ΠΩΣ ΑΚΡΙΒΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ το καινούργιο μέσα από το παλιό; Πώς πορεύεται κανείς στη ζωή του με τρόπο καινοτόμο, πρωτότυπο και δημιουργικό, δηλαδή ρηξικέλευθο; Τι ακριβώς σημαίνει κάτι τέτοιο; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις και οι συνέπειες, τα εμπόδια και οι χαρές, η ρουτίνα και τα αναπάντεχα μιας τέτοιας πορείας;
Μέσα από τρεις διεισδυτικές συζητήσεις που θα πραγματοποιηθούν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τον Ιανουάριο, τον Μάιο και τον Οκτώβριο του 2024 με τον γενικό τίτλο «Ρηξικέλευθο», ο ακαδημαϊκός Στάθης Καλύβας παρουσιάζει έναν νέο κύκλο διαλόγων που θα προσεγγίσουν την καινοτομία «αλλιώς».
Κάθε συζήτηση θα εστιάζει σε δύο ανθρώπους που κινούνται σε διαφορετικό πεδίο ο καθένας· έναν αρχιτέκτονα και μια οινοποιό τον Ιανουάριο του 2024· μια αρχαιολόγο και έναν ξενοδόχο τον Μάιο του 2024· μια μουσικό και έναν φυσικό τον Οκτώβριο του 2024. Στην πρώτη εκδήλωση ο Στάθης Καλύβας διερευνά τη σχέση καινοτομίας και δημιουργικότητας, συνομιλώντας με τον αρχιτέκτονα Διονύση Σοτοβίκη και την οινολόγο και οινοποιό Χλόη Χατζηβαρύτη.
Μαζί τους «συνομιλεί» ο νεαρός πιανίστας Δανιήλ Κολανιάν, ερμηνεύοντας έργα του μεγάλου καινοτόμου του πιάνου Φραντς Λιστ.
«Μια εκδήλωση για την καινοτομία δεν θα μπορούσε παρά να είναι καινοτόμα. Άλλωστε, ένας λόγος που θέλησα να καταπιαστώ με το θέμα αυτό είναι πως, ενώ η έννοια της καινοτομίας είναι πραγματικά σημαντική, η συζήτηση γύρω από αυτήν τείνει να είναι εντελώς προβλέψιμη και βαρετή».
Τον ρωτώ τι ήταν αυτό που τον παρακίνησε να οργανώσει αυτές τις συναντήσεις που θα πραγματοποιηθούν στο Μέγαρο Μουσικής. «Ως επιστήμονας γνωρίζω πολύ καλά πως η ποιότητα της επιστημονικής έρευνας είναι στενά συνδεδεμένη με την αναζήτηση του πρωτότυπου και του καινούργιου, δηλαδή με την καινοτομία, είτε μιλάμε για τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, όπου αναζητούμε νέες θεωρίες, νέες ερμηνείες αλλά και γεγονότα του παρελθόντος που δεν γνωρίζαμε, είτε μιλάμε για τις λεγόμενες θετικές επιστήμες, όπου η ανακάλυψη και η εφεύρεση έχουν κεντρική θέση και συνδέονται άμεσα με την οικονομική ανάπτυξη.
Παράλληλα, πάντα με προβλημάτιζε το περιεχόμενο της καινοτομίας. Είναι πάντα το νέο καλύτερο από το παλιό; Πώς συγκρίνουμε και επιλέγουμε τις καλές από τις λιγότερες καλές (ή και τις καθαρά αρνητικές) καινοτομίες; Έτσι, όταν ο Γιάννης Βακαρέλης μου πρότεινε να οργανώσω κάποια εκδήλωση για το Μέγαρο Μουσικής, στράφηκα προς το θέμα αυτό και επέλεξα για τίτλο των εκδηλώσεων που περιλαμβάνουν συνολικά τρεις συζητήσεις τη λέξη “ρηξικέλευθο”, η οποία θεωρώ πως αγγίζει με ουσιαστικό τρόπο τη θεματολογία που θέλω να αναδείξω και την ανοίγει για να συμπεριλάβει την ιδέα του δημιουργικού βίου με όλες τις πτυχές του», απαντά ο γνωστός καθηγητής.
Στη συνέχεια, εκφράζω την απορία μου για το πώς η καινοτομία επηρεάζει σήμερα το συλλογικό μας μέλλον. «Ο πιο άμεσος και ορατός τρόπος είναι μέσω της οικονομικής ανάπτυξης στην οποία οδηγούν οι ανακαλύψεις και εφευρέσεις της επιστήμης και η εκμετάλλευσή τους από τις επιχειρήσεις. Παράλληλα με την οικονομική ανάπτυξη, η επιστημονική πρόοδος βελτιώνει την ποιότητα ζωής μας π.χ. μέσω της καταπολέμησης της αρρώστιας.
Η καινοτομία εξηγεί την απίστευτη πρόοδο της ανθρωπότητας μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση. Κάθε θετικό βήμα, όμως, έχει και αρνητικές πλευρές τις οποίες καλείται να λύσει και πάλι η καινοτομία. Αυτός είναι ένας λιγότερο ορατός και πιο έμμεσος, αλλά εξίσου ουσιαστικός τρόπος με τον οποίο επηρεάζει το συλλογικό μας μέλλον. Σε αυτόν θέλω να επικεντρώσω, και μάλιστα με τον τρόπο που λειτουργεί στην Ελλάδα του σήμερα».
Δημιουργείτε πρωτότυπες συνομιλίες. Ποιος είναι ο κοινός τόπος μεταξύ ενός αρχιτέκτονα και ενός οινοποιού; Ποιο ήταν το σκεπτικό της ιδέας; «Μια εκδήλωση για την καινοτομία δεν θα μπορούσε παρά να είναι καινοτόμα. Άλλωστε, ένας λόγος που θέλησα να καταπιαστώ με το θέμα αυτό είναι πως, ενώ η έννοια της καινοτομίας είναι πραγματικά σημαντική, η συζήτηση γύρω από αυτήν τείνει να είναι εντελώς προβλέψιμη και βαρετή.
Σκέφτηκα, λοιπόν, πως αν ήθελα να καινοτομήσω, έπρεπε να πετύχω τουλάχιστον τα εξής: πρώτον, άνοιγμα της έννοιας της καινοτομίας, ώστε να ξεφύγει από τη σχεδόν αποκλειστική της ταύτιση με τον τεχνολογικό/ψηφιακό και στενά οικονομικό χαρακτήρα που έχει σήμερα, δεύτερον, συζητήσεις/διαλόγους αντί για διαλέξεις/μονολόγους, τρίτον, έμφαση στο παράδειγμα, και μάλιστα το βιωμένο, αντί στην αοριστολογία, και τέταρτον μια πρωτότυπη δομή συζήτησης. Ποια είναι αυτή η δομή; Πρόκειται για συζητήσεις με ανθρώπους που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικά πεδία και δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους.
Για παράδειγμα, στην πρώτη συζήτηση συμμετέχουν ένας αρχιτέκτονας που κάνει τέχνη στην Αθήνα και στην Αίγινα και μια οινοποιός που δραστηριοποιείται στο επιχειρείν στη Γουμένισσα του νομού Κιλκίς. Στόχος είναι να αναζητήσουμε ομοιότητες και διαφορές, ιδίως αυτές που δεν είναι προφανείς. Όσο για τους συζητητές, τους επέλεξα χωρίς να τους γνωρίζω (με μια εξαίρεση) και με γνώμονα αφενός το ότι δεν είναι ευρύτερα γνωστοί και αφετέρου την ιδιαίτερη ποιότητα που αναδύεται μέσα από το έργο τους, που θεωρώ πως παρουσιάζει ευρύτερο ενδιαφέρον», επισημαίνει.
Στη συνέχεια τον ρωτώ ποιες είναι οι πτυχές που θα ξεδιπλωθούν όσον αφορά την ψυχική διάσταση της καινοτομίας. «Συνήθως, οι μελέτες περί καινοτομίας επικεντρώνουν στο πάθος, την πειθαρχία και την στοχοπροσήλωση που είναι απαραίτητες για την επιτυχία κάθε εγχειρήματος. Σε αυτά τα αναμφίβολα σημαντικά στοιχεία θέλω να προσθέσω τουλάχιστον δύο επιπλέον πτυχές. Η πρώτη είναι η επιθυμία που έχει κάποιος να είναι δημιουργικός – πώς γεννιέται και εξελίσσεται; Η δεύτερη είναι η χαρά που συνοδεύει τη διαδικασία αυτή παρά τις δυσκολίες, τα ρίσκα και τις συχνές (και απαραίτητες) αποτυχίες που τη συνοδεύουν», υποστηρίζει ο Στάθης Καλύβας.
Άραγε, πιστεύει ότι στην εποχή μας το ελληνικό σχολείο ακολουθεί τις τεχνολογικές τάσεις που κυριαρχούν στις ανεπτυγμένες χώρες; «Δεν είμαι σίγουρος ποιες είναι οι τεχνολογικές τάσεις που χαρακτηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία στις ανεπτυγμένες χώρες και αν είναι ενιαίες. Αυτό που γνωρίζω όμως είναι πως εκεί που το ελληνικό σχολείο υστερεί με τρόπο που είναι παραπάνω από ορατός είναι στην ανάπτυξη κριτικών διανοητικών δεξιοτήτων. Τα περισσότερα παιδιά δεν μαθαίνουν να αναλύουν και να συνθέτουν, δηλαδή να σκέφτονται, στο σχολείο. Αυτό είναι τεράστιο θέμα γιατί, δίχως τη δεξιότητα αυτή, δεν θα μπορούν να ζήσουν με δημιουργικό τρόπο, στερώντας έτσι και την κοινωνία αλλά και τον εαυτό τους από μια πολύ ουσιαστική διάσταση της ζωής», σημειώνει.
Κλείνοντας, ανακοινώνει ποιος είναι ο βασικός στόχος των εκδηλώσεων. «Οι συζητήσεις αυτές θα βιντεοσκοπηθούν και θα συνοδεύονται από podcasts με κάθε συζητητή. Όταν ολοκληρωθεί ο κύκλος αυτός των τριών συζητήσεων, θα εξετάσω τι έχει προκύψει και πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί. Ένας κεντρικός στόχος είναι να λειτουργήσουν οι συζητήσεις αυτές ως πηγή έμπνευσης κυρίως για τους νέους και να τους ωθήσουν προς μια ζωή με περισσότερη δημιουργικότητα και καινοτομία», καταλήγει.