Μετά το δίτομο, επικό ρομάντσο «Ασάκο», το γαϊτανάκι διαπροσωπικών σχέσεων του «Τροχού της τύχης και της φαντασίας» και το τσεχοφικά αριστουργηματικό «Drive my Car», που δίκαια τον έφερε στην πρωτοπορία του παγκόσμιου σινεμά, με βραβείο σεναρίου στις Κάννες και πολλαπλές υποψηφιότητες στα Όσκαρ, ο Ριγιουσούκε Χαμαγκούτσι επιστρέφει με ένα περίπλοκο, ποιητικό σχόλιο για τη ραγισμένη ισορροπία μεταξύ ανθρώπου και φύσης, με αφορμή την αυθάδικη, αυθαίρετη δημιουργία ενός glamping στην καρδιά ενός ειδυλλιακού χωριού.
Ο σπουδαίος Ιάπωνας σκηνοθέτης μάς παραχώρησε μια αποκλειστική συνέντευξη στο Φεστιβάλ Βενετίας, λίγο πριν τιμηθεί με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής και το βραβείο Fipresci των διεθνών κριτικών για το υπέροχο «Ο διάβολος δεν υπάρχει», και μας μίλησε για την εμπειρία της επένδυσης της παρτιτούρας μιας από τις αγαπημένες του μουσικοσυνθέτριες με εικόνες, για την απέχθειά του για τα προφανή twists (παρά το γεγονός πως η φετινή του ταινία θα απασχολήσει πολύ για το παράξενο φινάλε της) και για την αγάπη του για τον Ντάγκλας Σερκ και τον Βιμ Βέντερς, ο οποίος φέτος διεκδικεί το Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας, που ο Χαμαγκούτσι επάξια κέρδισε πρόπερσι, πάντα με τα χρώματα της Ιαπωνίας!
Μπορείς να πεις πως το κακό δεν υπάρχει στη φύση. Ακόμη κι ένα καταστροφικό τσουνάμι δεν το αποκαλούμε «διαβολικό». Όσοι διαφωνούν με τον τίτλο εντοπίζουν τις δυνάμεις του κακού στον τρόπο που επιλέγουν να συνδιαλέγονται και να ενεργούν οι άνθρωποι.
— Φαντάζομαι πως όλοι σάς ρωτούν για το φινάλε της ταινίας σας…
Ναι. (χαμογελάει)
— Να υποθέσω πως δεν θα θέλατε να το σχολιάσετε.
Σωστά!
— Γιατί;
Πιστεύω πως η ταινία είναι τα πάντα.
— Εννοείτε πως αποτελεί ένα αδιαίρετο σώμα.
Ακριβώς!
— Δίνει την αίσθηση ενός ποιήματος…
Σας ευχαριστώ.
— Αυτό είχατε κατά νου; Έναν πιο αφαιρετικό τόνο, που επιδιώξατε και ακολουθήσατε, γράφοντας την ιστορία και σκηνοθετώντας την;
Στις προηγούμενες ταινίες μου χρησιμοποίησα εκτεταμένους διαλόγους. Με τους διαλόγους τοποθετείς τις αντιδράσεις των χαρακτήρων μεταξύ τους. Το αίτιο και το αιτιατό ξεκαθαρίζουν. Επίσης το κοινό παρακολουθεί, καταλαβαίνει και χωνεύει πιο εύκολα την πλοκή. Ωστόσο, αν θέλω να είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου, η συγκεκριμένη φόρμα τείνει να γίνεται βαρετή και επαναλαμβανόμενη, συγκριτικά με την ποίηση και τη μουσική. Σέβομαι τα πιο φιλολογικά φιλμ, αλλά επιδιώκω κάτι ανώτερο. Όταν η Έικο Ισιμπάσι μου παρουσίασε το πρωτότυπο μουσικό της σκορ και συζητήσαμε την ιδέα της επένδυσης από εμένα με εικόνες, χωρίς ήχο, σκέφτηκα να το προσεγγίσω με τρόπο που δεν είχα κάνει ποτέ στο παρελθόν, οπότε αντιμετώπισα μια καινούρια δημιουργική πρόκληση.
— Αγαπάτε τις μεγάλες κινηματογραφικές ανατροπές; Όπως στις περιπτώσεις του Χίτσκοκ, ή της «Έκτης Αίσθησης» πιο συγκεκριμένα…
Προσωπικά δεν προτιμώ τα κραυγαλέα twists. Είμαι υπέρ πιο λεπτών αλλαγών στην πλοκή, όπως για παράδειγμα όταν ένας περιφερειακός χαρακτήρας εξελίσσεται σε σημαντικότερο όσο προχωρά η ιστορία. Στα μελοδράματα του Ντάγκλας Σερκ, ο «δεύτερος» άνδρας κάνει πιο έντονη την παρουσία του όσο αναπτύσσεται η πλοκή και αλλάζει τη δυναμική, προκαλώντας στον θεατή μια πιο μεστή εμπειρία.
— Παρότι πολλοί λένε πως το θέμα δεν κάνει την ταινία, όσο το βλέμμα, η προσέγγιση, ο τρόπος, από το σενάριο ως την εκτέλεση και το μοντάζ, στη φιλμογραφία σας η θεματολογία διαφοροποιείται θεαματικά από ταινία σε ταινία. Πώς επιλέγετε το θέμα, που κάθε φορά φαίνεται να απέχει πολύ από το προηγούμενο που σας ενδιέφερε μια άλλη στιγμή;
Μακάρι να ήξερα (γελάει). Αν το καλοσκεφτώ, συμβαίνει σταδιακά, και προκύπτουν ιδέες πολύ μακρινές μεταξύ τους, σε προέλευση και συνάφεια, που αρχίζω να ενώνω τα κομμάτια τους, ώσπου να μορφοποιούνται. Δεν έχω εντοπίσει μια πραγματική μέθοδο ανακάλυψης και συρραφής θεμάτων. Βασικά ψάχνω απελπισμένα να βρω κάτι ουσιαστικό, που να φτάσω σε σημείο να το διηγηθώ. Πρόσφατα ανακάλυψα πως η έρευνα και η έμπρακτη συμμετοχή μου με βοηθούν σημαντικά, γενικά μιλώντας. Στην περίπτωση του «Ο διάβολος δεν υπάρχει», η μουσική της Έικο προκάλεσε τις εικόνες. Ταξίδεψα ως την περιοχή όπου ζει και εργάζεται για να αναζητήσω έμπνευση κι εκεί βρήκα τις επωδούς της φύσης και των ανθρώπων που εργάζονται και μοιράζονται τις ίδιες παραστάσεις, βιώνοντας κοινά προβλήματα.
— Γιατί κάποια στιγμή «καρφώσατε» μια κάμερα στο αυτοκίνητο;
Γιατί το αμάξι είναι κινούμενο αντικείμενο (χαμογελάει). Ειδικά σε αυτήν τη σεκάνς, ο φακός απεικονίζει τη συνομιλία των εποχούμενων και επειδή συχνά οι διάλογοι τραβάνε σε διάρκεια, η κίνηση βοηθά τον ρυθμό. Πολλές φορές θεατές μού επισημαίνουν πως η τοποθέτηση της κάμερας προδίδει υποκειμενικό πλάνο. Το να βάλω την κάμερα στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου έτσι ώστε να δείχνει τι αφήνει πίσω μαρτυρά την πρόθεσή μου να δείξω πως οι ταινίες μου δεν αφορούν μόνο το προσωπικό βλέμμα όσων κοιτάζουν μπροστά, ή όποιου συνομιλεί με αυτούς, αλλά τον χώρο του φιλμ, επιβεβαιώνοντας πως πρόκειται για έργο μυθοπλασίας.
— Θεωρείτε τον εαυτό σας περισσότερο σεναριογράφο ή σκηνοθέτη; Και ποιος από τους δυο διορθώνει περισσότερο τον άλλον;
Σκηνοθέτη, ωστόσο αισθάνομαι πως συχνά προβάλλω τα σενάριά μου πάνω στον τρόπο που σκηνοθετώ. Αν και εκτιμώ πως κυρίως σκηνοθετώ, γράφω σενάρια συχνότερα από ό,τι επιθυμώ γιατί όποτε ζητώ από άλλους να το κάνουν, δεν μου κάθονται σωστά, δεν μου ταιριάζουν.
— Θα σας ταίριαζε να γυρίσετε μια ταινία σε άλλη γλώσσα;
Θα ήταν υπέροχο, καθώς πιστεύω πως το σινεμά δεν αφορά τη γλώσσα, αλλά την κίνηση και τη δράση. Αν όντως μου δοθεί αυτή η ευκαιρία, κάτι που ελπίζω, εύχομαι να μπορέσω να αποβάλω την ευαισθησία στη μητρική μου γλώσσα και να ξεπεράσω την ανησυχία μου για την ακρίβεια στις λεπτομέρειες.
— Ο τίτλος, «Ο διάβολος» ή, αν θέλετε, «το κακό δεν υπάρχει», χρησιμοποιήθηκε κυριολεκτικά ή μεταφορικά;
Και τα δυο, κατά κάποιον τρόπο. Μπορείς να πεις πως το κακό δεν υπάρχει στη φύση. Ακόμη κι ένα καταστροφικό τσουνάμι δεν το αποκαλούμε «διαβολικό». Όσοι διαφωνούν με τον τίτλο εντοπίζουν τις δυνάμεις του κακού στον τρόπο που επιλέγουν να συνδιαλέγονται και να ενεργούν οι άνθρωποι. Κι όποτε συμβαίνει αυτό, ο τίτλος ισχύει, με μια ειρωνική διάσταση.
— Τέλος, ποια είναι η γνώμη σας για την επιλογή της Ιαπωνίας να υποβάλει επίσημα την ταινία του Βιμ Βέντερς «Perfect Days» για την κατηγορία της καλύτερης διεθνούς ταινίας στα επερχόμενα Όσκαρ;
Το βρίσκω υπέροχο! Άλλωστε αγαπώ πολύ το σινεμά του Βέντερς από τη δεκαετία του '70 και του '80 και με έχει επηρεάσει βαθιά. Το γεγονός πως γύρισε στη χώρα μου αυτή την ταινία του που δεν έχω προλάβει ακόμη να δω, αν και έχω ακούσει καλά λόγια, με πρωταγωνιστή τον σπουδαίο ηθοποιό Κότζι Γιακούσο, είναι μια εξαιρετική κίνηση και συμφωνώ με την υποβολή της ταινίας για τη βράβευση της Ακαδημίας.
Η ταινία «Ο διάβολος δεν υπάρχει» θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από τις 15/2