι φοιτητικές αυτές κοινότητες, οι οποίες ήταν συχνά το πιο ζωντανό μέρος του τόπου.
Για κάθε κοινωνικό φαινόμενο που πεθαίνει μπορούμε να πούμε ότι, κατά μία ορισμένη έννοια, άξιζε το τέλος του, και είναι βέβαιο ότι τα πανεπιστήμιά μας είχαν φτάσει σε ένα τέτοιο σημείο διαφθοράς και εξειδικευμένης άγνοιας που δεν είναι δυνατόν να τα θρηνήσουμε επειδή και η μορφή ζωής των φοιτητών είχε κατά συνέπεια εξίσου φτωχύνει. Ωστόσο, δύο σημεία πρέπει να γίνουν αντιληπτά:
• Οι καθηγητές που δέχονται - όπως το κάνουν μαζικά - να υποταχθούν στη νέα τηλεματική δικτατορία και να παραδίδουν τα μαθήματά τους μόνο on line δεν διαφέρουν καθόλου από τους καθηγητές πανεπιστημίου οι οποίοι, το 1931, ορκίστηκαν πίστη στο φασιστικό καθεστώς. Όπως συνέβη τότε, είναι πιθανό πως μόνο δεκαπέντε στους χίλιους θα το αρνηθούν, αλλά σίγουρα τα ονόματά τους θα παραμείνουν στη μνήμη μαζί με εκείνα των δεκαπέντε εκπαιδευτικών που δεν ορκίστηκαν.
• Οι φοιτητές που αγαπούν πραγματικά τη μελέτη θα πρέπει να αρνηθούν να γραφτούν σε ένα τέτοιο μεταλλαγμένο πανεπιστήμιο, συγκροτώντας, όπως στις απαρχές του, νέες universitates μέσα τις οποίες, απέναντι στην τεχνολογική βαρβαρότητα, θα μπορεί τότε μόνο να παραμείνει ζωντανός ο λόγος του παρελθόντος και να γεννηθεί - αν τύχει και γεννηθεί - κάτι σαν μια νέα κουλτούρα.
Giorgio Agamben
Δείτε και ένα ακόμη άρθρο του Giorgio Agamben στο Αλμανάκ:
"Πρώτο έτος".
Εκατοντάδες μαθητές μπαίνουν σε ένα τεράστιο δωμάτιο, ένα άδειο και κρύο υπόστεγο, όπου τα μικροσκοπικά γραφεία παρατάσσονται ανά τετράδες. Οι υποψήφιοι συνθλίβονται από το περιβάλλον, τόσο μικροί μέσα στο σκληρό φως που έρχεται από την οροφή από όπου τους επιτηρούν. Η ένταση είναι αισθητή στο εξεταστικό κέντρο της Villepinte, όπου λαμβάνει χώρα ο περίφημος διαγωνισμός του πρώτου έτους στον τομέα της ιατρικής, της φαρμακευτικής, της οδοντιατρικής και της μαιευτικής. "Ήθελα να (...) μιλήσω για τη βία και τη δοκιμασία που αντιπροσωπεύουν αυτοί οι μεγάλοι διαγωνισμοί που καθορίζουν μία ολόκλρη ζωή", εξηγεί ο Τόμας Λίλτι [ο σκηνοθέτης της ταινίας -σ.σ.]. 'Εχοντας ο ίδιος δώσει εξετάσεις στον διαγωνισμό της ιατρικής πριν από είκοσι χρόνια, επέστρεψε στα πανεπιστημιακά θρανία για να γυρίσει την τρίτη του ταινία για τον ιατρικό κόσμο, μετά τον "Ιπποκράτη" (2014) και τον "Αγροτικό ιατρό" (2016 ). Ανακαλύπτει τότε ιατρικές σπουδές "στα πρόθυρα της διάλυσης", με "πάρα πολλούς φοιτητές, λίγες αίθουσες, λίγους καθηγητές". Συνθήκες "πολύ χειρότερες" από αυτές που ο ίδιος είχε γνωρίσει και τις οποίες περιγράφει ως ένα "πραγματικό παιδαγωγικό μακελειό". Για να απεικονίσει καλύτερα αυτήν την ατμόσφαιρα, δεν διστάζει να συνδυάσει το ντοκιμαντέρ με τη μυθοπλασία. "Πήγα να συναντήσω εκείνους που μόλις έβγαιναν από εξετάσεις, εκείνους που μόλις είχαν αποτύχει και εκείνους που εξακολουθούσαν να ελπίζουν. Είναι κάτι σαν ρεπορτάζ, μία δουλειά σχεδόν δημοσιογραφική (...)", προσθέτει ο Τόμας Λίλτι, διευκρινίζοντας ότι "όλοι αυτοί οι νέοι (...) είναι μέσα στην ταινία". [...]
Camille Gaubert
Science et Avenir, 23.01.2019
Μτφ. Σ.Σ.
