ΑΠΟ ΤΟ 2021 ΚΑΙ ΜΕΤΑ, κάθε φορά που ακούω τη λέξη «σερβιτόρα» μου έρχεται στο μυαλό εκείνη η (25χρονη τότε) αφανής ηρωίδα που βοήθησε μια 19χρονη να δραπετεύσει από το κύκλωμα μαστροπείας στο οποίο την είχε παγιδεύσει ένας αστυνομικός. Μήπως, όμως, τελικά, όλες οι γυναίκες που δουλεύουν σέρβις στην εστίαση, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, είναι κατά κάποιον τρόπο «αφανείς ηρωίδες»;
Αρχικά, σε αντίθεση με τους ντελιβεράδες, που είναι ένα επάγγελμα ανδροκρατούμενο, το σέρβις στην Ελλάδα είναι καθαρά «γυναικεία υπόθεση». Η απάντηση στο «γιατί» είναι εύκολη και πάνω από όλα σεξιστική. Είναι γνωστό –το αντιλαμβάνεται κανείς αν δει αγγελίες ακόμα και εν έτει 2024– ότι οι ιδιοκτήτες καταστημάτων εστίασης αναζητούν εμφανίσιμες κοπέλες, ώστε να προσελκύουν ευκολότερα πελάτες. Είναι μια από τις δεκάδες μπακαλίστικες μεθόδους για να ανεβάσουν τον τζίρο στα μαγαζιά τους. Πόσο στοιχίζει, όμως, αυτή η τακτική στις γυναίκες που επιλέγουν να κάνουν αυτό το ήδη κακοπληρωμένο επάγγελμα;
Τέσσερις γυναίκες –τρεις cis και μία trans– που είτε εργάζονται είτε έχουν εργαστεί ως σερβιτόρες μιλούν στη LiFO για τις απλήρωτες υπερωρίες, τα άφαντα ένσημα, τις άδειες και τα δώρα που δικαιούνται και δεν παίρνουν ποτέ, αλλά και τις σεξιστικές –ή και σεξουαλικές– επιθέσεις που έχουν δεχτεί το διάστημα που κουβαλούσαν δίσκο.
«Σεξιστικά σχολιάκια για το σώμα μου, πεσιματάκια, να σε θεωρούν κατώτερη και πιο ηλίθια. Κάποια στιγμή δούλευα με μια φίλη μου και μας λέει ο ιδιοκτήτης "ε, ας κάνετε και κάνα λάθος. Είστε δύο ωραίες παρουσίες στον χώρο. Λίγο κωλαράκι και είμαστε καλά"».
«Μου έπιασε τα γεννητικά όργανα και τον πρωκτό»
Όταν επικοινωνώ με τη Στέλλα (δεν επιθυμεί να δημοσιευτούν περαιτέρω στοιχεία της), μου λέει ότι είναι απίστευτη σύμπτωση που τη δεδομένη στιγμή συζητάμε για αυτό το θέμα, γιατί ετοιμάζει μια χορογραφία που θα αφορά σερβιτόρες και σεξιστές πελάτες. Είναι χορογράφος και performer, αλλά από τα 18 της (τώρα είναι 27) δουλεύει ως σερβιτόρα σε καφετέριες και μπαρ για τα προς το ζην. Και, όπως λέει, αυτά τα «προς το ζην» δεν βγαίνουν «χωρίς ιδρώτα».
«Δεν διαπραγματεύεσαι τα deal σε αυτήν τη δουλειά» λέει η Στέλλα, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην έμφυλη προέκταση που έχει όλο αυτό, καθώς δεδομένου ότι αυτήν τη θέση μπορείς να την πάρεις και χωρίς εμπειρία «αρχικά σου λένε να είσαι ευγενική και χαμογελαστή». Μάλιστα, λέει ότι κάθε φορά που έχει πάει σε μαγαζί και έχει συγκεκριμένες απαιτήσεις για το ωρομίσθιο, η απάντηση που έρχεται συνήθως είναι κοφτή: «Λυπάμαι, τόσα δίνω». «Από ένα σημείο και μετά ψάχνουν την πιο αδύναμη για να τα δεχτεί», διευκρινίζει.
«Αυτό το επάγγελμα είναι 100% σεξιστικό», συνεχίζει, και μάλιστα «υπάρχει σεξισμός πίσω από την κουρτίνα. Υπάρχει ακόμα άπειρο mansplaining από τους άνδρες ιδιοκτήτες, αλλά και passive aggressiveness μεταξύ θηλυκοτήτων. Πλέον, με το political correctness είναι απλά πιο κεκαλυμμένο» διευκρινίζει.
Αποκαλύπτει ότι μέσα στις τελευταίες 10 ημέρες σημειώθηκαν τα εξής –άκρως επικίνδυνα– περιστατικά. «Στο πρώτο ήταν ένας τύπος στην ηλικία μου. Ήταν με μια φίλη του. Κάποια στιγμή με πλησιάζει και μου λέει "ωραίος ο φίλος σου". Εννοούσε τον συνάδελφό μου. Μου ζήτησε να αποκτήσει επαφή. Του εξήγησα ότι είναι χώρος εργασίας και ότι δεν γίνονται τέτοια. Τέλος πάντων, με τα πολλά, αυτός συνεχίζει να πίνει. Κάποια στιγμή φορούσε γυαλιά ηλίου. Η φίλη του είχε πάει στην τουαλέτα. Αυτός πλησιάζει και μου γαργαλάει τα γεννητικά όργανα και τον πρωκτό. "Τι κάνεις ρε μαλάκα, σήκω φύγε" του κάνω. "Χίλια συγγνώμη, κοπέλα μου, νόμιζα ότι ήσουν η κολλητή μου, έχεις δίκιο, κάνε με cancel αν θες" μου είπε. "Δεν σου πάει να πίνεις, σήκω φύγε" του είπα. Ήρθε η κολλητή του, τον μάζεψε κι έφυγαν». Μάλιστα, η Στέλλα τονίζει ότι τέτοια περιστατικά δεν είναι ασυνήθιστα.
Το άλλο περιστατικό ήταν το εξής, σύμφωνα με την ίδια: «Προχτές με κοιτούσε μια κοπέλα από την ώρα που μπήκε στο μαγαζί. Τέσσερις ώρες μετά, είχε πιει εμφανώς, έρχεται προς το μέρος μου, με πιάνει από το τσόκερ, με τραβάει και μου φιλάει τα χέρια ρουφηχτά. Της λέω δυνατά "τι κάνεις;". Μου λέει "είναι κίνκι". Δεν έδωσα σημασία γιατί ήταν πολύ πιωμένη, την παρέδωσα στους φίλους της. Λίγη ώρα μετά ήρθε και το ΕΚΑΒ, ήταν λιώμα από τα ποτά και τα ναρκωτικά».
Πέρα από το κομμάτι του σεξισμού και των σεξουαλικών παρενοχλήσεων, απογοήτευση προκαλούν και τα οικονομικά στοιχεία που παραθέτει η Στέλλα. «Φέτος είδα πρώτη φορά κανονικά ένσημα. Πήγε ηλικιακά. Λόγω εμπειρίας και λόγω παρελθόντος. Πλέον, δουλεύω 8ωρο και μισή ώρα κλείσιμο που προφανώς δεν πληρώνεται. Επίσης, δεν έχεις διάλειμμα. Ως διάλειμμα θεωρείται ένα τσιγάρο την ώρα που κάθεσαι 2 λεπτά, αφού έχεις εξυπηρετήσει πελάτη. Αν δεν καπνίζεις, δεν έχει "διάλειμμα"».
Να σημειωθεί ότι τα ένσημα που παίρνει είναι για 6ωρο, όχι για 8ωρο. Δουλεύει 4 ημέρες την εβδομάδα και βγάζει 700 ευρώ + 300 ευρώ τα tips. Σχολάει 5 η ώρα το πρωί. «Είναι βάρβαρο. Δεν μπορείς να συνδυάσεις μια σχολή ή αυτό που αγαπάς, όπως είναι ο χορός για μένα. Φοβάμαι μην πάθω υπερκόπωση» σημειώνει.
Τι θα άλλαζε λοιπόν; Πρώτον, το κομμάτι του σεξισμού, καθώς μια γυναίκα, πέρα από την άθλια οικονομική πρόταση που διαπραγματεύεται κάθε φορά, πρέπει να κάνει deal και το ταξικό και το έμφυλο.
Όσον αφορά το οικονομικό, εξηγεί πως δεν αμείβεται σωστά. «Οφείλουν να πληρώνουν τις Κυριακές, τις υπερωρίες, τα δώρα, να δίνονται οι άδειες. Η δουλειά είναι δύσκολη. Δεν φτάνουν 20 μέρες συνεχόμενες. Πρέπει να είναι σπαστές και περισσότερες».
Κάνει έκκληση στους ιδιοκτήτες να προσλάβουν προσωπικό και να μην τσιγκουνεύονται, καθώς ο λόγος που δεν βρίσκουν υπαλλήλους είναι «επειδή δίνουν ψίχουλα». Μάλιστα, λέει ότι θα μπορούσαν να δίνουν μισθό για πενθήμερο και ας δουλεύεις τέσσερις μέρες την εβδομάδα, όπως γίνεται στο εξωτερικό.
«Τέλος, να είναι τα εργαζόμενα συμφιλιωμένα μεταξύ τους. Δεν καταλαβαίνω γιατί υπάρχει passive aggresiveness για ένα μαγαζί που δεν είναι δικό σου. Πρέπει να γίνονται ενημερώσεις από το σωματείο μας» καταλήγει.
«Με έχουν στείλει σούπερ μάρκετ να αγοράσω πράγματα για το μαγαζί»
Η Αναστασία εργαζόταν ως σερβιτόρα από το 2016 μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβριο. Ο λόγος που έκανε παύση είναι γιατί θέλει να τελειώσει τη σχολή μακιγιάζ που έχει επιλέξει, ενώ παράλληλα εργάζεται τη δεδομένη στιγμή πάνω σε αυτόν τον κλάδο ως συμβασιούχος. Τον Απρίλιο που τελειώνει η σύμβασή της θα φύγει ξανά για σεζόν. Ο μόνος λόγος που θα το κάνει είναι επειδή με το τελευταίο μαγαζί που συνεργάστηκε απέκτησε «οικογενειακούς» δεσμούς με τους ιδιοκτήτες. Παραδέχεται, όμως, ότι τόσα χρόνια οι συνθήκες που αντιμετώπιζε ήταν άθλιες.
«Δεν ξέρω καν ποια είναι τα νόμιμα που δικαιούσαι σε αυτήν τη δουλειά. Κανείς δεν τα ξέρει. Δεν έχουμε άδειες, δεν παίρνουμε δώρα, δουλεύουμε απλήρωτες υπερωρίες. Έχω δουλέψει σερί 14ωρα» τονίζει μιλώντας στη LiFO.
«Κάνεις χαμαλίκια και εκτός δουλειάς. Με έχουν στείλει σούπερ μάρκετ να αγοράσω πράγματα για το μαγαζί. Έχω αναγκαστεί να βγάλω και το πρόγραμμα των βαρδιών, χωρίς να είναι η αρμοδιότητά μου. Έχω λιγότερα ένσημα από κάθε φίλο μου που έχει δουλέψει λιγότερα χρόνια από μένα. Συνήθως δουλεύω με ένσημα μερικής απασχόλησης και όταν "μυρίζονται" ότι θα έρθει το ΙΚΑ, μου τα γυρνάνε για λίγο σε πλήρους» υπογραμμίζει.
Όσον αφορά τα σεξιστικά σχόλια που έχει δεχτεί, επισημαίνει ότι έχουν γίνει τόσο από πελάτες όσο και από αφεντικά. «Είναι αυτός ο καθημερινός σεξισμός που είναι διάχυτος παντού» αναφέρει.
«Σεξιστικά σχολιάκια για το σώμα μου, πεσιματάκια, να σε θεωρούν κατώτερη και πιο ηλίθια. Κάποια στιγμή δούλευα με μια φίλη μου και μας λέει ο ιδιοκτήτης "ε, ας κάνετε και κάνα λάθος. Είστε δύο ωραίες παρουσίες στον χώρο. Λίγο κωλαράκι και είμαστε καλά"».
«Μου την έχει πέσει και ένα αφεντικό. Πίστευε ότι είχε το δικαίωμα να μου πει ό,τι θέλει, επειδή μου είχε πει ότι του αρέσω. Κάποια στιγμή, προσπάθησα να περάσω από τον διάδρομο του μαγαζιού. Είχε κόσμο και περπάτησα στις μύτες. "Αν συνεχίσεις έτσι, θα κάνεις τέλειο κώλο", μου είχε πει».
Σεξισμός παρατηρείται και από τους πελάτες. «Υπήρχε ένας τύπος που πήγα να του εξηγήσω το μενού, επειδή ήμουν η παλιότερη, και μου είπε "θέλω να με εξυπηρετήσει το αγόρι". Επέμενε. Υπάρχουν και εκείνοι που τους λες "καλημέρα" και στραβώνουν. Έχουν το ύφος "ποια είσαι εσύ, ρε πλεμπαρία, που θα με καλημερίσεις κιόλας. Έχω ακούσει και το "θα παραγγείλω στον ιδιοκτήτη, όχι σε σένα"». Ωστόσο, ξεκαθαρίζει πως «δεν θα μου χαλάσουν τη διάθεση πέντε μαλάκες. Τους έχω χεσμένους».
Το πιο συνταρακτικό όλων, όμως, είναι ότι εξομολογείται μια ιστορία που είναι σχεδόν ίδια με εκείνη που ανέφερε η Στέλλα νωρίτερα. «Έπεσε πάνω μου στάχτη από τασάκι και ο πελάτης μου έπιασε τα γεννητικά όργανα. Το είδαν όλοι. Και οι ιδιοκτήτες. Δεν ασχολήθηκε κανένας. Έκαναν πως δεν το είδαν. Όταν τους το είπα, η αντίδρασή τους ήταν "αλήθεια, κορίτσι μου, σου έκανε τέτοιο πράγμα; Αν μας το έλεγες, θα τον διώχναμε". Στην ουσία, το μαγαζί έδινε αυτόν τον αέρα στους πελάτες. Γούσταρε να έχει "ωραίες γλάστρες" και να κάνουν "παρέα στον πελάτη".
Τι θα άλλαζε λοιπόν η Αναστασία; «Αρχικά, να μάθει ο κόσμος να συμπεριφέρεται. Είναι θέμα που αφορά όλη την κοινωνία, όχι μόνο τις σερβιτόρες». Ακόμη, να επιβραβεύεται η σωματική και ψυχική κούραση. Να δίνονται άδειες. Πλέον, στα 28 της δηλώνει ότι απαιτεί να παίρνει αυτά που πιστεύει ότι της αναλογούν. Μέχρι πέρυσι, έπαιρνε 4 ευρώ την ώρα.
Και γιατί θέλει να το κάνει και φέτος; Για 4 λόγους: Είναι μια εύκολη δουλειά που, σύμφωνα με την ίδια, την κάνει καλά και της εξασφαλίζει ένα σίγουρο εισόδημα. Επιπλέον, υπάρχουν φάσεις που αν το κλίμα είναι καλό, περνά και αυτή καλά. Στην περιοχή που θα πάει σεζόν, υπάρχει χαβαλές και υπό συνθήκες δημιουργείται υγιές κλίμα και με τους πελάτες. Και τέλος, διότι «με αυτά τα αφεντικά νιώθω ότι είναι "δικοί μου άνθρωποι"».
«Σου άφησα πουρμπουάρ, γιατί δεν μου απαντάς στο Instagram;»
Η Μπέττυ Τσαγιάννη –πλέον είναι ραδιοφωνικός παραγωγός σε σταθμό της Λαμίας– κατάφερε να διακρίνει σε αυτά τα 4 μαγαζιά που άλλαξε ως σερβιτόρα 5 κατηγορίες πελατών: α) ο ευγενικός που χαίρεσαι να εξυπηρετείς β) ο "θέλω κάτι εδώ και τώρα, δεν με νοιάζει τίποτα, είμαι πελάτης", γ) ο προσβλητικός δ) αυτός που θα σου την πέσει ε) αυτός που θέλει συνέχεια την προσοχή, είτε επειδή έχει παιδί είτε επειδή έχει σκυλί ή οτιδήποτε άλλο.
Ούτε η Μπέττυ πήρε ποτέ ολόκληρο ένσημο. Πληρωνόταν 3,5 ευρώ την ώρα το πολύ, είτε μαύρα είτε μισά ένσημα 2 φορές την εβδομάδα. Στις «υποχρεώσεις» της ήταν να καθαρίζει τόσο τον χώρο του μαγαζιού όσο και τις τουαλέτες. Έχει δουλέψει και σε καφετέριες και σε ταβέρνα.
«Απλά στην ταβέρνα είναι καλύτερα τα πουρμπουάρ. Αν είχε κόσμο, μπορεί να έπαιρνα 50 ευρώ μεροκάματο, από τις 7 το απόγευμα μέχρι τις 4 το πρωί. Αν δεν είχε, έπαιρνα λιγότερα» αναφέρει.
Και μετά αναλύει όλα τα «πεσίματα», δηλαδή τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις που δέχτηκε εν ώρα εργασίας. «Ένας πελάτης μου είχε αφήσει πέντε ευρώ πουρμπουάρ. Την επόμενη μέρα με βρήκε και μου είπε "σου έστειλα στο Instagram, γιατί δεν απαντάς;". Δεν μίλησα».
«Υπήρχαν και παρόμοια σχόλια από ηλικιωμένους άνδρες, τύπου "είσαι πολύ όμορφη, έχεις κάποιον;", "είσαι αφηρημένη, ποιον σκέφτεσαι και είσαι ερωτευμένη;", "αν σε είχα, όλο βόλτες θα σε πήγαινα».
Το μόνο θετικό, σύμφωνα με την ίδια, είναι πως γνωρίζεις κόσμο και βλέπεις με τα ίδια σου τα μάτια πώς λειτουργεί η κοινωνία σε μικρογραφία . «Αν όλοι είχαν κρατήσει δίσκο στη ζωή τους, θα υπήρχε περισσότερος σεβασμός στην κοινωνία» επισημαίνει. Δεν έχει σκοπό να ξαναπιάσει δίσκο στα χέρια της, αν δεν προκύψει έκτακτη οικονομική ανάγκη.
«Η ιδιοκτήτρια διώχνει τους τρανσφοβικούς πελάτες ακόμα και αν έχουν κάνει 500 ευρώ κατανάλωση»
Τελικά, επανέρχεται το πρώτο ερώτημα. Δεν είναι αφανείς ηρωίδες; Αν δεν έχετε πειστεί, υπάρχει και το παράδειγμα της Μελίνας Νάτσιου, της τρανς σερβιτόρας που τα τελευταία τέσσερα χρόνια εργάζεται στον «Μπλε παπαγάλο» στο Μεταξουργείο. Σύμφωνα με την ίδια, ίσως ο μοναδικός χώρος στην Αθήνα για να δουλέψει μια γυναίκα ως σερβιτόρα, μέχρι να υπάρξει ο επόμενος. «Όλες μου οι φίλες είναι σεξεργάτριες» λέει.
Γιατί, όμως, είναι ασφαλής; Όπως αποκαλύπτει, «έχω έρθει ακόμα και σε ρήξη με τη Νέλλη (σ.σ. την ιδιοκτήτρια του καταστήματος), γιατί μετά από κάθε τρανσφοβικό σχόλιο που δέχομαι είναι ανένδοτη και διώχνει αμέσως τους πελάτες, ακόμα και σε περίπτωση που έχουν κάνει 500 ευρώ κατανάλωση».
Όπως εξηγεί «είναι σημαντικό το περιβάλλον. Δεν δέχομαι πλέον επιθέσεις. Μόνο σχόλια και βλέμματα, αλλά και αυτά από πίσω μου, δεν τολμάνε να τα πούνε μπροστά μου. Είναι και αυτό μια νίκη. Πλέον, ο κόσμος νιώθει ότι αυτό που σκέφτεται είναι λάθος, δεν το φωνάζει. Είναι το μόνο αισιόδοξο σε αυτό τον βόθρο που ζούμε».
«Με αυτήν τη δουλειά, έρχομαι σε καθημερινή επαφή με τον κόσμο. Είναι και αυτό ένα καθρέφτισμα, ένας τρόπος να πατάω στα πόδια μου, πώς φαίνομαι σε μερίδες πληθυσμού! Ξέρεις, τα περισσότερα τρανς άτομα κοιτάζονται στον καθρέφτη και βλέπουν στην αντανάκλαση ένα τέρας. Αν έρθει κάποιος και στο πει στα μούτρα, αυτό φουντώνει. Για αυτό πολλά τρανς άτομα οδηγούνται στην αυτοκτονία. Εγώ δεν νιώθω πια τέρας. Τα σχόλια των ανθρώπων που δεν με ενδιαφέρουν δεν τα ακούω πια, δεν με αγγίζουν. Αλλά όλο αυτό έγινε και με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας» συμπληρώνει.
«Στο μαγαζί που δουλεύω το περιβάλλον είναι δίκαιο και δημοκρατικό. Με πήραν μαζί με την προσωπικότητα που έφερνα. Δεν μου είπαν ποτέ τίποτα για τα ρούχα, το μαλλί, τα νύχια μου. Με τους πελάτες πάντα θα υπάρχουν περιστατικά. Κάποια στιγμή ήρθε ένα ζευγάρι με τα παιδιά του, με είδαν, δεν μου μίλησαν καν και λίγα λεπτά μετά έφυγαν. Κάποια άλλη στιγμή, όταν η σύντροφος ενός άντρα πήγε στην τουαλέτα, εκείνος μου ζήτησε τον αριθμό μου και μου έλεγε "τι κομμάτι είσαι εσύ". Υπάρχει ακόμα έντονη πατριαρχία στη συνθήκη πελάτης - σερβιτόρα. Θεωρούν ότι έχουν το δικαίωμα να το κάνουν αυτό».
«Επειδή έχω δουλέψει και ως άνδρας και ως γυναίκα στο σέρβις, μπορώ να σου πω με σιγουριά πως το δεύτερο είναι πολύ πιο δύσκολο, γιατί έχεις να αντιμετωπίσεις τον σεξισμό. Καθεμιά βγάζει άμυνα σε αυτό. Εμένα μου βγήκε πια μια καπατσοσύνη και ξέρω πλέον ότι έχω τη δύναμη να σταθώ στα πόδια μου» προσθέτει.
Φυσικά, το δημοκρατικό περιβάλλον συνδυάζεται και με το οικονομικό κομμάτι: «Μιλώ συχνά με φίλους μου που βρίσκονται στο επάγγελμα. Έχουν πέσει οι απολαβές, δεν υπάρχουν αυξήσεις, οι υπερωρίες είναι απλήρωτες. Βρίσκονται όλοι μόνιμα σε ένα ντουλάπι από το οποίο πρέπει να βγεις όποτε το ζητήσει το αφεντικό. Εγώ είμαι τυχερή. Έχω τα ένσημά μου, τις πληρωμένες μου υπερωρίες, το ωράριο που τηρείται. Ακόμα και την άδεια που θέλω να πάρω το καλοκαίρι, την ξέρω από τέλη Μαΐου».
Κλείνοντας, αναφέρει το πιο αγχωτικό κομμάτι στη δουλειά της. «Εγώ δεν αγχώνομαι όσο δουλεύω, ίσα ίσα νιώθω προστατευμένη και ασφαλής. Η διαδρομή πηγαίνοντας και φεύγοντας από τη δουλειά είναι το πρόβλημα. Για αυτό τις περισσότερες φορές πηγαίνω και φεύγω με ταξί. Πώς να φύγω στις 4 το πρωί μόνη μου από το μαγαζί; Υπάρχουν στιγμές που μερικοί με περιμένουν απέξω. Και αυτό είναι πρόβλημα για κάθε θηλυκότητα, όχι μόνο για μένα».
