Η Anohni ακόμα θυμάται την πρώτη φορά που έπαιξε στην Αθήνα, κι ας έχουν περάσει πάνω από δεκαπέντε χρόνια. Ήταν αρχές Ιουλίου το 2006, στο Θέατρο Βράχων, στον Βύρωνα. Έπαιζε την ίδια βραδιά με τον Devendra Banhart, ο οποίος εμφανιζόταν στο An Club, και τρέχαμε σαν τους τρελούς για να καταφέρουμε να δούμε και τους δυο. Η Anohni μας είχε καθηλώσει με την εμφάνισή της – τελικά προλάβαμε τον καταϊδρωμένο Devendra σε ένα μόνο τραγούδι, λίγο πριν κατέβει από τη σκηνή. Ήταν μια εποχή που σπάνια έβλεπες τόσο φρέσκα ονόματα να παίζουν στην Αθήνα που ήταν αξιομνημόνευτη τόσο για το κοινό όσο και για τους καλλιτέχνες που συγκέντρωνε.
«Φορούσα αυτό το μπλε μεταξένιο φόρεμα που έμοιαζε με χλαμύδα», αναφέρει κατά τη διάρκεια της συζήτησης που κάνουμε μέσω Zoom – εκείνη βρίσκεται στη Νέα Υόρκη. Μου ζητάει ευγενικά, αν μπορούμε, να μιλήσουμε χωρίς να ανοίξουμε την κάμερα. «Ο άνεμος ήταν πολύ δυνατός τότε. Ήταν αυτό το θέατρο πάνω σε έναν λόφο; Θυμάμαι πώς “έπεφτε” ο ουρανός. Ήταν μια μαγική νύχτα. Τη θυμάμαι πολύ καθαρά αυτήν τη βραδιά. Αισθανόμουν πολύ ευτυχισμένη επειδή φυσούσε τόσο πολύ και μου αρέσει πολύ όταν τα στοιχεία της φύσης αλληλεπιδρούν έτσι μαζί μου». Στην Ελλάδα έχει παίξει άλλη μία φορά το 2009, στο Badminton.
«Είναι υψίστης σημασίας όσα διακυβεύονται. Δεν έχουμε αντιμετωπίσει ποτέ μια κρίση τέτοιας κλίμακας. Στην πραγματικότητα, κανένα είδος δεν έχει περάσει ποτέ μια κρίση τέτοιας κλίμακας στην ιστορία του πλανήτη μας».
Η Anohni γεννήθηκε στην περιφέρεια του Τσίτσεστερ στη Βρετανία. Όταν μιλάς μαζί της μοιάζει με μεγάλο αίνιγμα. Η οικογένειά της αποφάσισε να εγκατασταθεί το 1981 στο Σαν Φρανσίσκο, όπου σπούδασε μουσική. Το 1990 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη για να σπουδάσει πειραματικό θέατρο. Τότε ίδρυσε την αβανγκάρντ drag κολεκτίβα Blacklips. Οι Johnsons ήρθαν λίγο αργότερα, το 1996. Έφτιαξε ένα γκρουπ για να ηχογραφήσει μια σειρά από τραγούδια που έγραψε στις αρχές των ’90s. Οι τότε Antony and the Johnsons έκαναν το σκηνικό ντεμπούτο τους ως μέρος ενός installation του William Basinski το 1997.
ANOHNI: Drone Bomb Me από το άλμπουμ Hopelessness
Η Anonhi έχει χρόνια να παίξει σε ένα συγκρότημα. Μετά από πολύχρονη απουσία από τις συναυλίες τούς ξανασυντά φέτος στη σκηνή του Ηρωδείου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Τυχαίνει να είναι η πρωτη ημερομηνία της ευρωπαϊκής τους περιοδείας. «Ανυπομονώ. Είμαι κάπως αγχωμένη, πρέπει να ομολογήσω, επειδή έχω να εμφανιστώ ζωντανά πολλά χρόνια και επειδή είναι σαν να τραγουδάς για την αιωνιότητα όταν εμφανίζεσαι κάτω από την Ακρόπολη».
«Γιατί σας πήρε τόσο πολύ να βγάλετε καινούργια μουσική και να κάνετε συναυλίες;» «Ήμουν πολύ απασχολημένη με διάφορα δημιουργικά πρότζεκτ. Ζωγράφιζα, έγραφα βιβλία, ηχογραφούσα και δούλευα τη μουσική άλλων πρότζεκτ. Ο τρόπος που δουλεύω είναι αρκετά συσσωρευτικός, και πάντοτε συμβαίνουν διάφορα ενδιαμέσως. Αποσύρθηκα από τις συναυλίες μετά την τελευταία περιοδεία μου για το “Hopelessness”, το 2016. Οπότε η συγκεκριμένη εμπειρία θα είναι και για μένα μια εντελώς νέα εμπειρία. Δεν μπορώ καν να φανταστώ πώς θα νιώθω πάνω στη σκηνή μετά από τόσα χρόνια. Πιστεύω ότι θα είναι πολύ όμορφα. Ανυπομονώ να βρεθώ κοντά στον κόσμο, να έχω αυτό το συναίσθημα του να μοιράζομαι τον ίδιο παλμό με το κοινό».
Η Anonhi και οι Johnsons κυκλοφόρησαν το ομώνυμο ντεμπούτο άλμπουμ τους το 2000. Το «Hopelessness», η πρώτη σόλο δουλειά της χωρίς το γκρουπ, ήταν ένα έντονα πολιτικό και οργισμένο ηλεκτρονικό άλμπουμ που εξέφραζε την απόγνωσή της για την κλιματική αλλαγή. Χρειάστηκαν επτά χρόνια για να κυκλοφορήσει καινούργια δουλειά. Άξιζε η αναμονή. Το «My back was a bridge for you to cross», που κυκλοφόρησε πέρσι, ένα σύγχρονο αριστούργημα της blue-eyed soul –δηλαδή της soul που φτιάχνουν οι λευκοί και μεσουράνησε στα ’60s και τα '80s–, δεν απομακρύνεται από τη θεματική που την απασχολεί. Μάλιστα, λειτουργεί με έναν πιο υπόγειo και ενδόμυχο τρόπο. Δεν είναι τυχαίες οι συγκρίσεις με το θρυλικό «What’s going on» του Marvin Gaye. Και τα δύο άλμπουμ έχουν να κάνουν με τον φόβο για το μέλλον και την ανησυχία για το περιβάλλον που εκφράζεται μέσα από μια φαινομενική ηρεμία. Όταν η Anohni ξεκινά να συζητά γι’ αυτά τα θέματα, δεν παίρνει ανάσα. Ήταν κάτι που συνέβη σκόπιμα;
«Απλώς κάνω μουσική που με αφορά», λέει. «Το “Hopelessness” είναι ένα ξεκάθαρα πολιτικό άλμπουμ, συγκρουσιακό θα έλεγα. Είναι μια επιστροφή σε ένα διαφορετικό είδος μουσικότητας με έναν πιο συναισθηματικό τρόπο. Συνθέτω τα τραγούδια μου εμπνεόμενη από τις ίδιες ανησυχίες. Η “πολιτική” είναι μια αστεία λέξη γιατί υποδηλώνει κάτι συγκεκριμένο. Εμένα, όμως, με ενδιαφέρει περισσότερο ένα είδος εμπειρικής πραγματικότητας. Τι συμβαίνει πραγματικά; Τι συμβαίνει στα πουλιά; Πόσες πεταλούδες έχουν απομείνει; Πόσα ψάρια έχουν μείνει στη θάλασσα; Ποια είναι η κατάστασή της; Πόσοι άνθρωποι τρέπονται σε φυγή στο δυτικό ημισφαίριο εξαιτίας της ξηρασίας ή του πολέμου; Τι συμβαίνει με τον λαϊκισμό και τον εθνικισμό που επιστρέφουν στην Ευρώπη; Γιατί συμβαίνει αυτό; Με ενδιαφέρει περισσότερο η αλήθεια. Το τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Νομίζω πως γι’ αυτό το “What’s going on” του Marvin Gaye ήταν τόσο όμορφο, επειδή έθετε αυτό το απλό ερώτημα. Προσπάθησα, επομένως, να κάνω κάτι ανάλογο όσο πιο τρυφερά μπορούσα με την τωρινή δουλειά μου».
— Πράγματι, τα τραγούδια ακούγονται πολύ επίκαιρα και πολύπλευρα. Πόσο σας επηρεάζουν όσα συμβαίνουν στον πλανήτη αυτήν τη στιγμή;
Νομίζω ότι ως καλλιτέχνις και ως άτομο που ακολουθεί το συναίσθημα και τη διαίσθηση, η δουλειά μου είναι να εκφράσω τον σύγχρονο προβληματισμό, αλλά μέσα από τον φακό της δικής μου εμπειρίας. Υπάρχουν τόσο πολλά που περνάνε κρίση αυτήν τη στιγμή. Προσπάθω, επίσης, πάντα να εξετάσω τον δικό μου ρόλο στο σύγχρονο τοπίο και πόσο συνένοχη είμαι σε αυτά τα επιβλαβή συστήματα στα οποία συμμετέχω παθητικά ως δυτικός καταναλωτής. Για μένα ήταν μια δύσκολη η απόφαση να περιοδεύσω ξανά, εν μέρει μόνο και μόνο εξαιτίας του αποτυπώματος του άνθρακα που συνεπάγεται ένα ταξίδι με αεροπλάνο π.χ. Ήταν κάτι που πραγματικά με αποθάρρυνε για πολλά χρόνια. Αποφάσισα, όμως, ότι ήθελα να ταξιδέψω, να δημιουργήσω κάτι σαν μια τελετή που αναγνωρίζει αυτή την καύση και να έχω τα μάτια μου ανοιχτά ακόμη και στις πιο προβληματικές πτυχές της απόφασής μου. Αυτό είναι το μόνο πράγμα που με απασχολεί σχετικά με την περιοδεία. Από την άλλη, ανυπομονώ να έρθω σε επαφή με τους ανθρώπους και ελπίζω η νέα μου δουλειά να τους φανεί χρήσιμη και να τους στηρίξει στη δική τους ζωή. Αυτό με δίδαξε το τελευταίο μου άλμπουμ. Οι άνθρωποι που κατανοούν τη μουσική μου, που εκφράζουν παρόμοιες σκέψεις με τις δικές μου, χρειάζονται ένα είδος υποστήριξης. Αυτή πραγματικά είναι η κλίση μου ως ερμηνεύτριας, να προσφέρω τις υπηρεσίες μου στην κοινωνία με αυτόν τον τρόπο.
— Διαλέξατε για εξώφυλλο του άλμπουμ το πορτρέτο της drag queen ακτιβίστριας Marsha P. Johnson (σ.σ. από τα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν στην εξέγερση του Stonewall στη Νέα Υόρκη το 1969) που έχασε την ζωή της με τραγικό τρόπο το 1992. Πόσο σημαντική ήταν στη δημιουργία του;
Ήταν ένα πρόσωπο που θαύμαζα απ’ όταν ήμουν έφηβη στους δρόμους της Νέας Υόρκης. Όταν έφυγε από τη ζωή, έδωσα στο γκρουπ μου το όνομά της. Πάντοτε πρωταγωνιστούσε στη δουλειά μου από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και μετά. Νομίζω ότι έτσι έκλεισε ένας κύκλος, επειδή την τελευταία διετία η ιστορία της Marsha, ο μύθος για τη ζωή της, αναδύθηκε από την αφάνεια και έγινε μια εμβληματική φιγούρα. Τώρα την αναγνωρίζουν σε όλο τον κόσμο, τη ζωή της, την κληρονομιά της. Έζησε φτωχικά, και πέθανε σε εξίσου κακές συνθήκες. Κι όμως, ήταν κάποια που ενέπνεε τρομερά τον κόσμο στην κοινότητα μου, στο κέντρο της Νέας Υόρκης, όποιον τη γνώριζε. Τη θεωρούσαν αγία. Οι μεγαλύτεροι στην κοινότητά μου μας την ανέφεραν συχνά ως παράδειγμα. Έτσι, τη γνώρισα προτού πεθάνει.
Τώρα που έχει γίνει διεθνώς γνωστή, ορισμένες πτυχές της ιστορίας της έχουν μεταβολιστεί από την ευρύτερη κουλτούρα. Σκέφτηκα ότι ήταν ένας όμορφος τρόπος να φέρω ξανά την παρουσία της στο προσκήνιο, εξάλλου έχει μακροχρόνια παρουσία στη δουλειά μου, “κουβαλώ” την ιστορία της πάνω από 30 χρόνια και την αφηγούμαι σε διαφορετικές εκδοχές. Ήταν σαν να είχα μια υπέροχη ευκαιρία να εκφράσω ξανά την αγάπη μου γι’ αυτήν και να προσφέρω στον κόσμο ένα γενικό πλαίσιο του έργου μου και των διαφόρων απόψεων που εμπεριέχονται σε αυτό. Η μουσική μου δεν προέρχεται μόνο από μένα αλλά και από το οικογενειακό δέντρο των ατόμων που με δίδαξαν. Από αυτή την πνευματική οικογένεια που συμπεριλαμβάνει ανθρώπους όπως η Marsha P. Johnson και αρκετούς από τους ήρωες και τους πολιτισμικούς προγόνους μου.
ANOHNI and the Johnsons - It Must Change από το άλμπουμ My Back Was A Bridge For You To Cross
— Για να παραφράσουμε λίγο το κομματι που ανοίγει το άλμπουμ, τι χρειάζεται να αλλάξει στον κόσμο, κατά την άποψή σας;
Η αλλαγή που θα πρότεινα θα ήταν η στροφή σε ένα πιο γυναικείο συστημα διακυβέρνησης, σε ολοένα περισσότερες μορφές μητρότητας, οι οποίες θα έχουν αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουμε αποφάσεις σε αστικό, εταιρικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, με τη συμμετοχή όλο και περισσότερων γυναικών στις κυβερνήσεις, με συλλογική λήψη αποφάσεων όσον αφορά την πορεία μας ως είδους. Για μένα είναι η μόνη πηγή που μας έχει απομείνει και που για χρόνια την απαρνιόμαστε: η συλλογική δηλαδή δράση των γυναικών σε αυτές τις πατριαρχικές κοινωνίες στις οποίες είμαστε όλοι συμμετέχουμε. Και νομίζω ότι υπάρχει ένας λόγος που αυτό φαίνεται αδύνατο: κουβαλάμε όλοι μέσα μας τη μνήμη αιώνων, όταν οι γυναίκες καίγονταν στην πυρά επειδή διεκδικούσαν τη σχέση τους με τον κόσμο και το δικαίωμα στα δικά τους πιστεύω. Νομίζω ότι κουβαλάμε αυτό το τραύμα εδώ και 2.000 χρόνια, σαν ένα είδος πατριαρχικής θεολογίας.
Είναι εντυπωμένο τόσο βίαια σε όλους, που φαίνεται γελοίο να προσπαθούμε να προτείνουμε η αποφάσεις να λαμβάνονται από μια πλειοψηφία γυναικών και όχι ανδρών. Σίγουρα οι περισσότεροι θα μπορούσαν να φανταστούν πιο εύκολα το τέλος της φύσης από τη στροφή από ένα πατριαρχικό σε ένα μητριαρχικό σύστημα διακυβέρνησης, και υπάρχει λόγος που αυτό φαίνεται τόσο απίθανο. Πρέπει να κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας, και οι άνδρες να βρουν την ταπεινότητα που θα τους επιτρέψει να εξετάσουν την κρίση που βιώνουμε συλλογικά. Ο μόνος βιώσιμος δρόμος προς τα εμπρός είναι η αλλαγή της συλλογικής μας συνείδησης. Οι γυναίκες και οι υποστηρικτές των θηλυκοτήτων έχουν από καιρό διχαστεί και αναλώνονται σε συζητήσεις σχετικά με την κατεύθυνσή μας ως είδους. Και νομίζω πως αν έκανα μια αλλαγή, θα έβαζα τις γυναίκες να παίρνουν αποφάσεις ώστε να προχωρήσουμε μπροστά.
Είναι κάτι για το οποίο μίλησε η Μπεναζίρ Μπούτο στη Σύμβαση της Γενεύης, προτού δολοφονηθεί. Μίλησε για τους τρόπους με τους οποίους οι αξίες αλλάζουν ή θα μπορούσαν να αλλάξουν, για τη δύναμη της μητρότητας και πώς θα μπορούσε να μεταμορφώσει τα συστήματα διακυβέρνησης. Και με ενέπνευσαν πολύ η προσέγγισή της και ο τρόπος σκέψης της. Οι αλλαγες που πρέπει να γίνουν χρειάζεται να είναι τόσο ριζοσπαστικές που να ξεπερνούν όποιες συζητήσεις γίνονται αυτήν τη στιγμή. Δυστυχώς, οι συνέπειες της αδράνειάς μας αιωρούνται σαν άγγελοι θανάτου πάνω από το μέλλον μας. Γι’ αυτό ψηφίζω γυναίκες. Είναι το μόνο είδος τεκτονικής ή παραδειγματικής αλλαγής που μπορώ να φανταστώ ότι θα μπορούσε να μεταμορφώσει τον τρόπο ζωής μας σε σχέση με την υπόλοιπη φύση.
— Μόνο εσείς και η Björk εκφράζετε πιο ακτιβιστικό λόγο όσον αφορά την κλιματική αλλαγή. Γιατί κατά την άποψή σας οι καλλιτέχνες δεν ασχολούνται πιο ενεργά με ένα τόσο καίριο θέμα;
Νομίζω ότι οι άνθρωποι έχουν απορροφηθεί από το μέγεθος της κρίσης και πελαγοδρομούν σε συζητήσεις που αναπόφευκτα καταλήγουν σε πιο ουσιαστικά ερωτήματα σχετικά με τη συμβολή και τη συνενοχή μας γι’ αυτήν. Ελικρινά, όμως, δεν μπορώ να εξηγήσω γιατί αυτές οι συζητήσεις πλέον γίνονται τόσο σπάνια στην ποπ κουλτούρα. Γιατί από συζητήσεις με ταξιτζήδες, κόσμο στον δρόμο, ή με τους φίλους μου καταλαβαίνω ότι είναι στο μυαλό όλων. Κανείς δεν πιστεύει ότι ο κόσμος μας σε εξήντα χρόνια θα είναι βιώσιμος ή, έστω, κατοικήσιμος. Η πλειοψηφία απλώς ελπίζει ότι θα πεθάνει προτού οι συνθήκες διαβίωσης επιδεινωθούν. Οι άνθρωποι απλώς προσπαθούν να αρπάξουν ό,τι μπορούν όσο τα ράφια είναι ακόμα γεμάτα.
Όμως, υπάρχουν άλλοι άνθρωποι, πάρα πολλοί, που παλεύουν αμείλικτα προσπαθώντας να αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων και να μεταμορφώσουν την κοινωνία. Είναι υψίστης σημασίας όσα διακυβεύονται. Δεν έχουμε αντιμετωπίσει ποτέ μια κρίση τέτοιας κλίμακας. Στην πραγματικότητα, κανένα είδος δεν έχει περάσει ποτέ μια κρίση τέτοιας κλίμακας στην ιστορία του πλανήτη μας. Οπότε, νομίζω ότι ο κύριος λόγος που οι καλλιτέχνες και γενικά ο κόσμος δυσκολεύεται να επαναφέρει αυτήν τη συζήτηση στο προσκήνιο είναι επειδή δεν υπάρχει προηγούμενο. Έχουμε συνηθίσει να είμαστε τα μωρά που πίνουν ασταμάτητα από το στήθος της γης. Ξέρεις, δεν έχουμε συνηθίσει να είμαστε ο δήμιός της, να σκεφτόμαστε τον εαυτό μας έτσι, να θεωρούμε τον εαυτό μας ως αυτοκτονικό είδος, ως μια επιθετική παρουσία στο πρόσωπο αυτού του πλανήτη.
Κι όμως, όλα αυτά τα πράγματα ισχύουν. Και, πάλι, λέω ότι θα χρειαστεί ταπεινότητα απ’ όλους μας για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε αυτά τα θέματα. Και στη δουλειά μου προσπάθησα να μεταφέρω αυτές τις αναζητήσεις με βάση το τι αισθάνομαι. Το μόνο πράγμα που πραγματικά μπορώ να προσφέρω ως διαισθητικός καλλιτέχνης είναι ο εαυτός μου ως παράδειγμα και ως ένα άτομο που προσπαθεί να ενσωματώσει αυτά τα ερωτήματα στην ψυχή του, στη δική του σφαίρα επιρροής. Είναι περίπλοκο και επίπονο, δεν είναι εύκολο. Και δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Είναι ταπεινωτικό και τρομακτικό συναμα. Καμιά φορά αδυνατώ πραγματικά να μιλήσω περισσότερο γι’ αυτό, αλλά ξέρω ότι υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες και άνθρωποι σε πολλά μέρη του κόσμου που μιλούν γι’ αυτό ασταμάτητα.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για τη συναυλία εδώ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
