Κοινωνική κατοικία. Η ηρωική εποχή των μεγάλων οικιστικών συγκροτημάτων στη Γαλλία.
Μία πλήρης αντιστροφή των στερεοτύπων για τις κατοικίες χαμηλού εισοδήματος (HLM)
Émilien Urbach
L'Humanité - 12.03.2022
Έχει συγκεντρώσει περισσότερες από 3.000 καρτ ποστάλ: ο κοινωνιολόγος Renaud Epstein μοιράζεται καθημερινά στο Twitter καρτ ποστάλ που αφηγούνται 30 χρόνια κατασκευής μεγάλων οικιστικών συγκροτημάτων. Η σειρά αυτή, η οποία μαρτυρά "την "ηρωική" εποχή του κρατικού χωροταξικού σχεδιασμού", αποτελεί το αντικείμενο ενός εικονογραφημένου βιβλίου. Ποια ιστορία μας λένε αυτές οι εικόνες των ZUPs [Zones à Urbaniser en Priorité: Περιοχή με προτεραιότητα στην αστική ανάπτυξη -σ.σ.]
Εκτός από όμορφο αντικείμενο, το βιβλίο του Renaud Epstein, από τις εκδόσεις Le Nouvel Attila, μας υπενθυμίζει το χειραφετητικό σχέδιο της κατασκευής αυτών των στιγματισμένων σήμερα οικισμών κατά τη διάρκεια των "Τριάντα Ένδοξων Χρόνων". Ο συγγραφέας επέλεξε 64 καρτ ποστάλ από τις 3.000 που συγκέντρωσε σε τριάντα χρόνια μελέτης. Αναδεικνύοντας ορισμένες από τις πίσω όψεις αυτών των καρτ ποστάλ, δίνει επίσης μια εικόνα της ζωής των κατοίκων αυτών των γειτονιών κατά τις τελευταίες επτά δεκαετίες. Μια συνομιλία με τον Renaud Epstein:
Πώς καταλήξατε να συλλέγετε όλες αυτές τις καρτ ποστάλ;
Όλα ξεκίνησαν το 1994. Εκείνη την εποχή, ετοίμαζα μια εργασία για ένα μεταπτυχιακό δίπλωμα κοινωνιολογίας σχετικά με ένα πρόγραμμα κοινωνικής ανάπτυξης στη ZUP των Τριών Γεφυρών στο Roubaix. Σε ένα καφενείο, σε ένα μικρό σταντ με καρτ ποστάλ, ανάμεσα σε ευχετήριες και χριστουγεννιάτικες κάρτες, βρήκα μια φωτογραφία του μεγάλου συγκροτήματος το οποίο μελετούσα. Αγόρασα μερικές για το αρχείο μου. Ήταν, εκείνη την εποχή, απλώς υλικό τεκμηρίωσης. Στα χρόνια που ακολούθησαν, κατά τη διάρκεια των οποίων συνέχισα να εργάζομαι πάνω σε θέματα πολιτικής της πόλης, συνέχισα να μαζεύω αυτού του είδους τις κάρτες. Το 2003 εμφανίστηκε το εθνικό πρόγραμμα αστικής ανάπλασης του Jean-Louis Borloo που υποστήριζε ότι η κατεδάφιση και η μετατροπή του αποθέματος κατοικιών θα επέτρεπαν την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων. Αποφάσισα τότε να συγκεντρώσω τις καρτ ποστάλ αυτών των συνοικιών για να αποτελέσουν το αρχείο ενός κόσμου που επρόκειτο να εξαφανιστεί. Συγκέντρωσα σχεδόν 3.000 από αυτές. Και το 2014, άρχισα να ανεβάζω κάθε μέρα στο Twitter μια φωτογραφία από τις καρτ ποστάλ αυτές, πάντα με το ίδιο μήνυμα: "Μια μέρα, μια ZUP, μια καρτ ποστάλ", με το όνομα της συνοικίας και του δήμου. Οι κάρτες αυτές μαρτυρούν την "ηρωική" εποχή ενός κράτους που προωθούσε τον χωροταξικό σχεδιασμό, το οποίο, από τη δεκαετία του 1950 και μετά, επέτρεψε στους ανθρώπους να ξεφύγουν από μια κατάσταση κακής στέγασης που ήταν ενδημική από τα τέλη του 19ου αιώνα. Μας υπενθυμίζουν επίσης ότι αυτά τα οικιστικά συγκροτήματα χαμηλού κόστους ήταν τόποι κοινωνικής ανέλιξης για τους κατοίκους τους. Η καρτ ποστάλ συμπυκνώνει αυτά τα δύο στοιχεία: στην μπροστινή πλευρά, η εικόνα των σύγχρονων συνοικιών, που χτίστηκαν από τις δημόσιες αρχές κατά τη διάρκεια των "Τριάντα Ένδοξων Χρόνων". Στο πίσω μέρος, κομμάτια από τη ζωή των κατοίκων.
Πώς περνάμε από την "ηρωική" αυτή εικόνα στις αναπαραστάσεις άχαρων και εγκληματογόνων γειτονιών;
Θα μπορούσαμε να εμμείνουμε σε μερικές ημερομηνίες: 1971-1973, οι εγκύκλιοι Chalandon και Guichard που έθεσαν τέλος στην κατασκευή μεγάλων συγκροτημάτων ασκώντας κριτική στον πολεοδομικό τους σχεδιασμό και στις διαχωριστικές δυναμικές που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται. Το 1977, με την μεταρρύθμιση του Barre για τις στεγαστικές επιδοτήσεις, η οποία αντικαθιστά την επιδότηση της κατασκευής ή της ανακαίνισης με τα προσωπικά δάνεια, ξεκινά η διαδικασία εξαθλίωσης αυτών των γειτονιών. 1981, οι ταραχές των Minguettes στο Vénissieux. Οι ταραχές του 1991 στο δυτικό Παρίσι και οι αστικές εξεγέρσεις του 2005. Όλα αυτά δίνουν την εντύπωση μιας απότομης μετατόπισης από την ουτοπία της σύγκλισης των κοινωνικών τάξεων μέσω της στέγασης στη δυστοπία του γκέτο και της άνομης ζώνης. Η ιδέα ότι από τις "cités radieuses" πήγαμε στα γκέτο είναι ωστόσο αμφισβητήσιμη, τόσο ιστορικά όσο και κοινωνιολογικά. Οι επικρίσεις που ασκούνται στα μεγάλα οικιστικά συγκροτήματα είναι τόσο παλιές όσο και αυτές οι συνοικίες. Αλλά όταν διαβάζεις το πίσω μέρος των καρτ ποστάλ, συνειδητοποιείς ότι οι απόψεις των κατοίκων ήταν πάντα σε διαφορετικό τόνο από αυτές που ακούγονται στα μέσα ενημέρωσης. Οι κάτοικοι είναι συναισθηματικά δεμένοι με τη συνοικία τους. Είναι το μέρος όπου έχεις τους φίλους σου, την οικογένειά σου, τις αναμνήσεις σου. Πρέπει να δείτε τους ανθρώπους πως κλαίνε όταν ένα κτίριο καταστρέφεται. Αυτό που πέφτει δεν είναι μόνο το μπετόν. Είναι αναμνήσεις, κομμάτια της ζωής. Με αυτό το βιβλίο, θέλω να επαναφέρω τις διάφορες αποχρώσεις, να αλλάξω τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τα μεγάλα συγκροτήματα, ώστε να μειώσω το στίγμα που ακολουθεί τους κατοίκους τους.
Πρόκειται, ωστόσο, για μέρη στα οποία συγκεντρώνεται σήμερα μεγάλη φτώχεια...
Πράγματι, αλλά δεν θα εξαφανίσουμε τους θύλακες φτώχειας κατεδαφίζοντας τις κοινωνικές κατοικίες! Όσο υπάρχουν φτωχοί και επισφαλείς άνθρωποι, θα ζουν στα λίγα τμήματα του στεγαστικού αποθέματος που είναι προσβάσιμα σε αυτούς. Αλλά το αρχιτεκτονικό στυλ και η αστική μορφή δεν είναι η αιτία των κοινωνικών προβλημάτων. Επιπλέον, δεν είναι όλα τα μεγάλα οικιστικά συγκροτήματα φτωχές γειτονιές και δεν ζουν όλοι οι φτωχοί στα συγκροτήματα αυτά. Για τον λόγο αυτό είμαι επιφυλακτικός απέναντι σε μια πολιτική αστικής ανάπλασης που έχει καταστήσει την κοινωνική ποικιλομορφία κεντρικό της στόχο. Τα συγκροτήματα των HLM κατασκευάστηκαν πριν από μισό και πλέον αιώνα και οι δημόσιες επενδύσεις σε αυτά υπήρξαν έκτοτε εξαιρετικά περιορισμένες. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να γίνουν επενδύσεις σε αυτές τις συνοικίες και, μερικές φορές, να πραγματοποιηθούν και εργασίες κατεδάφισης-ανακατασκευής. Σήμερα, όμως, οι επενδύσεις στοχεύουν στην αλλαγή του πληθυσμού των συνοικιών, αντί να επιλύουν τα προβλήματα εκείνων που ήδη ζουν εκεί. Αυτές οι εργασίες ανακαίνισης θα είχαν μεγαλύτερη σημασία αν πραγματοποιούνταν με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων και όχι την προσέλκυση πλουσιότερων ανθρώπων.
"'Ενα συγκρότημα κατοικιών στη Sarcelles... Η Souhayla έμεινε παγιδευμένη για περισσότερα από σαράντα λεπτά στο ασανσέρ του κτιρίου όπου διέμενε.
Η σκηνή θα μπορούσε να είναι από ταινία καταστροφής. Ήταν όμως μια πραγματική εμπειρία για τη Souhayla και τα δύο αδέλφια της. Την Παρασκευή 20 Μαΐου, η νεαρή γυναίκα πήρε τον ανελκυστήρα για να κατέβει στο επίπεδο -2 του κτιρίου..
Ξαφνικά, ο ανελκυστήρας κόλλησε πριν φτάσει στο δεύτερο υπόγειο και το νερό άρχισε να εισβάλλει και να πλημμυρίζει σταδιακά την καμπίνα.. Ενώ σε αυτό το τμήμα του κτιρίου "το τηλέφωνο δεν λειτουργεί", κατάφερε ως εκ θαύματος να επικοινωνήσει με τον αδελφό της, ο οποίος έτρεξε να τη σώσει. Ακολούθησαν στιγμές μεγάλης αγωνίας. Η πυροσβεστική την απεγκλώβισε τελικά μετά από από σαράντα ολόκληρα λεπτά, όταν η κοπέλα ήταν ήδη μέχρι τη μέση μέσα στο νερό. "Πίστεψα ότι θα πεθάνω", είπε."
