Ο AΓΩΓΟΣ EASTMED θα έδινε πρόσβαση σε φθηνό φυσικό αέριο στην Ελλάδα, θα ενίσχυε την ενεργειακή της ανεξαρτησία καθώς και την ευρωπαϊκή απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά πάγωσε ξαφνικά πριν από δύο μήνες, χωρίς καμία εξήγηση από τις κυβερνήσεις των χωρών που αφορούσε. Αυτό συνέβη μετά την άτυπη τοποθέτηση του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών –πριν από τη ρωσική εισβολή– που χαρακτήριζε το έργο ως μη βιώσιμο οικονομικά, μη φιλικό περιβαλλοντικά, ενώ επεσήμαινε και ότι προκαλεί εντάσεις με την Τουρκία, η οποία ήταν εξαρχής εχθρική επειδή δεν συμμετείχε. Σήμερα, έναν μήνα μετά την επίθεση στην Ουκρανία που ανέδειξε το πρόβλημα της ευρωπαϊκής ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, οι υποστηρικτές του αγωγού ζητάνε το «ξεπάγωμά» του.
Όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις τα τελευταία δέκα χρόνια επένδυσαν μεγάλο μέρος του διπλωματικού τους κεφαλαίου στη δημιουργία του αγωγού EastMed, ο οποίος θα συνέδεε τα κοιτάσματα του φυσικού αερίου της ανατολικής Μεσογείου με την Ευρώπη, μέσω της Κύπρου και της Ελλάδας. Όμως η απόσυρση της αμερικανικής υποστήριξης στο πρότζεκτ του αγωγού EastMed πριν από δύο μήνες, η οποία έγινε γνωστή μέσω ενός non paper με αποστολέα το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, φρέναρε ξαφνικά τη διαδικασία εξέλιξής του, χωρίς οι ενδιαφερόμενες χώρες να διαμαρτυρηθούν ιδιαίτερα.
Η αμερικανική παρέμβαση τον περασμένο Ιανουάριο, η οποία, αν και άτυπη, παρήγαγε αποτελέσματα, αφού σταμάτησε το έργο, εξακολουθεί να παραμένει ένα από τα άλυτα μυστήρια, καθώς οι ΗΠΑ ούτε συμμετέχουν σε αυτό το πρότζεκτ ούτε το χρηματοδοτούν. Δεν ζητήθηκαν ποτέ αμερικανικά κονδύλια για την κατασκευή του αγωγού, ο οποίος στηρίχθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις εταιρείες που διεξάγουν τις έρευνες στην ανατολική Μεσόγειο.
Οι εξηγήσεις που έδιναν οι ΗΠΑ στο non paper για τη μη στήριξη του αγωγού δεν περιείχαν ουσιαστική τεκμηρίωση στηριγμένη σε μελέτες. Έτσι, ο καθένας μπορούσε να δώσει τη δική του ερμηνεία για την απόσυρση της αμερικανικής στήριξης, η οποία σηματοδοτεί μια στροφή, αν σκεφτεί κανείς ότι, όταν υπέγραψαν τη συμφωνία, ο υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ Νταν Μπρουιγιέτ διαβεβαίωνε ότι οι Αμερικανοί θα συνέχιζαν να συνεργάζονται με τα ενδιαφερόμενα μέρη για να «διασφαλίσουν ότι θα αναπτυχθούν οι σχετικές υποδομές».
Ο πρέσβης Πάιατ, ο γερουσιαστής Μενέντεζ και αρκετοί ακόμα ισχυροί Αμερικανοί ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του αγωγού EastMed και είχαν εργαστεί για τη δρομολόγησή του, αφού θα ενίσχυε, μεταξύ άλλων, την απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Σε πρόσφατο άρθρο του ο Αμερικανός αναλυτής Μάικλ Ρούμπιν χαρακτήρισε τον EastMed «ένα αριστούργημα της διπλωματίας».
«Δυστυχώς, δρομολογήθηκε κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Τραμπ και έτσι έπεσε θύμα όχι μόνο της εχθρότητας της κυβέρνησης Μπάιντεν προς τα ορυκτά καύσιμα αλλά και της απόφασης του Προέδρου Τζο Μπάιντεν και του υπουργού Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν να ανατρέψουν οποιαδήποτε συμφωνία υποστήριζε η κυβέρνηση Τραμπ, χωρίς να εξετάσουν δεόντως τα πλεονεκτήματά της» είναι η ερμηνεία του Ρούμπιν, ο οποίος θεωρεί επίσης πως ο αγωγός EastMed πρέπει να επιστρέψει: «Θα ήταν λάθος να υπονομεύσουμε τον αγωγό EastMed για θέματα κλίματος, δεδομένου ότι το αέριο που θα μεταφέρει θα αντικαταστήσει αυτό που κάποτε έρεε από τη Ρωσία και δεν θα αυξήσει την ευρωπαϊκή εξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες. Είναι επίσης υποκριτικό να επιβραβεύουμε την Τουρκία όταν συνεχίζει τον ίδιο τύπο κατοχής στην Κύπρο σαν αυτόν που επιδιώκει τώρα η Ρωσία στην Ουκρανία. Αντίθετα, αν δώσουμε οποιαδήποτε αξιοπιστία στην πρόταση Ερντογάν για αγωγό Ισραήλ - Τουρκίας, είναι σαν να δικαιολογούμε τις επεκτατικές χερσαίες και θαλάσσιες παραβιάσεις του Ερντογάν…». Ο Αμερικανός αναλυτής ασκεί κριτική στους Μπάιντεν και Μπλίνκεν υποστηρίζοντας ότι το να υποβαθμίζουν τις ευρωπαϊκές εναλλακτικές λύσεις φυσικού αερίου δεν προάγει την εθνική ασφάλεια αλλά μάλλον ενισχύει τους αλυτρωτιστές στη Ρωσία και την Τουρκία. Αν το «η διπλωματία επέστρεψε», λέει ο Ρούμπιν, είναι κάτι περισσότερο από ένα σύνθημα της κυβέρνησης Μπάιντεν, «ήρθε η ώρα να αγκαλιάσει ολόψυχα τον αγωγό EastMed». «Είναι ειρωνικό η μόνη πολιτική που έχει απομείνει από τον προκάτοχό του και ασπάζεται ο Μπάιντεν να είναι να αντιμετωπίζει τους αντιπάλους του καλύτερα από τους συμμάχους και να γεμίζει τα ταμεία των δικτατοριών εις βάρος των δημοκρατιών».
Κυβερνητική αμηχανία
Μυστήριο αποτελεί και η στάση της ελληνικής κυβέρνησης τους τελευταίους δύο μήνες, η οποία δεν έχει δώσει ως τώρα καμία ουσιαστική εξήγηση. Ο πρωθυπουργός στο τελευταίο διάγγελμά του ανέφερε πως «διεκδικούμε την ενεργειακή μας αυτάρκεια» και αυτό «σημαίνει επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές, ανάπτυξη ηλεκτρικών διασυνδέσεων με κράτη όπως η Αίγυπτος, μετατροπή της Ελλάδας σε πύλη εισόδου υγροποιημένου φυσικού αερίου, προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας και αξιοποίηση των εθνικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου με οικονομικό ενδιαφέρον». Για το τελευταίο είπε ότι θα υπάρξουν σύντομα και νέες ανακοινώσεις. Για τον EastMed, όμως, δεν έκανε την παραμικρή αναφορά, παρότι το έργο αυτό είχε τη μεγαλύτερη άμεση σχέση με την απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και τυπικά δεν έχει διακοπεί.
Πριν από δύο χρόνια ο Κυριάκος Μητσοτάκης, μετά την υπογραφή της συμφωνίας με τους Προέδρους του Ισραήλ και της Κύπρου, ανέφερε πως ο EastMed υποστηρίζεται σθεναρά από τις ΗΠΑ και δήλωνε ότι αναμφίβολα θα αναβάθμιζε τη γεωστρατηγική υπεραξία και τον περιφερειακό ρόλο της Ελλάδας και της Κύπρου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δώσει ως τώρα κάπου 35 εκατομμύρια ευρώ για τις μελέτες και έχει υποστηρίξει τον EastΜed σε όλες τις φάσεις του ως έργο κοινού ενδιαφέροντος (common interest project), καθώς το φυσικό αέριο θα είναι το καύσιμο μετάβασης για τα επόμενα χρόνια. Ο πρωθυπουργός είχε χαιρετήσει και τη διακομματική υπερψήφιση του «Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act» από την αμερικανική Γερουσία, δηλώνοντας ότι ήταν «μια απόφαση που αποτυπώνει το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών για την ασφάλεια στην περιοχή, αλλά και την υποστήριξη της Ελλάδος ως στρατηγικού εταίρου σε ενεργειακά ζητήματα».
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε εκείνη την ομιλία του είχε παρουσιάσει τους λόγους που καθιστούσαν τον αγωγό αναγκαίο, οι οποίοι σήμερα έρχονται σε αντίθεση με εκείνους που επικαλείται το αμερικανικό non paper (περιβαλλοντικούς, τεχνικούς/εμπορικούς, κι επειδή δημιουργεί εντάσεις με την Τουρκία) για να αιτιολογήσει την απόσυρση της στήριξης των ΗΠΑ. Ο πρωθυπουργός είχε υποστηρίξει ότι ο αγωγός είναι τεχνικά υλοποιήσιμος και εμπορικά ανταγωνιστικότερος σε σχέση με άλλες επιλογές, αναφέροντας ότι «Αυτό το αποδεικνύει και η σημαντική συμφωνία που υπογράφηκε ανάμεσα στη ΔΕΠΑ και στην Energean για τη μεταφορά 2 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων αερίου μέσω του EastMed», ενώ η συνολική δυναμικότητα του αγωγού θα ήταν 10 δισεκατομμύρια bcm.
Πρόσφατα ο Νίκος Τσάφος από το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS) στην Ουάσιγκτον, με άρθρο του στην «Καθημερινή» αμφισβήτησε την επιχειρηματολογία που είχε παραθέσει ο πρωθυπουργός υπέρ του EastMed, υποστηρίζοντας ότι «η πρόταση για αγωγό προς την Τουρκία φαίνεται πιο ελκυστική τώρα» και ότι έχουν γίνει ήδη συζητήσεις σε πολιτικό επίπεδο για τον αγωγό αυτόν μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας.
Ποιοι δεν θέλουν τον EastMed
Εκτός από την πρόσφατη αλλαγή στάσης των ΗΠΑ, είναι γνωστό ότι τον EastMed δεν τον ήθελε (πιο χαμηλόφωνα) η Ρωσία και (πιο ηχηρά) η Τουρκία. Πολλές φορές ο Ερντογάν αυτά τα χρόνια απειλούσε πως δεν θα προχωρούσε κανένα ενεργειακό πρότζεκτ στην ανατολική Μεσόγειο το οποίο δεν θα συμπεριλαμβάνει την Τουρκία.
Τελευταία οι Τούρκοι προσεγγίζουν ξανά το Ισραήλ και προσπαθούν να το πείσουν να μεταφέρουν εκείνοι το δικό του αέριο μέσα από νέο αγωγό που θα περνάει από την Τουρκία.
Στα τουρκικά ΜΜΕ, το προηγούμενο διάστημα, ο EastMed παρουσιαζόταν «ως εναλλακτική λύση στο ρωσικό φυσικό αέριο» που παρακάμπτει την Τουρκία και την κατεχόμενη Κύπρο.
Ο Ταγίπ Ερντογάν επαναλάμβανε διαρκώς ωστόσο ότι «η μεταφορά φυσικού αερίου από την ανατολική Μεσόγειο στην Ευρώπη δεν μπορεί να γίνει χωρίς την Τουρκία».
Σε podcast του τουρκικού αγγλόφωνου TRT, μετά τη γνωστοποίηση του non paper από τις ΗΠΑ, ο εκπρόσωπος της Τουρκίας Giray Sadik αναφέρει ότι οι λόγοι που οι Αμερικανοί απέσυραν τη στήριξη στον EastMed είναι κυρίως πολιτικοί και σχετίζονται με τις ισορροπίες προς την Τουρκία.
Ξεπαγώνει ο EastMed μετά τη ρωσική εισβολή;
«Μετά τις τελευταίες εξελίξεις θα τα δούμε όλα με φρέσκια ματιά», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο βοηθός γραμματέας για διεθνείς υποθέσεις του αμερικανικού υπουργείου Περιβάλλοντος, δρ. Άντριου Λάιτ, στη συζήτηση που διοργανώθηκε στην Ουάσιγκτον στο πλαίσιο του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, τονίζοντας ότι «δεν έχουμε μόνο την πράσινη μετάβαση, αλλά και τη μετάβαση μακριά από τη Ρωσία».
Στο ίδιο συνέδριο παραβρέθηκε και ο πρώην υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος Γιάννης Μανιάτης, ο οποίος ξεκίνησε τον σχεδιασμό του EastMed το 2011. Ο Γ. Μανιάτης υποστήριξε ότι η ανατολική Μεσόγειος είναι η μόνη εναλλακτική για απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, με την αξιοποίηση των κοιτασμάτων της Κύπρου, του Ισραήλ, της Αιγύπτου και ίσως και της Ελλάδας. Σε αντίθεση με τους επικριτές του έργου, ισχυρίστηκε ότι όλες οι μελέτες που έχουν γίνει για τον EastMed επιβεβαιώνουν ότι είναι τεχνικά και οικονομικά βιώσιμος, «πολύ περισσότερο σήμερα, μετά την εισβολή στην Ουκρανία» και πρότεινε να αναβαθμιστεί η Ουάσιγκτον στο σχήμα συνεργασίας 3+1 που υφίσταται σήμερα ανάμεσα σε Ελλάδα, Κύπρο, Ισραήλ και ΗΠΑ.
Το σχέδιο Repower EU, που παρουσίασε πριν από λίγες μέρες η Κομισιόν, βάζει κι αυτό ως προτεραιότητα την αναζήτηση εναλλακτικών πηγών φυσικού αερίου καθώς και οδεύσεων εφοδιασμού ώστε να σταματήσει η εξάρτηση από τη Ρωσία. Στις σχετικές συζητήσεις που γίνονται στην Ευρώπη για τα κοιτάσματα της ανατολικής Μεσογείου, αναφέρεται ως πλεονέκτημα η κοντινή τους απόσταση, αλλά μένει να εκτιμηθεί αν συμφέρει περισσότερο η μεταφορά τους με πλοία ή μέσω του αγωγού EastMed και δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν το πρώτο.
Παρέμβαση υπέρ του EastMed έκανε με ανακοίνωσή του και το Jewish Institute for National Security of America (JINSA) την περασμένη εβδομάδα, αναφέροντας πως «η αιφνίδια απόφαση της κυβέρνησης Μπάιντεν τον Ιανουάριο να αποσύρει την υποστήριξη για τον αγωγό EastMed, ο οποίος θα παρέδιδε ισραηλινό και κυπριακό φυσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω της Ελλάδας μετά την ολοκλήρωσή του το 2025, αποδείχθηκε λανθασμένη, από τα βαρυσήμαντα γεγονότα που ακολούθησαν την παράνομη εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία».
Πρόσφατα δημοσιεύματα της «Jerusalem Post», επίσης, ανέφεραν ότι ο CEO της Chevron, Michael Wirth, μιλώντας σε ενεργειακό συνέδριο δήλωσε πως η έλλειψη φυσικού αερίου στην Ευρώπη, η οποία έχει ωθήσει τις τιμές σε υψηλά επίπεδα, έχει αναζωπυρώσει τη συζήτηση για τον αγωγό EastMed που θα μπορούσε να μεταφέρει φυσικό αέριο από το Ισραήλ σε Ευρωπαίους πελάτες.
Αλλά και ο διευθύνων σύμβουλος της ιταλικής Edison, Nicola Monti, μίλησε πριν λίγες μέρες για την ανάγκη να επανέλθει ο EastMed για να καταστεί δυνατή η ενεργειακή απεξάρτηση, υποστηρίζοντας ότι ήταν βιώσιμος και ανταγωνιστικός και πριν από την κρίση, αλλά τώρα είναι ακόμη περισσότερο. Στους σταθερούς υποστηρικτές του EastMed παραμένει και ο δημοκρατικός γερουσιαστής Ρόμπερτ Μενέντεζ αλλά και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο.
.@SenatorMenendez says #EastMed pipeline is a commercial viability question: "in a moment like this you put all options on the table/cannot deny yourself one. I’d rather not be looking at Venezuela & Iran when allies like Greece & Israel can be a source of energy in the interim"
— Katerina Sokou (@KaterinaSokou) March 15, 2022
Ανατροπές και αβεβαιότητες
Παρά την επαναφορά του EastMed από σημαντικούς παράγοντες, προκαλεί εντύπωση η απροθυμία στήριξής του από τους βασικούς πρωταγωνιστές: τις κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ.
Η Κύπρια υπουργός Ενέργειας Νατάσα Πηλείδου δήλωσε πρόσφατα ότι ο EastMed δεν αποτελεί μονόδρομο στην απεξάρτηση της Ε.Ε. από το ρωσικό φυσικό αέριο και ότι στόχος είναι η βέλτιστη αξιοποίηση των κοιτασμάτων με τον πιο οικονομικά εφικτό και αποτελεσματικό τρόπο. Σε ερώτηση για τη δημιουργία σταθμού υγροποίησης φυσικού αερίου στην Κύπρο, απάντησε ότι με τις επιβεβαιωμένες ποσότητες της Κύπρου αυτήν τη στιγμή δεν είναι μια βιώσιμη επιλογή, αλλά υπάρχουν παρόμοιοι σταθμοί σε γειτονικές χώρες, όπως η Αίγυπτος, οι οποίοι έχουν δυνατότητα να φιλοξενήσουν ποσότητες και από άλλες γειτονικές χώρες, με ευνοϊκούς όρους οι οποίοι συζητούνται.
Στις δηλώσεις της η αρμόδια υπουργόε της Κύπρου δεν φαίνεται να υπερασπίζεται ένθερμα τον EastMed, ενώ παρόμοια χλιαρή στάση κρατά και η νέα κυβέρνηση του Ισραήλ. Αλλά και από τον λόγο του Κυριάκου Μητσοτάκη και του υπουργού Ενέργειας Κώστα Σκρέκα ο EastMed απουσιάζει τελευταία, σε αντίθεση με το υγροποιημένο αέριο, τους σταθμούς και τη μεταφορά του.
Πριν από δύο χρόνια, ωστόσο, ο πρωθυπουργός ισχυριζόταν ότι τα οφέλη της Ελλάδας από τον EastMed θα ήταν πολλά καθώς θα προέκυπταν «τόσο από τα έσοδα της παραγωγής, μεταφοράς και διανομής αερίου σε νέες περιοχές, όσο και από τη μείωση των τιμών στην τελική αγορά». «Ο αγωγός αυτός προσβλέπουμε ότι θα μπορεί στο μέλλον να μεταφέρει και τους ενεργειακούς πόρους που ελπίζουμε να βρούμε νότια της Κύπρου, αλλά και στο Ιόνιο, στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης» έλεγε.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης διαβεβαίωνε επίσης ότι ο αγωγός EastMed δεν αποτελεί απειλή για κανέναν, δηλώνοντας ότι η περιφερειακή συνεργασία είναι ανοιχτή σε όλους με μόνη προϋπόθεση να σέβονται το Διεθνές Δίκαιο και τους κανόνες καλής γειτονίας.
Παρά την κλιματική αλλαγή και τον προγραμματισμό εγκατάλειψης των ορυκτών καυσίμων, τα κοιτάσματα της ανατολικής Μεσογείου αποκτούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το επόμενο διάστημα. Γι' αυτό και ο Ταγίπ Ερντογάν πιέζει το Ισραήλ για τη δημιουργία νέου αγωγού που θα μεταφέρει το φυσικό του αέριο στην Τουρκία. Σε αυτή την περίπτωση όμως, όπως έχει επισημάνει και o καθηγητής Γιάννης Μανιάτης, θα ενισχυθεί ένας άλλος γεωπολιτικός κίνδυνος, αυτός της ενεργειακής εξάρτησης από την Τουρκία. Εύλογα λοιπόν αναρωτιέται κανείς γιατί η Ε.Ε. να εξαρτηθεί ενεργειακά από μια χώρα σαν την Τουρκία, όταν μπορεί να βασιστεί σε κράτη-μέλη όπως η Ελλάδα και η Κύπρος;
Για την ώρα στην Ε.Ε. υπάρχει μεγάλη ρευστότητα για τις αποφάσεις που θα λάβουν σχετικά με τη νέα ενεργειακή πολιτική, ενώ σε εκκρεμότητα παραμένει και ο EastMed, τουλάχιστον μέχρι να μιλήσουν ανοιχτά στους πολίτες οι πολιτικές ηγεσίες της Ελλάδας και της Κύπρου και να εξηγήσουν είτε γιατί εξακολουθούν να τον στηρίζουν είτε γιατί σταμάτησαν.
