Στη Βλύχα της Ελευσίνας, στις 30 και 31 Αυγούστου, παρουσιάζεται στο Μυστήριο 115 το έργο του Ευθύμη Φιλίππου «Μεγάλα και μικρά πλοία» σε σκηνοθεσία Αργυρώς Χιώτη, με την Αγγελική Παπούλια και τον The Boy (Αλέξανδρο Βούλγαρη).
Στη μικρή χερσόνησο που μετατράπηκε σε νεκροταφείο πλοίων καταφθάνουν με το φορτηγό τους δυο αδέλφια για την πραγματοποίηση μιας ιδιαίτερης τελετής: να μεταμοσχεύσουν στο σώμα τους μέλη από τα σώματα των γονιών τους. Μια τελετή με μάρτυρες τους θεατές και τον θεό, μια αλληγορία που μιλά για τη συμφιλίωση με τον θάνατο, το παρελθόν και τις πληγές του και την αναπόφευκτη ομοιότητα με τους γονείς μας.
Συναντώ τους συντελεστές για να μιλήσουμε για αυτό το γεμάτο αμφισημίες και ψευδαισθήσεις έργο. Η σκηνοθέτιδα Αργυρώ Χιώτη συνεργάστηκε για πρώτη φορά με τον Ευθύμη Φιλίππου στα «Αίματα», έργο που παρουσιάστηκε στη Στέγη το 2014, έπειτα στις «Απολογίες 4&5» το 2016 στο Φεστιβάλ Αθηνών και στο «Νερό της Κολωνίας» το 2019, στο Εθνικό Θέατρο, που αυτόν το χειμώνα θα κάνει περιοδεία στη Γαλλία.
Υπάρχει ο μεγάλος φόβος να μην πέσουμε στην παγίδα του προφανούς. Η Περσεφόνη, ο μύθος, το διυλιστήριο, το μυστήριο ήταν ήδη πολυχρησιμοποιημένα. Οπότε, σε σχέση με έναν τόσο φορτισμένο χώρο θέλαμε να δημιουργηθεί κάτι που να μη σχετίζεται άμεσα, με επιφανειακό τρόπο, με ό,τι χαρακτηρίζει αυτό τον τόπο, με το προφανές. Αυτό ήταν το ενδιαφέρον όλης της ιστορίας: έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος που να μην είναι κοινότοπος.
«Αυτό που μου αρέσει πολύ στη συνεργασία μου με τον Ευθύμη είναι ότι ξεκινάμε από μηδενική βάση. Συμπράττουμε σε όλη η διαδικασία της δημιουργίας του κειμένου. Αφετηρία ήταν η έμπνευση του Ευθύμη να γράψει ένα έργο που έχει σχέση με τους γονείς, με τη μεταμόρφωση. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει μήνες ζύμωσης και συζητήσεων. Ο Ευθύμης έχει ανάγκη από πλαίσιο, εγώ έχω ανάγκη από έναν κόσμο που αντιστρέφει ή μετατοπίζει τα πράγματα. Στο θέατρο δεν μου αρέσει να αντιμετωπίζονται τα ζητήματα με ευθύ τρόπο. Οπότε, όταν παίρνω το κείμενο από τον Ευθύμη, είναι η βάση μας ή τα στοιχεία που θέλουμε, το ακολουθώ πιστά και ξέρω πώς πρέπει να δρομολογηθεί σε σχέση με τους ηθοποιούς. Αυτό το κείμενο γράφτηκε σχεδόν επάνω στα παιδιά, ξέραμε ότι η Αγγελική θα είναι αυτή η γυναίκα και ο Αλέξανδρος (The Boy) θα είναι μαζί της και έχει να κάνει και με τη χημεία μεταξύ τους. Εγώ ακολουθώ, πάντα αυτό κάνω, τη μουσική της γλώσσας του, της σκέψης του, θέλουμε να βουτήξουμε στη ροή των συνειρμών του Ευθύμη» λέει η Αργυρώ.
«Πριν ακόμα υπάρξει το κείμενο επισκεφθήκαμε διάφορους χώρους, αυτό ήταν το πρώτο, ο χώρος. Εκεί, στην Ελευσίνα, όλη αυτή η αντίφαση του τοπίου, η πυκνότητα των σημάτων, των αντικειμένων, της ατμόσφαιρας στον χώρο, θεώρησα ότι μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τον Ευθύμη. Μου άρεσε επίσης πολύ η δυνατότητα που δίνει η Πολιτιστική Πρωτεύουσα να κάνουμε παράσταση σε έναν μη αμιγώς θεατρικό χώρο, ότι ξαφνικά είχαμε τη δυνατότητα να εμπνευστούμε από το τοπίο και να φτιάξουμε μια παράσταση με αυτό, σε αυτό και για αυτό, και αποφασίσαμε να την κάνουμε προς το θαλάσσιο μέτωπο, βλέποντας αυτό το καθηλωτικό τοπίο».
— Η Ελευσίνα, αυτό το συγκεκριμένο σημείο, τι σημαίνει;
Ευθύμης: Είχαμε στο μυαλό μας την Ελευσίνα πριν ασχοληθώ με τη γραφή. Εμένα προσωπικά με βοηθά πολύ όταν υπάρχει συγκεκριμένο πλαίσιο, πριν ξεκινήσει το γράψιμο. Υπάρχει ένα συγκεκριμένο σημείο, ένα σκηνικό που στην ουσία είναι έτοιμο χρόνια πριν ξεκινήσει η παράσταση, οπότε ξεκινάς με κάτι που διευκολύνει τα πράγματα πάρα πολύ. Ξέρεις με τι έχεις να κάνεις πριν ξεκινήσεις, με μια συγκεκριμένη εικόνα και έναν τόπο και μια πόλη όπου ζουν αυτοί οι άνθρωποι, έχει αυτό το φως, έχει τα αρχαία, έχει τα διυλιστήρια. Υπάρχει ο μεγάλος φόβος να μην πέσουμε στην παγίδα του προφανούς. Η Περσεφόνη, ο μύθος, το διυλιστήριο, το μυστήριο ήταν ήδη πολυχρησιμοποιημένα. Οπότε, σε σχέση με έναν τόσο φορτισμένο χώρο θέλαμε να δημιουργηθεί κάτι που να μη σχετίζεται άμεσα, με επιφανειακό τρόπο, με ό,τι χαρακτηρίζει αυτό τον τόπο, με το προφανές. Αυτό ήταν το ενδιαφέρον όλης της ιστορίας: έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος που να μην είναι κοινότοπος.
— Ποια είναι αυτά τα δυο πρόσωπα που φτάνουν για να ολοκληρώσουν με μια τελετή την επίπονη, όπως την αποκαλούν, προσπάθειά τους;
Αγγελική: Είναι δυο αδέλφια πολύ αγαπημένα, τα οποία έχουν αποφασίσει να κάνουν, τη συγκεκριμένη μέρα που τους βλέπουμε, μια τελετή στην οποία θα μεταμοσχεύσουν τα μάτια του πατέρα τους στα μάτια του αδελφού, του Αλέξανδρου. Είναι το τελευταίο μέρος ενός τελετουργικού στη συγκεκριμένη μέρα, στον συγκεκριμένο τόπο. Έχουν ήδη μεταμοσχεύσει μέλη των σωμάτων των πεθαμένων γονιών τους στα δικά τους μέλη. Θέλουν να γίνουν οι γονείς τους. Φυσικά, σε μια αναγωγή στη ζωή, δεν θέλουμε να γίνουμε οι γονείς μας, αν και μάλλον είναι κάτι που γινόμαστε αναπόφευκτα, όμως αυτά τα αδέλφια οδηγούνται σε αυτόν το δρόμο χωρίς να αντιστέκονται, ενώ εμείς, ας πούμε, τα «αληθινά πρόσωπα», συχνά λέμε «δεν θα γίνω σαν τη μαμά μου ή σαν τον μπαμπά μου». Αυτά τα αδέλφια έχουν ενσωματώσει κατευθείαν αυτή την επιθυμία, μάλιστα την επιζητούν και την επιδιώκουν και ζητάνε τη σφραγίδα του θεού. Όλο αυτό συμβαίνει υπό το βλέμμα του θεού.
Αλέξανδρος (The Boy): Εγώ μπαίνω στα κείμενα με έναν τρόπο που δεν θέλω να τα εξηγήσω ποτέ. Όταν προσπαθώ να αφηγηθώ σαν ιστορία τι είναι αυτό που έχω διαβάσει, τι είναι αυτό που βγαίνει, κάπως καταλήγω να το φτηναίνω, να αφαιρώ από την ουσία του, από την ποίησή του, και αντιδρώ συναισθηματικά. Ας πούμε, κάποιες φορές υπάρχουν πράγματα σε κείμενα που μπορεί και να μην τους έχω δώσει σημασία ή να μην τα έχω καταλάβει, αλλά με έχουν αγγίξει πολύ. Στο συγκεκριμένο κείμενο αυτό που μου φαίνεται πολύ ενδιαφέρον −και αυτό κρατώ συναισθηματικά− είναι το πώς ο Ευθύμης από κάποιες στιγμές με πολύ απλές περιγραφές, περνά −περιορίζοντας χειρουργικά το συναίσθημα− στην περιγραφή μιας κατάστασης πολύ έντονης, χωρίς να γίνεται εκεί που το περιμένεις. Αυτό εμένα με οδηγεί κάπου.
Στο συγκεκριμένο κείμενο, σε αυτήν τη φόρμα, αυτό που μου αρέσει είναι η απλότητα των υλικών. Υπάρχει ένας μονόλογος και ο τρόπος μπορεί να είναι πολύ απλός, μπορεί και όχι, υπάρχουν και κάποια τραγούδια που για μένα είναι σαν δήλωση και αυτό με βοηθά πολύ περισσότερο στο πώς θα δουλέψω από το να είχα μια πιο συγκεκριμένη αφήγηση της ιστορίας. Από εκεί προκύπτουν για μένα ιδέες και συναισθήματα σχετικά με το τι είναι αυτό το πράγμα.
— Υπάρχει ο θεός, η έννοια του θεού, κάτι που συναντάμε για πρώτη φορά σε ένα κείμενο του Ευθύμη. Όχι μόνο υπάρχει αλλά και εποπτεύει την τελετή, η οποία με κάποιον τρόπο απευθύνεται σε αυτόν.
Αργυρώ: Μου έκανε εντύπωση και ήταν η πρώτη φορά που είδα τόσο καθαρά να έρχεται η ύπαρξη του θεού, να ονομάζεται, σε ένα κείμενο του Ευθύμη. Εν τέλει παρουσιάζεται με έναν τρόπο αρκετά πρωτόλειο ως προς τη σχέση μας με αυτόν, την επαφή μας με μια ειλικρίνεια, με μια δική μας βαθιά ανάγκη από τη μια μεριά αλλά και μια πρακτικότητα από την άλλη. Ο θεός εδώ εμφανίζεται ως γραφειοκράτης, ως κάτι πολύ προσιτό που ο Γιώργος, ένα πρόσωπο-κλειδί της ιστορίας, που δεν εμφανίζεται αλλά αναφέρεται, το έχει δείξει και το έχει περιγράψει λεπτομερώς. Σε ένα σύμπαν όπου όλοι τον πιστεύουν και κανένας δεν τον αμφισβητεί.
Ευθύμης: Είναι μια προσπάθεια να περιγράψεις κάτι που δεν είναι απόλυτο, δεν είναι προαποφασισμένο, υπάρχει διαρκώς ένα δίλημμα, μια αμφισημία που αφορά και τα πρόσωπα. Δεν ξέρεις αν είναι αδέλφια ή αν είναι ερωτευμένα μεταξύ τους ή αν είναι άνθρωποι τρισευτυχισμένοι ή δυστυχείς, δεν ξέρεις αν αυτά που λένε είναι αλήθεια ή ψέματα, αν υπάρχει θεός ή όχι. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο νομίζω χρησιμοποιήθηκε και το στοιχείο του θεού, οπότε τι σημασία έχει αν πιστεύει κάποιος ή δεν πιστεύει, αν υπάρχει θεός ή δεν υπάρχει.
Αλέξανδρος (The Boy): Για μένα, το σημείο που ένιωσα ότι υπάρχει θεός είναι όταν λέει σε κάποια στιγμή ότι αγαπημένο του τραγούδι είναι ένα των Pet Shop Boys, οι Pet Shop Boys έχουν γράψει πολλά τραγούδια που θα μπορούσαν να αρέσουν στον θεό.
— Υπάρχει ένας διαμεσολαβητής, ο Γιώργος, αναφέρεται αλλά δεν τον βλέπουμε. Ωστόσο παίζει καθοριστικό ρόλο στην τελετή, σαν να την έχει υπαγορεύσει ή να του την έχει υπαγορεύσει ο θεός. Είναι και αυτός που τους έχει δείξει τον θεό, ένα πρόσωπο που εμπιστεύονται και πιστεύουν απόλυτα.
Αγγελική: Εμένα ο ρόλος του διαμεσολαβητή, δηλαδή του Γιώργου, μου φαίνεται πολύ σημαντικός. Αυτός ο χαρακτήρας δεν εμφανίζεται μπροστά στο κοινό αλλά έχει πληροφορήσει τα αδέλφια τι πρέπει να κάνουν και πώς να γίνει η τελετή, τους έχει δείξει βίντεο με τον θεό, είναι μια φιγούρα πάρα πολύ σύνθετη. Είναι διαμεσολαβητής, άγγελος, μπορεί να είναι ένας απατεώνας που κάνει πλάκα. Μου φαίνεται ότι από αυτόν καταλαβαίνω αν υπάρχει ή δεν υπάρχει θεός. Και επηρεάζει πολύ τη ζωή τους, σαν να τα κινεί όλα αυτός. Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι θα πετύχει η τελετή επειδή το είπε εκείνος, συνεπώς όλα είναι ρευστά, μια εκδοχή που υπαγόρευσε ο Γιώργος. Μου βγάζει και κάτι από αρχαίους μύθους, από τον αγγελιοφόρο.
Τον μονόλογο της Αγγελικής διακόπτουν ή συμπληρώνουν, παρεμβάλλονται σ’ αυτόν, τραγούδια πολύ γνωστά και πολύ αγαπημένα από τα ‘60s, ‘70s, ‘80s που έχει διασκευάσει και τραγουδά ο αδελφός.
Αλέξανδρος (The Boy): Η Αγγελική μιλάει με τα λόγια κι εγώ μιλάω με τα τραγούδια. Αν για την Αγγελική είναι σημαντικό το τι έγινε στην ιστορία και μπορεί μέσω αυτού να καταλαβαίνει και να νιώθει, εγώ επικοινωνώ μέσω των τραγουδιών. Αν ήθελα να ζητήσω κάτι από την Αγγελική, θα της το ζητούσα με ένα τραγούδι.
Οπότε, εγώ, πέρα από το ότι έχω αναλάβει αυτό το κομμάτι, στην πραγματικότητα μπορεί να μιλάω πολύ περισσότερο από την Αγγελική. Στη συγκεκριμένη τελετή αυτή είναι η οδηγία μας. Παίζω τα αγαπημένα τραγούδια τα δικά μας και των χαρακτήρων του έργου και με κάποιον τρόπο δεν είναι μόνο ό,τι ακούγεται. Μέσα από τις διασκευές αυτών των τραγουδιών και την ερμηνεία υπάρχει το δικό μου στοίχημα να καταφέρω να έχω έναν χαρακτήρα από τη στιγμή που δεν υπάρχει κείμενο. Αυτά τα τραγούδια είναι ένας τρόπος να αποχαιρετήσουμε τους δικούς μας, αυτούς που αγαπάμε. Όταν πεθαίνουν δικοί μας άνθρωποι βάζουμε τα αγαπημένα τους κομμάτια και αυτά τα κομμάτια της παράστασης μπορεί να έχουν και αυτή την πλευρά.
Με ενδιαφέρει το κομμάτι των διασκευών και το κάνω πολλά χρόνια και ο λόγος που το κάνω είναι γιατί ένα κομμάτι μπορεί να γράφτηκε για κάποιον λόγο, αλλά εγώ σε αυτό είδα κάτι άλλο και προσπαθώ να το εκφράσω. Είναι η πρώτη φορά που το κάνω στο πλαίσιο μιας παράστασης. Συζητήσαμε μεταξύ μας για τα κομμάτια, αλλά προσπαθήσαμε να είναι τέτοια που να σημαίνουν κάτι για μένα, να τα ερμηνεύσω με τον τρόπο που χρειάζεται για να έχει αποτέλεσμα στη συγκεκριμένη παράσταση, σαν απευθύνσεις προς τον θεό και προς ένα κομμάτι της τελετουργίας. Είναι τραγούδια που έχουμε αγαπήσει και εμείς.
— Πώς φαντάζεστε αυτούς τους χαρακτήρες; Είναι νέοι αλλά έχουν μια μνήμη παλιά, λειτουργούν σαν έφηβοι και άλλοτε σαν σοφοί, η ηλικία τους δεν είναι ξεκάθαρη.
Αργυρώ: Νομίζω ότι ο Ευθύμης μας βάζει τρικλοποδιές, οι χαρακτήρες πάντα είναι σαν να υπάρχουν σε ένα ενδιάμεσο στάδιο, αλλά φέρουν ένα παρελθόν και στο μεταξύ τους και στη σχέση τους. Αισθάνεσαι ότι δεν είναι απλώς πολύ νέοι άνθρωποι.
Αγγελική: Αισθάνεσαι ότι έχουν κάτι εφηβικό, με όλη αυτή την ταχύτητα και όλη αυτή την «ατσαλοσύνη» που έχει η εφηβεία. Και λειτουργούν μέσα σε μια μεγάλη ταχύτητα, αν σκεφτείς ότι ο θάνατος του πατέρα τους έχει συμβεί 39 μέρες πριν και έχουν γίνει σε αυτό το διάστημα όλες οι μεταμοσχεύσεις, έχουν γνωρίσει τον Γιώργο, πενθούν με έναν ακραίο τρόπο, διαχειρίζονται το πένθος επίσης ακραία και θέλουν να κουβαλάνε τους γονείς τους επάνω τους.
— Θα μου μιλήσετε λίγο για τον πατέρα στον οποίο αναφέρονται τα αδέλφια, τον περιγράφουν με πάθος, με θαυμασμό, τους ορίζει αυτή η παρουσία, νομίζω.
Αργυρώ: Θα μιλήσω για την κοιλιά του πατέρα που περιγράφεται όπως η κοιλιά του θεού, είναι σαν μια μήτρα και ο Ευθύμης την έχει βάλει σε δυο φιγούρες, του θεού και του πατέρα. Μας ορίζει ίσως, μας καθορίζει, είναι η κολόνα, η συνέχεια.
— Ποιο είναι το μέλλον αυτών των προσώπων μετά την τελετή, τι φαντάζεστε;
Αργυρώ: Μας έχει απασχολήσει αυτό, ωραία, τελειώνει η τελετουργία, πετυχαίνει, παίρνουν το φορτηγό τους και φεύγουν. Και τι κάνουν μετά; Πώς είναι ο ψυχισμός τους, έχουν συμφιλιωθεί; Όλη αυτή η τελετή δεν έχει αυτό το ζητούμενο, μια διαχείριση πένθους;
Αγγελική: Εγώ τους βλέπω σαν ήρωες από ταινία του Χάρμονι Κόριν, που φεύγουν μετά και είναι το ίδιο τρελαμένοι και το ίδιο ταραγμένοι όσο ήταν και πριν. Δεν νομίζω ότι με το πέρας της τελετής λυτρώθηκαν ή ηρέμησαν. Νομίζω ότι συνεχίζουν, θα βρουν άλλον τρόπο να είναι σαν τους γονείς τους ή θα αρχίζουν να μιλάνε όπως μιλούσαν οι γονείς τους, δεν νομίζω ότι θα φτάσουν κάπου, θα συνεχίσουν να μεταμορφώνονται σε κάτι άλλο και θα συνεχίσουν να το κυνηγούν αυτό και δεν θα μπορούν να ξεφύγουν. Με τις μεταμοσχεύσεις των μελών των γονιών τους επάνω τους, για μένα, φοράνε και ένα συντηρητικό κομμάτι ή κάτι φοβερά παραδοσιακό, το παρελθόν της παράδοσης.
Αλέξανδρος (The Boy): Εγώ δεν το ακούω αυτό απαραίτητα ως αρνητικό, είναι σαν φυσική διαδικασία να γίνεις σαν τους γονείς σου. Επίσης η αντίδραση η σωματική, το ίδιο το σώμα, μπορεί να λειτουργεί καλύτερα όταν διαχειρίζεσαι το πένθος, και ας πηγαίνει κόντρα στη λογική σου.
— Ας επιστρέψουμε στον χώρο της τελετής. Βλέπουμε τα πλοία, τους σκελετούς τους, βλέπουμε μια διαδικασία μεταμόρφωσης και σε αυτά, με όλα αυτά τα μπαλώματα επάνω τους, σαν μια αντιστοιχία με τα σώματα των προσώπων της τελετής.
Αργυρώ: Το αποτύπωμα που υπάρχει σε αυτόν το χώρο με τρελαίνει. Πήγα τις προάλλες και μύριζε το μαζούτ, γιατί αυτά τα πλοία τα διαλύουν κομματάκι - κομματάκι και κάποιος μου έλεγε ότι κάποτε εκεί ήταν μια όμορφη παραλία που κατέβαιναν οι άνθρωποι και έκαναν μπάνιο. Και σκέφτεσαι τι ήταν ο τόπος και τι βλέπεις τώρα, τι μυρίζεις και πώς προσπαθούμε να κρύψουμε τα πράγματα και βάζουμε μπαλώματα. Σαν να φέρνει το ίδιο πράγμα ο Ευθύμης στον ψυχισμό αυτών των δυο ανθρώπων, που έχουν τα δικά τους μπαλώματα, που ποθούν να βρουν κάτι να τα κάνουν.
«Μεγάλα και μικρά πλοία» - ΜΥΣΤΗΡΙΟ 115
30-31 Αυγούστου
ΚΕΙΜΕΝΟ: Ευθύμης Φιλίππου
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Αργυρώ Χιώτη
ΜΟΥΣΙΚΗ: The Boy
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΦΩΤΙΣΜΩΝ: Τάσος Παλαιορούτας
ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ: Άγγελος Μέντης
ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Αγγελική Παπούλια, The Boy
ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΜΑΖΙ ΤΟΥΣ ΟΙ: Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη, Δημήτρης Κολλιός
Μια παραγωγή της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αισχύλεια
Σημείο προσέλευσης: Πάρκινγκ Παλαιού Ελαιουργείου Ελευσίνας | Η πρόσβαση στη Βλύχα θα πραγματοποιείται αποκλειστικά με λεωφορεία από το πάρκινγκ προς τη Βλύχα
Ώρα προσέλευσης: 19:30-20:00
Ώρα έναρξης: 20:30
